Sxemasini tahlil qilish Laboratoriya ishni maqsadi

6-Laboratoriya ish
Multivibrator sxemasini tahlil qilish


Laboratoriya ishni maqsadi: Multivibrator sxemani o’rganish.

Nazariy qism
1. Ishga tayyorlangan elementlardan multivibrator (MB) sxemasini yig‘ing (5.1-rasmga qarang). Sxemaga EPIT=12V ta’minlovchi kuchlanishni bering. Ossillograf yordamida MV chiqishidagi signalni, kuchlanishlar epyuralari masshtabi (ko‘lami)da va tranzistorlardan birining asosida o‘lchang. MV ning xususiy tebranishlar davrini aniqlang.
MVning ishlashini tadqiq eting. Buning uchun, C2 va C4 kondensatorlar qiymatini o‘zgarta borib, MV tebranishlar davrining o‘zgarishini aniqlang. O‘lchash natijalarini jadvalga kiriting.Shunga o‘xshash ravishda, baza qarshiliklarining diskret tartibda o‘zgarib borishining MV tebranish davriga ta’sirini aniqlang. Natijalarni jadvalga kiriting.
Sinxronizatsiya rejimida MVning ishlashini tadqiq eting. Buning uchun maketdagi “2” qisgichga AIG dan kuchlanish bering. Generator chiqishidagi kuchlanish o‘zgarishi bilan MV tebranishlarining chastotasi qanday o‘zgarishini aniqlang. MV chiqishida kuchlanishlar epyuralari masshtabi (ko‘lami)da va tranzistorlardan birining asosida o‘lchang.
6.1-rasmdagi sxemadagi C1va C2 kondensatorlar maxsus ravishda har xil nominallarda tanlanganki, Electronics Workbench muhitida tebranishlar uyg’otish uchun.


6.1-rasm. Electronics Workbench muhitida multivibrator

MV ning klassik sxemasi ikkita kalitdan: VT1, VT2 tranzistorlardan va vaqtni beruvchi (xronizatsiyalovchi) R1C1-va R2C2-filtrdan iborat bo‘ladi. Bir turg‘un holatdan ikkinchi holatga o‘tish sakrash orqali amalga oshiriladi. Agar MV ning boshlang’ich holati etib, vizir chizig’ining (6.2-rasm)dagi tegishli holatiga o‘rnatilsa, unda aytish mumkinki VT2 tranzistor ochiq bo‘ladi va uning kollektoridagi kuchlanish (A ossillogramma) VA1-70 mV, a bazasidagi esa VB 1-0,7 V(v ossillogramma) ga teng bo‘ladi.

6.2-rasm. Multivibrator ossillogrammasi

Kuchlanishning keying arzimas pasayishida VT2 tranzistor yopiladi, undan keyin uning kollektorida chiqish impulsining oldingi fronti (yuzasi) shakllana boshlaydi. A ossillogrammadan ko‘rinib turibdiki, bu front eksponentsial shaklga ega, chunki bunda C2 kondensatorning zaryadlanishi VT1 tranzistorning bazasidagi R2C-C2- zanjir orqali orqali amalga oshiriladi va bu VT1 tranzistorning ochilishiga olib keladi. Shunday qilib, VT2 tranzistor bazasiga ulangan, taxminan Ucc-VBl-VAl kuchlanishgacha zaryadlangan C1 kondensator ochiq VT1 tranzistor va R1 rezistor orqali zaryadsizlanadi. C1 kondensator VBl O,7V kuchlanishgacha zaryadsizlanadi va undan keyin VT2 tranzistor yopiladi va o‘xshash tartibda tanaffus hosil bo‘lishi boshlanadi.

C1 kondensatorning zaryadsizlanishida yopiq VT2 tranzistorning issiqlik toki ham qatnashishini e’tiborga olamiz. Agarda bu tokni e’tiborga olmasak, bu hol kremniyli tranzistorlar uchun o‘rinli hisoblanadi (misol uchun 2N2222 tipdagi tranzistorlar uchun bu tok 10-10 A atrofida), u holda chiqish impulsining davomiyligi quyidagi formula bilan ifodalanadi: TI=0,7R1C1, a tanaffus davomiyligi esa–TP=0,7R2C2 formula bilan ifodalanadi, ya’ni tebranishlar davri
T_H+T_P=0,7(R1C1+R2C2)=0,7(30*10³*2,21*10^-6+30*10³2,22*10^-6)=92,8ms ga teng. Bu esa, modellashtirishda olingan natijaga T2 - T1=94 ms ancha yaqin.
MV ikki rejimda ishlashi mumkin – avtotebranishlar va poylovchi (sinxronizatsiya) rejimlari. Poylovchi rejimida MV tebranishlari chastotasi tashqi sinxronizatsiyalashtiruvchi (impulsli yoki sinusoidal) kuchlanishnikiga teng yoki karrali ravishda ushlab turiladi. Sinxronizatsiya impulslarining qutblanishi musbat bo‘lishi lozim, ochuvchi tranzistorlar p-n-p-tip bo‘lganda. MV turg‘un ishlashi uchun sinxron impulslarning takrorlanish davri MV ning xususiy tebranish davridan biroz kichik bo‘lishi kerak.


Nazorat savollari


1. Simmetrik MV ning sxemasidagi elementlarning vazifalarini izohlang.
2. MV sxemasining ishlashini izohlang.
3. MV sxemasidagi kollektor va baza zanjiridagi tok yo‘nalishlarini ko‘rsating.
4. Vaqtni o‘rnatuvchi kondensatorlarning zaryadlanish va zaryadsizlanish toki yo‘llari va yo‘nalilarini ko‘rsating.