Т а ъ л и м в а з и р л и г и н и з о м и й н о м и д а г и т о ш к е н т д а в л а т п е д а г о г и к а

---

Ў З Б Е К И С Т О Н Р Е С П У Б Л И К А С И О Л И Й В А Ў Р Т А М А Х С У С  
Т А Ъ Л И М В А З И Р Л И Г И
Н И З О М И Й Н О М И Д А Г И Т О Ш К Е Н Т Д А В Л А Т П Е Д А Г О Г И К А  
У Н И В Е Р С И Т Е Т И
ХОЛМАТОВ БОҚИЖОН ҚЎЧҚАРОВИЧ
К
О
М
П
О
З
И
Ц
И
Я
У з б е к и с т о н Р е с п у б л и к а с и О л и й ва ў р т а м а х с у с т а ъ л и м в а з и р л и г и
т о м о н и д а н о л и й ў к у в ю р т л а р и 5140900 - «К асбий таъ л и м »
б а к а л а в р и а т т а ъ л и м й ў н а л и ш и т а л а б а л а р и у ч у н
ў к у в к ў л л а н м а с и ф а т и д а
т а в с и я э т и л г а н
Тошкент
«IQTISOD-M OLIYA»
2007
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Тақризчилар:
профессор С .С. Б улатов;
Узбекистон Бадий Академияси академиги, 
Узбекистон Республикаси санъат арбоби, 
профессор С.А. А бдуллаев
Холматов Б.Қ.
К ом позиц и я. Олий ўкув юртлари учун ўкув кўлланма / Б.Қ. Холматов; 
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. - Т.: «IQTISOD- 
MOLIYA», 2 0 0 7 .- 6 0 б.
М азкур ўкув қў л лан м ад а наққош лик сан ъати да к о м п озиц и ян и нг ту тган
ўрни, якка ва қўш б ан д л и нақш ком п озиц и ялар тузи ш , уй рўзғор б у ю м л ар и га 
накди ком позиц и я т у зи ш , бино интерьер ва экстерьерлари га к о м п озиц и я 
чизиш ва б о ш қа м ав зу л ар н азарий ва ам али й йўяпар билан кўрсатилади.
Қ ў л лан м а п ед аго ги к а у н и в ерситетлари ни н г бадиий граф ика ф а к у л ь ­
т е т бакалавр й ўн али ш и дан : “ К ом позиция” фани дастури асоси да ёзи лган
бўлиб, у ш у й ўн али ш д аги талабалар ва касб ҳунар - коллеж и ў к у вч и л ар и
ҳам да м аҳсус ш уғи л л ан у вч и л ар учун хам м ўлж алланган.
© «IQTISOD-MOLIYA», 2007 
© П. Қодирхўжаев, 2007
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ў збек халк ам алий безак сан ъати н и н г тар ки б и й кисм ини таш к и л
этувчи наккош ли к ўзи н и н г кадимийлиги, гўзаллпги билан киш илар калби дан
чукур ж ой олган . Н ақш элем ентлари ии н г ўзаро ж ойлаш ув ид ан хосил 
б ўлувчи
накш
ком п озиц и ялари 
ам алий 
с ан ъ ат 
асарлари ги
чирой 
баги ш лайди. Н аккош ли кд а композиция ту зи ш н и н г ўзи га хос усу л л ар и
м авж уд б ў ли б, уш б у накш безакларн у стал ар н и н г гўзаллик хакид аги
тасав ву р л ар и н и нам оён этади.
Х алк ам ал и й санъати асарлари н аф акат б у гу н и м и з, балки к ел аж ак 
ав ло д л ар и м и зн и н г хам бой маънавий м ероси ва к адри ятлари хам д ир. 
Ё ш ларим изни хар там о н л ам а етук, хози рги зам он т а л а б д а р аж аси га ж аво б
б ер а 
олад и ган
килиб 
тарбиялаш
б у гу н ги
ку ни м и зн ин г 
д о л за р б
вази ф ал ар и д ан би ри ди р. Ҳ озирд а бу со х ад а янги ўқув реж алари , д аст у р л а р , 
ўкув к ў л лан м а ва д арсли кларн и яратиш м ухим ах ам и ятга эга.
М азкур ўкув м етодик кўлланмани хам ш улар каторига к и р ад и д е б
б и лам и з. Қ ў л лан м а “ К ом позиция ” Ф анн у чун чоп эти лган д асту р м ав зулари
асо си д а ёзи л д и .
Қ ў л лан м а м авзулари ни ў злаш ти риб бори ш бар о б ар и д а т а л аб ал ар
тев а р ак - атр о ф д аги , таб и атд а м авж уд б ў л ган ш ак л л ар га кўш и м ча и ш лов 
бери ш , яъни сти ли зац и ялаш оркали турли - т у м ан накш эл ем ен тл ар н и
чи зиш , ана 
шу 
накш элем ентларидан 
ком позиция ту зи ш н и ў р ган и б
борад илар. М аъ л у м к и хар бир накш нам ун аси ўзи га хос накш э л ем ен тл ар и
й иги н д и си д ан и борат. Т алабалар м аш гулотлар ж ар аён и д а а н а ш у н д ай накш
эл ем ен тл ар и и и н г н ам ун алари билан якиндан та н и ш а д и л а р , ундан н ам у н алар
чизиш ни м аш к киладилар. Қ ўлланм а асосан т а л а б а л а р га накш э л ем ен тл ар и
ва 
улардан
ком п озиц и ялар 
тузиш
м ал ак ал ар и н и
р и во ж л ан ти р и ш га 
каратилган б ў ли б, ам али й иш лар оркали м у стах к ам л ан и б бори лади .
Т ал аб ал ар эн г содда накш элем ентлари ни ўзаро боглаш , д астл аб ки
накш ком п о зи ц и ял ар и н и чизар эканлар, улар ко м п о зиц и ян и нг ў зи га хос 
конун - ко и д ал ар и н и н г ўрганиб борад илар. Бу иш ни ам алга о ш и р и ш учун 
тал аб ал ар кў п ги н а накш элем ентларини ёд д а сакл аш л ар и керак ва йўл -
йўлакай керакли ўзгар и ш л ар н и киритиб б о р а олад и ган б ў лм оклари лозим .
К ом п ози ц и я 
иш лаш
ж араёни да тал а б а л а р
куйи д аги л ар н и
пухта 
ў злаш ти риб о л и ш л ар и зарур:
- А троф - м ухит, таби атдаги м авж уд б ўлган таб и и й ш акл л ар н и кайта 
и ш лаш , яъни сти ли зац и ялаш йўлларини б и л и ш л ар и ва ундан сам ар ал и
ф ойд алана о л и ш л ар и зарур:
Бери лган накш элем ентлари ёки н ам у н алар и асоси да янги нақш 
ком п озиц и яси н и чи за олиш лари:
- М устаки л равиш д а янги накш к о м п о зи ц и яси н и ту за б и л и ш л ар и
керак бўлади.
Ю к о р и д а кў р сати л и б ўтилган вазиф аларн и п ухта ў зл аш ти р и л и ш и
тал аб а л а р н и н г кел аж акд а билим ли, касб - хун ар эгаси бўлиб ети ш и ш лар и д а 
катта ах ам и я тга эга.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---