T o s h k e n t d a V l a t iq t is o d iy o t in IV e r s I t e t I a bd u ra h im o rtiq o V sanoat iqtisodiyoti

T ashkilotchilik  -   moddiy  -   texnika  ta ’m inoti,  ishlab  chiqarish
60

va  m ehnatni 
tashkil 
etish  va  tayyor  m ahsulotni 
sotish 
jarayon lari dan  iborat.  Tashkilotchilikka  kunda  yuz  beradigan 
m uam m olarni  tez  hal  etish  bilan  b o g ‘liq  b o ‘lgan  faoliyat  ham 
kiradi.
M uvofiqlashtirish  va  nazorat  ham   m uhim   vazifalardan 
hisoblanadi.  Tarm oqlar,  korxonalar,  sexlar  va  uchastkalar, 
b o ‘lim lar 
ham da 
unda 
ishlaydigan 
xodim lar 
faoliyatini 
m uvofiqlashtirib  turilgandagina  yuqori  natijalarga  erishish 
m um kin.  Barcha  topshiriqlam ing  o ‘z  vaqtida  bajarilishini 
ta ’m inlash uchun  nazorat kerak.
4.2.  B oshqarishning asosiy  tam oyillari va  usullari
B oshqaruv 
tam oyillari 
deganda, 
rahbarlik 
qilishning 
fundam ental  qoidalari  tushuniladi.  U lar  iqtisodiy  qonunlar 
harakati 
va 
boshqarish 
usullari 
bilan 
b o g ‘liq 
b o ‘lgan 
voqeliklam ing m ohiyatini  aks  ettiradi.
Boshqarish m exanizm im   quyidagicha ta ’riflash  mum kin: 
qonunlar -  tam oyillar -  usullar -  uslublar
Ushbu  m exanizm ning  eng  m uhim   elementi  Q onun  hisobla­
nadi.  Shu  sababli  u  to ‘g ‘risida  ikki  o g ‘iz  s o ‘z  aytish  kerak 
b o ‘ladi.  Q onun  -   bu,  obyektiv  borliqda  turli  hodisalar  o ‘rtasida 
kishi  ongidan  va  ixtiyoridan  tashqari,  ham m a  m avjud  b o 'lg an  
zaruriy bogTanish,  m unosabatdir.  M asalan,  ijtim oiy va  iqtisodiy 
taraqqiyot  qonunlari:  talab  va  ta k lif  qonuni,  qiym at  qonuni  va 
boshqalar.
Q onun 
bu  davlat  hokim iyati  tom onidan  qabul  qilingan, 
ham m a  uchun,  shu jum ladan,  sanoat  ishlab  chiqarishida  m ehnat 
qilayotganlar  uchun  ham   m ajburiy  b o ‘lgan  ijtim oiy-huquqiy 
m e’yor  va  m unosabatlarni  belgilovchi  rasm iy  hujjat.  M asalan, 
K onstitutsiya -  O ‘zbekiston davlatinint  asosiy qonunidir.
Tam oyillarni  boshqaruv  fani  nazariyasi  va  am aliyotning 
poydevori 
dcyish 
mum kin. 
M a’lum ki, 
poydevor  qancha 
mukammal  va m ustahkam   b o ‘lsa, boshqaruv  apparati  shunchalik 
qudratli  b o ‘ladi.
61

Boshqaruv  tamoyillarining  shakllanishi  chuqur  tarixiy 
ildizga  ega.  Xususan,  0 ‘zbekistonda  bu  tamoyillar  Amir  Temur 
hukmronligi  davrida  shakllana  va  rivojlana  boshlagan.  Buyuk 
Sohibqiron  davlati  o Lzining  ixcham,  tezkor boshqarish  devoniga 
ega 
b o ‘lib, 
yakkaxonlik, 
ierarxiya 
(bo‘ysunish 
tartibi), 
bilimdonlik,  ilmiy,  javobgarlik,  demokratiya  kabi  tamoyillar 
asosida boshqarilgan.
