T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev
Tizmlarning turli tasniflari
Download 3.6 Mb. Pdf ko'rish
|
Tizimli yondashuv asoslari
|
2.5. Tizmlarning turli tasniflari.
Katta murakkab tizimlar haqida tushuncha Tizimlarni taqqoslash va ulami farqlash ba’zilarini bir xilligini, boshqalami har xilligini ajratish bilan biz tizimlarni turli tasniflangan tushunchasini kiritamiz va uni ifodalaymiz. Masalan, oldingi mavzularda tabiiy va sun’iy tizimlarni kiritgan edik. Shuni ta’kidlash lozimki, tasniflash - bu faqat tabiiyni modelidir. Shuning uchun tasniflashni absolyutlashtirishmaslik kerak: tabiiy hamma vaqt har qanday modeldan murakkab. Masalan, biz tasnifni kiritish bilan mumkin bo‘lgan barcha tizim turlaridan xoli boiamizmi? Masalan, «baliqchilik xo‘jaligi» tizimiga bogMiq ovlash akvatoriyasi (hududi) kimiaydi deya olamizmi, chavandozni otsiz chavandoz olamizmi? Tabiiyki o ‘z-o‘zidan tabiiy va sun’iy tizimlarni tizim osti «aralashgan tizimlar» sinfini kiritish talab qilinadi. Bunday tasniflash esa «kengaytirish» - tushunchasini kiritadi. Umuman, kengaytirish tasnifi uni qurishda alohida ahamiyat berishni talab qiladi. Ba’zi hollarda kengaytirish tasnifmi kiritish o‘rinli, ba’zi hollarda o‘rinli emas, ba’zi hollarda esa bizning ishonchimiz bilimsizlik oqibatidir. Bu esa har qanday tasnifni modelliligini, shartli ekanligini bir ko‘rinishidir. Tizim tasnifi uning kelib chiqishi bir sinf ichida chegaralanishni zaruriyati tug‘iladi uning umumiy holat shaklidan chiqmagan holda. Shu asnoda sinf osti paydo boMadi, u ko‘p tarmoqli ierarxik tasniflarga olib keladi. Zarurat tug‘ilganda bunday tasniflami yuqori tarmoqlarga ta’sir qilmagan holda davom ettirish mumkin bo‘ladi. Quyidagi rasmda tabiiy holatidan kelib chiqib ikki tarmoqli tizim tasnifi keltirilgan. 37 Tizimlar Agar birinchi tarmoqda kengaytirilgan tasniflari mantiqiy bo‘Isa, u holda ikkinchi tarmoqqa zarurat yo‘q. Qator iqtisodiy, meteorologik, tashkiliy-boshqaruv, nerofizio- logik va boshqa tizimlami modellash shunga o ‘xshash masalalarga keltiriladi. O'lchamlar tufayli ularni modellash qiyin bo‘lgan tizimlar katta deb ataladi. Katta tizimlami kichik tizimlar razryadiga o‘tkazishning ikki usuli mavjud: Quvvatliroq hisoblash vositalari ishlab chiqiladi yoki agar tizim tabiati bunga imkon bersa, katta o‘lchamli masala kichik o‘lchamli o‘zaro bog‘langan masalalarga dekompozitsiya qilinadi. Sun’iy tizimlami bo‘lish yuqorida qurilgan mulohazalarga mos tushadi: bu tarmoqda kengaytirilmasligi u sun’iy intellekt tizimni rivojlanishi tugallanmaganligi bilan bog‘Iiq. Aralash tizim sinf ostilariga misol sifatida ergonika tizimlami (mashina komplekslari - operator inson), biotexnik (tizimlariga tirik organizmlar va texnik qurilmalar) va tashkiliy tizimlar (insonlar jamoasidan tashkil topgan ular zaruriy ashyolar bilan ta’minlangan). 0 ‘z-o‘zidan ko‘rinadiki, rasmdan tabiiy tizim tasnifi kengay- tirilmaganligi. Masalan, virus lami hayotiy yoki hayotiy bo‘Imagan tizimlarga kiritish masalasi tugal hal qilinmagan. Qurilayotgan modelda model maqsadi, xarakteri ta’kidlangan. Tasniflar ham bundan mustasno emas: yangi maqsad, yangi tizimlar farqini hisobga olish va yangi tasniflar. Tizimni tasniflarini tartiblash uchun tizimlami umumiy funksional tuzulmasidan foydalanamiz. U boshqaruvga tegishli S tizimni va tizim boshqaruvchisini, bu boshqamv asosida ishlaydiganni alohida ajratamiz. 38 U boshqaruv ishlab chiqarishni boshqarish uchun uni natijasini talab qiladi, ya’ni model holati zarur bu model yordamida boshqaruv tizimni aniqlaydi, tizimga qanday boshqaruvni kiritishni, u boshqaruvni aniqlash usuli va uni amalga oshirish hamda boshqarish natijasi ham kam bo'lmagan tizim to 'g ‘risida nima ma’lum va nima hisobga olinadi boshqaruv amaliyotida, qay darajada bu model tabiiy tizimga mos kelishi aniqlanadi, bu mos kelishishni har xil holatlarini kuzatib, tizimni har xil tasniflarini qurish mumkin. Download 3.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|