Suvning qattiqligi va uni yo‘qotish usullari

---

Suvning qattiqligi va uni yo‘qotish usullari
Tabiatda toza suv uchramaydi: uning tarkibida doimo biror moddalar aralashgan bo‘ladi. Jumladan, suv yer
qobig‘idagi tuzlar bilan o‘zaro ta’sirlashib, muayyan qattiqlikka ega bo‘lib qoladi.
Suvning qattiqligi — suvda kalsiy kationlari Ca2+ va magniy kationlari M g2+ borligidan kelib chiqadigan
xossalari to‘pIami.
Agar suvda bu kationlarning konsentratsiyasi yuqori bo'lsa, u holda suv qattiq, agar kam bo‘Isa — yumshoq
deyiladi. Xuddi ana shu kationlar tabiiy suvlarga o£ziga xos xususiyatlar baxsh etadi. Kir yuvilganda qattiq suv
gazlamalarning sifatini yomonlashtiradi va ko‘p sovun ishlatishga to‘g‘ri keladi, sovun Ca2+ va Mg2+
kationlarini bogiashga sarflanadi.
2Cl7H 35COO“ + Ca2+ = (C17H35COO)2Ca I
2C17H 35COCT + Mg2+ = (C17H 35COO)2Mg I
va ko‘pik shu kationlar to'liq, cho‘kkandan keyingina hosil bo‘ladi. Ba’zi sintetik yuvish vositalari qattiq suvda
yaxshi yuvadi, chunki ularda kalsiy va magniy tuzlari oson eriydi. Qattiq suvda ovqat mahsulotlarining pishishi
qiyin b o ‘ladi, unda qaynatilgan sabzavotlarning esa ta’mi bo‘lmaydi. Choy yaxshi chiqmaydi va ta’mi yo‘qoladi.
Shu bilan birga bu kationlar sanitariya-gigiyena jihatdan xavfli emas, magniy kationlari Mg2+ ning miqdori ko‘p
bo‘lganda dengiz yoki okeandagi singari suv taxirroq bo‘ladi va odam ichagida surgi sifatida ta’sir etadi.
Qattiq suv bug‘ qozonlarida foydalanish uchun yaroqsizdir: qaynatilganda unda erigan tuzlar qozonlarning
devorlarida quyqa qatlamini hosil qiladi va bu qatlam issiqlikni yaxshi o‘tkazmaydk Bu yoqilg'ining ko‘p
sarflanishiga, qozonlarning muddatidan ilgari ishdan chiqishiga, ba’zan esa qozonlarning o‘ta qizib ketishi
natijasida avariyaga sabab bo‘ladi. Suvning qattiqligi metall konstruksiyalar, truboprovodlar, sovitiladigan
mashinalarning g'iloflari uchun zararlidir.
Kalsiy kationlari Ca2+ 
kalsiyli qattiqlikni, magniy kationlari Mg2+ esa — suvning magniy/i qattiqligini keltirib
chiqaradi. 
Umumiy qattiqlik kalsiy va magniyli qattiqliklardan, ya’ni suvdagi Ca+ va Mg2+ kationlarining
konsentratsiyalari yig‘indisidan hosil bo‘ladi.
Suvni yumshatish jarayonlariga nisbatan olganda karbonatli va karbonatsiz qattiqlik bo‘ladi. Ca2+ va Mg2+
kationlarining suvdagi gidrokarbonat ionlari HC03 ga ekvivalent bo‘lgan qismi keltirib chiqargan qattiqlik
karbonatli qattiqlik deyiladi. Boshqacha aytganda, karbonatli qattiqlik kalsiy va magniy gidrokarbonatlarning
borligidan bo‘ladi. Suv qaynatilganda gidrokarbonatlar parchalanadi, hosil bo‘lgan kam eriydigan karbonatlar
esa cho‘kmaga tushadi va suvning umumiy qattiqligi karbonatli qattiqlik qiymati qadar kamayadi. Shuning
uchun karbonatli qattiqlik muvaqqat qattiqlik ham deyiladi. Qaynatilganda kalsiy kationlari Ca2+ karbonat
holida cho‘kmaga tushadi:
Ca2+ + 2 H C 0 3“ = C aC 0 3 4, +H20 + C 0 2
magniy kationlari Mg2+ esa — gidroksikarbonat yoki magniy gidroksid (pH>10,3 bo‘lganda) holida cho'kmaga
tushadi:
2Mg+2 + 2 H C 0 3 + 2 0 H = (M g0H )2C 0 3 i +H20 + C 0 2
(gidroksid-ionlar OH- suv bilan HC03 ionlarning o‘zaro ta siri hisobiga hosil bo‘ladi:
H C 0 3 + H 20 <=> H 2C 0 3 + OH"


---

Qattiqlikning suv qaynatilgandan keyin ham qiladigan qismi 
karbonatsiz qattiqlik deyiladi. U suvda kuchli
kislotalarning, asosan sulfatlar va xloridlarning kalsiyli va magniyli tuzlarining miqdori bilan aniqlanadi. Suv
qaynatilganda bu tuzlar yo‘qolmaydi, shu sababli karbonatsiz qattiqlik 
doimiy qqftiqlik ham deyiladi.
Natriy ionlarining ko'pchilik qismidan foydalanilgandan keyin kationitlar odatda regeneratsiyalanadi — natriy
xlorid eritmasida ushlab turiladi, uning ishtirokida teskari jarayon sodir boiadi: natriy ionlari kationitdagi kalsiy
va magniy ionlariga almashinadi va bu ionlar eritmaga o‘tadi:
CaR+2Na+=N a2R+Ca2+
MgR+2Na+=N a2R+Mg2+
Regeneratsiyalangan kationitdan qattiq suvni yumshatishda yana foydalanish mumkin.
 (http://www.uz/ru/res/visitor/index?id=39848)