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  O'zbekistonning  siyosiy- 
ijtimoiy  va  iqtisodiy  istiqbolga  erishisbiriing  asosiy  tamoyillari 
Respublika 
Prezidenti 
Islom 
Karimovning 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Oliy  Majlisi  2-chaqiriq  birinchi  sessiyasidagi 
m a’ruzasida o ‘z aksini topgan ( 13-jadval):
13-jadvaI
Bozor iqtisodiyoti sharoitida  O‘zbekistonda  davlatni 
boshqarish tamoyillari
№
T a m o y illa r
lz o h
1
.
D em o k ratiy a 
tam o  yil i
•  in so n n in g   o ‘z x o h ish -iro d asin i  erkin b ild irish   ham da 
uni  am alg a  o sh irish;
•  b arch a  fu q aro larn m g  ten g  huquq lilig i;
■ d a v lat  va ja m iy a t  b o sh q aru v id a  q o n u n   ustuvorligi;
•  d av lat 
va 
n o d a v la t 
id o ralarin in g   say lo v ch ilar 
o ldidagi ja v o b g a rlig i  va b o sh q a lar
7.
Iq tiso d iy  
m u n o sa b atlam i 
d em o k ratiy alash  
tam oyil i
•  m o n o p o lla sh g a n   iqtiso d iy o td an   c rk in  iqtisodiy'otga;
■  so tsialistik   m u so b a q ad an   ei kin,  s o f  raq o b atg a;
•  q a t'iy  b elg ilan g a n   narx lard an   erkin  narxlarga;
•  d a v la tla sh g a n  
m u lk d an  
x ilm a-xil 
m u lk e h ilik k a 
a so sla n g an   iq tiso d iy o tg a   o 'lis h
3.
Y uksak
m a 'n a v iy a l 
tam oyil i
•  M u staq illik   tafa k k u rin i  sh ak llan tirish ,  y a ’ni:
- 
0
‘z b ek isto n  d a v la tin n n g   istiqboli  va  istiq io li  haqida 
q a y g 'u rish ;
-  o 'z in in g   va  o ‘z  xalq in n n g .  v atan in in g   qadru  q im m ati, 
o r-n o m u sin i  anglab,  uni  him o y a  qilish:
-  y u k sak   g ‘oy alar.  yangi  k ash fiy o tla r,  n iy atla r 
o g ‘ush id a   m ehnat  qilib,  is te ’dodi  va  iqtid o ri,  b o r 
im k o n iy atin i,  k erak  b ulsa. jo n in i  vurt  istiq b o li.  elig a 
b a x sh id a  etishdir.
4,
M illiy 
x a\ fsizlikni 
ta ’m in lash  
tam ovili
•  O V b ek isto n n in g   d u n y o  h ain iam iy atig a  kirish 
s u r'a tla rin i  tezlashtirish:
• tu r li  xalq aro ,  d avlat  \ a   n o davlal  lashkilotlari 
ishlarida  laol  ishtirok  etishni  ta'm in la sh
62

O ‘zbekistonning  istiqlol  y o ‘li  Islom  Karimovning  bozor 
munosabatlariga  o ‘tish  yuzasidan  olg‘a  surgan  besh  tamoyiliga 
asoslanadi.  Ulaming mohiyati  quyidagicha (14-jadval).
Ushbu  tamoyillar  0 ‘zbekistonning  o ‘ziga  xos  sharoitlarini 
hisobga  olgan  holda  izchillik  bilan  shakllantirib  va  rivojlantirib 
borishni,  unga  asta-sekin,  bosqichma-bosqich,  aholining  zaif 
qatlamlarini  himoya  qila  borib,  ijtimoiy-iqtisodiy  va  m a’naviy 
barqarorlikni  ta’minlash  orqali  bozor  munosabatlariga  o ‘tishni 
bildiradi.  Ayni  vaqtda  ular  kengash,  hamjihatlik,  maslahat  bilan 
ish  yuritishni,  shijoat  va  tavakallchilik  bilan  harakat  qilishni 
talab  etadi.  Bu  borada  sohibqiron  Amir  Temuming  quyidagi 
so‘zlarini 
keltirish 
o‘rinlidir: 
«Tajribamdan 
k o ‘rilganki, 
ishbilarmon,  mardlik  va  shijoat  sohibi,  azmi  qat’iy  tadbirkor va 
hushyor  bir  kishi  ming-minglab  tadbirsiz,  loqayd  kishilardan 
yaxshidir.  Chunki tajribali  bir kishi ming kishiga ish buyuradi»1.
14-jadval
Besh asosiy  tamoyil2_________________
№
Asosiv  tamovitlar
Asosiy  tam oyillarning mohiyati
1
.
[qtiso d iv o tn in g  
siyo satd an   u stuvorligi
•  Iq tis o d iy   islo h o tla r  hech  qachon  siy o sat  ortid a 
qolm asligi 
kerak, 
ular 
b iro rta 
m afkuraga 
b o ‘ysu n d irilish i  kerak   em as.  B u n in g   m a ’nosi  shuki. 
iq tiso d iy o t siy o satd an   ustun  turishi  kerak.
•  H am   ich k i,  ham   tashqi  iq tiso d iy   m u n o sab atlam i 
m afk u ra d an   xoli  qilish   zarur.
2
.
D av lat  bosh  islohotchi
• 
D a v lat 
bosh 
islo h o tch i 
boMishi 
lozim . 
U 
islo h o tlarn in g   u stu v o r y o ‘nalish larin i  belg ilab   berishi, 
o ‘z g artirish la r  siyosalini 
ishlab  chiqishi 
va  uni 
izchillik 
bilan 
o ‘tk azishi, 
ja h o la tp a ra s tla r 
va 
k o n se rv ato rlar  qarsh ilig in i  b a rta ra f ctishi  shart.
3.
Q o n u n lar v a u larg a 
rioya qilish   u stuvorligi
•  Q o n u n larg a   rio y a  etish  u stu v o r  b o ‘lishi  lozim . 
D e m o q ratik   y o ‘l  bilan  qabul  q ilingan  K o n stitu tsiv a  
va  qonu n larn i  hech  istin o siz h a m m a h u rm at  q ilish i  va 
ularga o g 'is h m a v   rio y a  clishi  lozim
1
  T em u r  tuzuklari.  -   Т.:  G '.G 'u lo m   nom idagi  A d ab iy o t  va  s a n 'a l  nash riy o ti,  1996- 
yil,  24  -  bet.
"  K arim o v   l.A .  O 'z b c k is to n   —  b ozor  m u n o sa b atlarig a  o 'tis h n in g   o 'z ig a   xos  y o ‘li.  -  
Т.:  0 ‘zbek isto n ,  1993-yil,  42-bet.
63

4.
K uchli  ijtim o iy  siy o sat 
vuritisb
•  A h o lin in g   d em o g rafik   tarkibini  h iso b g a  olg an   holda 
k uchli  ijtim oiy  siyosat  o 'tk a z ish .
•  B ozor  m u n o sab atlarin i  jo riy   etish  b ila n   b ir  v aqtda 
ah o lin i 
ijtim o iy  
him oyalash 
y u zasid an  
oldindan 
ta 's irc h a n  
c h o ralar 
k o 'rilis h i 
lozim . 
B u 
b o z o r 
iq tiso d iy o ti  y o 'lid a g i  eng  d o lzarb   vazifa  b o ’lib  keldi 
va  b u n d a n   keyin  ham   sh u n d ay  b o ‘lib  qoladi
5
B o zo r  iq tiso d iv o tig a 
sek in -asla,  b o sq ic h m a - 
b o sq ic h  o 'tib   b o rtsh
• 
B ozor  iq tiso d iv o tig a  o 'tis h   o b y ek tiv   iqtisodiy 
q o n u n iam in g  
lalablarini 
hiso b g a 
olgan 
holda, 
0
‘tm ish d ag i 
«inq ilo b iy  
sa k rash lar» siz, 
y a ’ni 
c v o ly u tsio n   y o
‘1
  bilan,  p u x ta   o ‘ylab,  bo sq ic h m a- 
b o sq ich   am alg a  oshirilish i  kerak
Sanoat  ishlab  chiqarishiriing  tarmoq lari,  korxonalari  va 
boshqa  sohalarini  boshqarishda  bir  qator  boshqa  tamoyillardan 
ham  keng  foydalanish  mumkin,  ular  jumlasiga  quyidagilami 
kiritish mumkin:
-  kadrlarni  tanlash,  joy  -   joyiga  qo ‘yish,  tarbiyalash  va 
himoya qilish tamoyili;
-  ilmiylik tamoyili;
-  yakkaboshchilik va boshqaruvda hamjihatlilik;
-  lzchillik va barqarorlik tamoyili;
- mehnatni moddiy va m a’naviy rag‘batlantirish tamoyili;
-  qat’iy tejamkorlik tamoyili.
“Yangi  uy  qurmasdan  turib.  eskisini  buzmang”  degan 
hayotiy tamoyil.
Rahbarlik 
qilishning 
fundamental 
qoidalarini 
amalga 
oshirish  uchun  bir  qancha  usullardan  foydalanish  kerak.  Ular 
jumlasiga quyidagilar kiradi:
• tashkiliy-ma’muriy va huquqiy  usullar;
• iqtisodiy usullar;
• ijtimoiy-ruhiy usullar;
• tarbiyaviy usullar.
Tashkiliy-ma'muriy  usullar  to lg‘risida  so‘z  yuritilganda, 
avvalo,  bu  usulning  mohiyati,  ahamiyati,  shakllarini  ochib  be- 
rish  kerak.  So'ngra,  boshqarishnmg  huquqiy  vositalari,  huquqiy 
m e’yorlarini  bayon  etish zarur.
64

Tashkiliy-ma’muriy  usullar  boshqaruv  usullari  tizimida 
alohida  o ‘rin  tutadi  va  quyi  idoralaming  yuqori  idoralarga 
b o ‘ysunishiga  asoslanadi.  Bu  usulning  mohiyati  shundaki, 
boshqarish  tizimidagi  munosabatlami  tartibga  solib  turadi, 
jam oalar  ichida  va  orasida  ratsional  aloqalar  tarkib  topishiga 
yordam beradi.
Tashkiliy-ma’muriy  usullar  yordamida  boshqaruv  appara- 
tining  muayyan  tizimini  tuzish;  boshqaruv  b o ‘g ‘inlarining 
funksiyalarini  belgilash;  kadrlami  to ‘g ‘ri  tanlash  va  joy-joyiga 
qo‘yish;  buyruqlar,  farmoyishlar  va  q o ‘llanmalar  chiqarish 
hamda  ularning  bajarilishini  nazorat  qilish;  topshiriqlar  va  di- 
rektiv  ko ‘rsatmalami  bajarmayotgan  boTinma  va  shaxslarga 
nisbatan m a’muriy choralar qo'llash amalga oshiriladi.
Boshqaruvning  iqtisodiy  usullari  iqtisodiy  manfaatlardan 
foydalamshga  asoslanadi.  Zero,  har  bir  muayyan  jamiyatning 
iqtisodiy 
munosabatlari, 
eng 
avvalo, 
manfaatlar  tarzida 
namoyon b o ‘ladi.  Manfaatlar uch xilda b o ‘lishi mumkin:
- umumjamiyat manfaatlari;
- jam oa manfaatlari;
-  shaxsiy manfaatlar.
Bu  manfaatlami  uyg‘unlashtirish  muammosi  bir  qator 
vazifalami  hal  etishni,  xar  bir  davr  sharoitlariga  muvofiq  kela- 
digan munosabatlar o ‘matishni talab  etadi.
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  quyidagi  iqtisodiy  usullardan 
keng foydalanishga e ’tibor beriladi:
- tarmoqlar va ularning b o ‘linmalariga faoliyat yuritishlarida 
erkinlik va mustaqillik berishga;
-  barcha  sohalami  pirovard  natijalarga  binoan  moddiy 
rag‘batlantirish,  soliq imtiyozlarini berishga;
-  korxona va  xo'jaliklar o'rtasidagi  o ‘zaro  shartnomalaming 
bajarilish 
intizoinini 
mustahkamlash 
va 
ularning 
rolini 
oshirishga;
-  moliya-kredit munosabatlarini takomillashtirishga;
-  bozor  munosabatlari  mcxanizmlari:  baho  va  foyda,  soliq 
va boj  toTovlari, kredit va rentabelhk, raqobat  va hokazolarga.
65

Bu  usulda  xodimlaming  shaxsiy  va  guruhiy  manfaatlarini 
yuzaga  chiqarish  orqali  ularning  samarali  ishlashi  ta’minlanadi. 
Shu  maqsaada k o ‘pincha  ish  haqi  to la sh .  mukofotlar berish,  bir 
yo‘la  katta  mablag‘  bilan  taqdirlash  kabilar  muhim  ahamiyat 
kasb etadi.
Iqtisodiy  usullar  boshqarishning  barcha  usullari  orasida 
yetakchi  o ‘rin  egallaydi.  Bu  usuldan  oqilona  foydalanish jiddiy 
rejalar  qabul  qilishga,  barcha  resurslardan  yanada  unumliroq 
foydalanishga, 
yangi 
texnologiyalami 
joriy 
etishga, 
raqobatbardosh  mahsulotlar  ishlab  chiqarishga  va  foydani 
maksimallashtirishga,  natijada  ishlab  chiqarishning  samarador­
ligini  oshirishga keng imkoniyatlar yaratacli.
Boshqaruv  tizimining  muhim  usuli  hisoblangan  ijtimoiy- 
ruhiy  usullaming  asosiy  maqsadi  jamoalarda  sog‘lom  ijtimoiy- 
ruhiy muhitni  yaratishdan  iborat.
Sanoat  ishlab  chiqarishini  boshqarishda  ham  bir  qator 
umumfalsafly  usullami  qo ‘llash  mumkin.  Sanoatni  boshqarish­
ning  sir-asrorlarini  ilmiy  asosda  o'rganish.  tahlil 
qilish 
maqsadida quyidagi usullardan  ham  keng foydalaniladi:
1.  Tizimli yondashuv;
2.  Kompleks yondashuv;
3.  Tarkibiy yondashuv;
4. Vaziyatli  yondashuv;
5.  Integratsion yondashuv;
6.  Modellashtirish b o ‘yicha yondashuv;
7.  Kuzatish usuli;
8.  Taj riba usuli.
Birinchi  usulda  sanoat  ishlab  chiqarishi  yaxlit  tizim  tarzida 
olib  qaraladi.  Ikkinchi  usulda  esa  sanoat  boshqa  sohalar, 
tarmoqlar  bilan  o ‘zaro  bo g ‘lanishda  va  aloqadorlikda  qaraladi. 
Uchinchi  usulda  sanoat  ishlab  chiqarishi  tarkibiy  qismlarga, 
ya'ni 
tarmoqlar, 
korxonalar, 
sanoat 
infratuzilmasi 
va 
hokazolarga  boMib  o ‘rganiladi.  To‘rtinchi  usulda  sanoatning 
muayyan 
sharoitdagi 
ichki 
va 
tashqi 
vaziyatiga 
qarab 
boshqarishning  m a’qul  uslubi  qoilaniladi.  Beshinchi  usulda
66

sanoat  yuqoridagi  usullarni  birgalikda  q o ila sh   yordamida bosh- 
qariladi.
Modellashtirish  va  iqtisodiy-matematik  usullardan  foydala­
nish jarayonida  turli  chizmalar,  xomaki materiallar tayyorlanadi, 
hisoblash  texnikasi  va  kompyuter  texnologiyalaming  barcha 
imkoniyatlari ishga solinadi.
Kuzatish  usulida  sanoat  ishlab  chiqarishi  to ‘gTisidagi 
m a’lumotlarni  bashoratli,  ilmiy jihatdan  namunali  uyushtirilgan 
asosda  to ‘plash  va  internetdan  foydalanilgan  tarzda  yo‘lga 
qo‘yiladi.  Kuzatuvchining  sotiologik  usuli  anketali  so‘rovlar, 
suhbatlar,  testlar  va  infratuzilmaviy  tahlillarni  o ‘tkazish  yoTi 
bilan amalga oshiriladi.
4.3. Boshqaruvning zamonaviy tuzilishi
X o ‘jalikka  rahbarlikning  tamoyillari  va  usullari  ishlab 
chiqarish jarayonida  msonlarga  boshqaruvning  tegishli  shakllari 
va  boshqaruv  idoralari  hamda  ulaming  tashkiliy  tuzilmalari 
orqali ta ’sir etadi.
Mamlakat  iqtisodiyoti  va  uning  tarmoqlarini  rivojlanti- 
rishning 
muhim 
masalalari 
davlat 
iqtisodiy 
siyosatini 
belgilaydigan  va  hayotga tatbiq  etadigan oliy idoralar  (Prezident 
devoni,  Oliy  Majlis  Senati,  Vazirlar  Mahkamasi)  tomonidan 
qarab chiqiladi.
Sanoatni  rivojlantirishning  qonun  bilan  hal  etiladigan 
masalalari  (masalan,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  taraqqiyotning 
istiqboli  va  yillik  rejalari,  sanoat  boshqaruvining  yangi 
idoralarini  tashkil  etish)  mamlakat davlat hokimiyati  oliy idorasi
-   Oliy  Majlis  Senati  tomonidan  muhokama  qilinadi  va  hai 
etiladi.
Iqtisodiyotga  va  uning  asosiy  tarmoqlaridan  biri  sanalgan 
sanoatga kundalik  rahbarlikni  davlat hokimiyatining ijro  etuvchi 
va  boshqaruvchi  oliy  idorasi  —  Vazirlar  Mahkamasi  amalga 
oshiradi. 
Vazirlar 
Mahkamasining 
tarkibini 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Prezidenti  tuzadi  va  u  Oliy  Majlis  Senati 
tomonidan tasdiqlanadi.
67

Vazirlar  Mahkamasi  iqtisodiyotning,  shu  jumladan,  sa­
noatning 
samarali 
faoliyatiga 
rahbarlikni, 
sanoat 
ishlab 
chiqarishga  tegishli  b o ig an   barcha  konunlar,  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Prezidentining  farmoniari,  qarorlar va farmoyishlar 
ijrosini  ta'minlaydi.
Vazirlar  Mahkamasi  amaldagi  qonunlarga  muvofiq  0 ‘z- 
bekiston  Respublikasi  hududidagi  barcha  idoralar,  korxonalar, 
muassasalar,  tashkilotlar,  mansabdor  shaxslar  va  fuqarolar 
tomonidan  bajarilishi  majburiy  b o ig a n   qarorlar va  farmoiyshlar 
chiqaradi.  Bu  mahkamaning  tarkibiv  tuzilishi 
3-chizmada 
berilgan:
B osh  vazir
£
B osh  vazir birinchi 
o 'n n b o s a ri
B osh  v azir 
o 'rin b o s a rla n
I T
V azirlar  M ah k a m asin in g  
ijro  ctuvchi. apparati 
bo sh q aru v ch isi
A x b o ro t  tahlil 
d ep artam en tlari
Funksional  bos hq am i a 
va  boMimlar
| 
V a z i r l i k l a r ,   d a v l a t   q o ‘m i t a l a r i ,   x o ' j a l i k   b i r l a s l i m a l a r i   ( k o r p o r a t s i y a l a r .   k o m p a t i i y a i a r .  
! 
j y u s h m a l a r ,   k o n s c n r l a r .   m a r k a z l a r )   Q o r a q a l p o g ' i s t o n   R e s p u b l i k a s i   V a z i r l a r  
| 
k e n g a s h i ,   v i l o y a t l a r   v a   T o s h k e n t   s h a h a r   h o k i m l i k l a r i
3-chizm a.  O 'z b c k is to n   R esp u b lik asi  V a zirlar  M ah k am asin in g  tarkibiv  luzilishi
0 ‘zbekiston  sanoati  tasarrufida  o ‘nlab  mustaqil  tarmoqlar, 
ming-minglab  korxonalar  faoliyat  ko ‘rsatmoqda.  Ularning  har 
birini  rivojlantirish,  bir-birlari  bilan  o ‘zaro  muvofiqlashtirish, 
respublika  hududlarida  joylashtirish,  mahsulot  (ish  bajarish  va 
xizmat  ko ‘rsatish)ga  b o ig an   talabni  aniqlash  va  boshqa  juda 
murakkab,  keng  qamrovli  masalalarni  o kz  vaqtida,  oqilona  hal 
etish  tarmoq  boshqaruvini  amalga  oshirishni  taqozo  etadi.  Shu 
sababli  bir  qator  tarmoq  idoralari  tashkil  ctiladi.  Ular jumlasiga 
quyidagilar kiradi:
68

-  vazirliklar va davlat qo‘mitalari;
- konsemlar va korporatiyalar,  uyushma va assotiatiyalar;
- xolding va milliy kompaniyalar;
- korxonalar va boshqalar.
Vazirliklar 
Vazirlar 
Mahkamasining 
ajralmas 
qismi 
hisobianib,  ular  0 ‘zbekistonning  barcha  hududlarida  o ‘zlariga 
b o ‘ysunuvchi  barcha  korxonalar  va  iashkilotlarga  rahbarlik 
qiladilar.  Shu  sababli  vazirlik  -   bu  o ‘ziga  tegishli  tarmoqning 
x o ‘jalik  tizimida  boshqarishning  eng  oliy  bo ‘g ‘inidir.  U 
quyidagi faoliyatlar uchun javobgar hisoblanadi:
- tarmoqning  ahvoli,  uni yanada taraqqiy ettirish;
-  kadrlami  tanlash,  joy-joyiga  qo ‘yish,  tarbiyalash  va 
himoyalash;
-ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  hajmi,  sifati  va  uning 
raqob atbardo shligi;
-  tayyorlanayotgan  mahsulotga  boTgan  ichki  va  tashqi 
talabni  qondirish;
-  va  nihoyat,  o ‘ziga  qarashli  korxonalaming  xorijiy 
mamlakatlar bilan aloqasini tashkil  etish va kuchaytirish.
Vazirliklar  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  boshqaruv 
mexanizmining  shaklini  “0 ‘zvinosanoat-xolding”  xolding  kom- 
paniyasi misolida  ko'rish  mumkin  (4-chizma).
Sanoatga  rahbarlik  tizimida  0 ‘zbekiston  Respublikasi 
Iqtisodiyot  vaziriigi  alohida  o ‘rin  egallaydi.  Chunki  u  iqtisodi- 
yotni  boshqarishning  eng  yirik  ilmiy  rejali-iqtisodiy  idorasi 
hisoblanadi.  Bu  tashkilotning  tuzilishi  to ‘g ‘risida  2002-yilning 
24-dekabrida  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  farmoni 
qabul  qilingan.  Bu  farmonga  muvofiq  Iqtisodiyot  vaziriigi 
zimmasiga 
mamlakatni 
rivojlantirishning 
uzoq 
muddatli 
strategiyasi  hamda  kompleks  dasturlarini  ishlab  chiqish  va 
amalga  oshirish,  quyidagi  g ‘oyat  muhim  vazifalarni  hal  etishga 
qaratilgan  chuqur  o ‘ylangan  va  mutanosib  ijtimoiy-iqtisodiy 
siyosatni  o ‘tkazish  vuklatilgan:
69

-  makroiqtisodiy  barqarorlikni,  iqtsodiyotning  barqaror, 
mutanosib va jadal  sur’at bilan rivojlanishni  ta’minlash;
-  ko‘p  ukladli  va  samarali  faoliyat ko ‘rsatuvchi  iqtisodiyotni 
shakllantirish,  xususiy  mulkchilikning  yetakchilik  rolini  ta ’min­
lash, bozor infratuzilmasini  rivojlantirish;
Г
D a v la t  a k s iy a si 
j  u lu sh ig a   e g a   b o 'lg a n  
[  x o  Malik  iam iv a tla ri
Vi; ю   v a \ n ; o
m ah s; U o tlar ish lab
c h iq a r -ivcki x o 'ia lik
jam iyatlai i 
20
«
0
‘zsp irtsan o a t»
A K   ?
^ O 'z v in s a n o a t - 
xokting»  X K __
Unitar  korxonalar
A s s o s iy a la s h tm lg a i;  ' 
r  zolaii
i-O 'zv m san o at  - 
xoldm gv  m arkaziy 
laboratoiivasi
i>
ixtisoslashgan 
bazalar  96
V in o   v a   v m o  
m a h s iu o tia ri  ish lab  
c h iq a ru v c h i 
k o r s o n a te r
■ '.Ag!’o-Fud>- 
d o 'k o n la r i 
273
4 - c h iz m a .  “ O ‘z v in o s a n o a l- x o ld in g '’  x o ld in g   k o m p a n iy a s in in g  
t a s h k iliy   tu z ilm a s i.
-  boy  tabiiy  va  mineral-xom  ashyo  zaxiralaridan,  bunyod 
etilgan  ishlab  chiqarish  va  fan-texnika  salohiyatidan  samarali va 
oqilona  foydalanishga  qaratilgan 
aniq 
maqsad  y o blidagi 
strukturaviy  siyosatni  amalga  oshirish,  eksport  salohiyatini 
rivojlantirish  hamda  mamlakat  iqtisodiyotming  jahon  iqtisodiy 
tizimiga keng miqyosida  integratsiyalashuvini  ta'm inlash;
-  yangi  ish  joylarini  yaratish,  mehnat  resurslarini  oqilona 
band  etish  muammosini  hal  qilish,  aholining  aniq  yo'naltirilgan 
ijtimoiy  muhofazasini  kuchaytirish,  aholining  turmish  darajasi 
barqaror,  jadal  o ‘sishini,  ijtimoiy  infratuzulmani  rivojlantirishni 
ta ’minlash;
70

-  mamlakat  mintaqalari  iqtisodiyotining  kompleks  rivojlani- 
shini.  ishlab  chiqaruvchi  kuchlami  mamlakat  hududi  bo ‘yicha 
maqbul 
hamda 
samarali 
rivojlantirish 
va  joylashtirishni 
ta ’minlash.
Milliy  iqtisodiyotni,  shu  jumladan,  sanoatni  boshqarishda 
sobiq  Fan-texnika  Davlat  qo‘mitasining  roli  alohida  o ‘rin 
egallagan.  Bu  qo‘mita  sanoat  ishlab  chiqarishi  sohasida  fan- 
texnika  siyosatini  amalga  oshirib  kelgan.  Endilikda  bu  qo‘mila 
o ‘m iga  2002-yil  20-fevralda  qabul  qilingan  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Prezidentining  “Ilmiy-tadqiqot  faoliyatini  tashkil 
etishni 
takorniliashtirish 
to ‘g ‘risida”gi 
farmoni 
bilan 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  huzurida  Ilmiy- 
texnika  taraqqiyotini  Muvofiqlashtirish  kengashi  tuzilgan.  Bu 
kengash  zimmasiga  quyidagi  asosiy  vazifalami  hal  etish 
yuklatilgan:
-  fundamental  va  amaliy-ilmiy  tadqiqotlar,  texnologik 
ishlanmalarning  ustuvor  yo‘nalishlarini  iqtisodiyot  va  ijtimoiy 
sohalar  rivojlanishining  strategiyasi,  shuningdek,  mamlakat 
iqtisodiyotidagi  qisqa muddatli,  o'rta muddatli  va uzoq muddatli 
istiqbolli tarkibiy o ‘zgarishlar bilan bog‘liq holda belgilash;
-  mamlakat  manfaatlari  va  davlatimizning  iqtisodiy  hamda 
ijtimoiy  taraqqiyot  sohasidagi  ustuvor  yo‘nalishlaridan  kelib 
chiqqan  holda  yirik  ilmiy-tadqiqot  dasturlari  va  texnologik 
loyihalar  b o ‘yicha  ekspertizalar  tashkil  etish  va  ekspertiza 
xulosalarini tasdiqlash;
-  mamlakatni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishning  davlat 
ustuvor  y o ‘nalishlariga  mos  keluvchi  yirik  ilmiy  dasturlar  va 
texnologik loyihalarni tasdiqlash;
-  ilmiy  tadqiqotlar  va texnologik  ishlanmalar  bo‘yicha yillik 
Davlat dasturini tasdiqlash;
-  yangi  innovatsiyaviy  ilg‘or  g ‘oyalami  ilgari  suruvchi, 
jahon  ilm-fanidagi  yangi.  istiqbolli  yo‘nalishlami  muntazam 
kuzatib  boruvchi  hamda  mamlakat  manfaatlari  yo'lida  qo'llay
71

olishga qodir  iqtidorli  yosh  olimlami  qoilab-quvvatlash  tizimini 
yaratish.
Sanoat  ishlab  chiqarishining  moliyaviy  masalalarini  hal 
etishda  Moliya  vazirligining 
tutgan 
o ‘mi 
ham 
alohida 
ahamiyatga  ega. 
Sanoat  va  uning  tarmoqlariga  qarashli 
sohalarda  mehnatni  tashkil  etish,  ishchi  kuchini  taqsimlash  va 
ulami  ijtimoiy  himoya  qilish  borasida  Mehnat  va  aholini 
ijtimoiy himoya qilish vazirligi  hal  qiluvchi  o ‘rin  egallaydi.