T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

1.3. Jahon iqtisodiyotida  milliy soliq tizimlarini bir-biriga 

moslashishni kelajagi

Hozirgi zamon tijorat faoliyatini  dunyo  miqyosi darajasiga ko‘tarilishi 

milliy  iqtisodiyotlami  yagona  iqtisodiyot  siyosatiga  o‘tishi  soliq  tizimini 

ham moslashishini talab qilayapti.

Bu  milliy  soliq  siyosatini  muvofiqlashtirish,  soliq  solish  darajasini 

yaqinlashtirish,  soliq  bazasini  aniqlashni  bir  usulda  olib  borish,  soliq 

yengilliklarini  berish  xususiyatlarini  bir-biriga  o'xshatish  masalalaridan 

iborat.

Hozir  butun  dunyo  miqyosida  soliq  tizimini  moslashishi  to'g'risida 

fikr yuritish ertadir.

Qo'shilgan  qiymat  soligM,  aktsizlarni  moslashtirish  soliq  sohasida 

birinchi qadamlardan hisoblanadi.

Qo'shilgan  qiymat  soligi  1954  yili  Frantsuz  iqtisodchisi  . M.Lore 

tomonidan  oborot  solig'i  o'rniga  taklif qilindi.  Yevropa  Iqtisodiy  Ittifoqi 

(EES)  1967 yili bosqichma-bosqich bu to'lovni kiritishni tavsiya qildi.

Finlyandiya  Yevropa  Ittifoqiga  kirishi  uchun  1994  yili  qo'shilgan 

qiymat solig'ini mamlakatda tadbiq qilinishini talab qilishgan.

Soliq  stavkalarini  yaqinlashtirish  uchun  1993  yili  uning  eng  kam 

stavkasi  15%  belgilandi.  Lekin  ayrim  mahsulotlar  bo'yicha  undan  past 

yoki  yuqori  qilib  belgilangan.  Chetga  Yevropa  Ittifoqi  mamlakatlaridan 

eksport  qilinsa  va  Yevropa  Ittifoqidagi 

davlatlar  bir-biriga  mahsulot 

eksport qilsa qo'shilgan qiymat solig'idan ozod qilinadi.

Qo'shilgan  qiymat  solig'i  stavkalari  Buyuk  Britaniyada  -17,5%, 

Daniyada  -25%,  Lyuksemburg-  15,  FRG-  16,  Frantsiya-20,6%  ni  tashkil 

etadi.  O'rtacha  Yevropa  Ittifoqi  bo'yicha  19,3%.  Yevropa  Ittifoqi 

davlatlari  o'zaro  kliring  hisob-kitob  usulini  qo'llaydilar.  Kliring  importer 

davlatlami ortiqcha daromadlarini qoplaydi.

Eksporterlar  qo'shilgan  qiymat  solig'i  to'lamaydilar.  Har  bir  davlat 

uni  hisobini  olib  boradi  va  har  oyda  Yevropa  Ittifoqi  markaziy  hisob 

raqami  orqali  qo'shilgan  qiymat  solig'i  bo'yicha  tashqi  iqtisodiy  aloqa 

sohasida  kompensatsiya beriladi.

Aktsiz  soliqlari  orqali  turizm  rivojlangan  davrda  qaysi  davlatdan 

qo'proq  tovar  sotib  olinsa  va  xizmatdan  foydalanilsa  o'sha  davlatga 

ko'proq  daromad  keladi.  Shuning  uchun  aktsiz  soligMni  darajasini 

Yevropa  Ittifoqi  davlatlarida  bir  xil  qilishga  harakat  qilinadi.  Soliq 

stavkalarini  ko'tarmaslikka qaror qilingan hujjatlar qabul qilingan.  Benzin,

vino-aroq  ichimliklari,  tamaki  mahsulotlari  bo‘yicha  soliq  stavkalarini 

o‘zgartirilmasligi kelishilgan.

Koфoratsiyalar  foydasini  soliqqa  tortishini  moslashtirish  ham  muhim 

o'rinni egallaydi.

Korporatsiyalar  foydasini  soliqqa  tortishda  q o ‘yidagi  m oslashtirishlar 

kuzda tutilgan:

A) Soliq stavkalarini bir-biriga yaqinlashtirish;

B) Soliq bazalarini bir xil turga keltirish;

V) Ikki tomonlama iqtisodiy soliq solishni yo‘qotish;

G) Yevropa kompaniyasi deyilgan maxsus statusni qoMlash;

D)  Korporatsiyalar  foydasini  soliqqa  tortishda  davlatlarni  bir-biriga 

yordam berishi.

A) Soliq stavkalarini bir-biriga yaqinlashtirish:

Stavkalarning  bir-biriga  yaqinlashtirilishi  daromadlami  bir  davlatda 

ko‘pligi,  ikkinchisida  esa,  uning  taqchilligiga  olib  kelishi  mumkin.  Ya’ni 

stavkaning  bir  davlatda  yuqori,  boshqasida  past  boMishi 

soliq 

toMovchilami  past stavkali  davlatlarda daromad olishiga va o‘z  hududidan 

chetga  chiqishiga  ya’ni  xizmat  bo'yicha  migratsiyaga  majbur  qiladi.  Bu 

esa  o‘z  navbatida  ishchi  kuchi  ko‘payib  ketgan  davlatlarda  qo'shimcha 

mablagMar talab etadigan ijtimoiy infratuzilmalami qurishga sabab  boMadi. 

Shu  maqsadda,  hududlarda bir-biriga kapital,  ishchi  kuchi  oqimlarini  o ‘tib 

borishiga 

chek 

qo‘yish 

uchun 

stavkalami 

darajasini 

bir-biriga 

yaqinlashtirish zarurdir.

Shvetsiya  Ittifoq  a’zosi  boMganidan  keyin  asosiy  daromad  soligM 

stavkasini 52-57%dan 30% darajagacha tushirilgan.

B) Soliq bazalarini bir xil turga keltirish:

Hisobot va foyda (zarar) hisob  raqamlari  orqali  foydani  aniqlashda bir 

xil  uslubni  qoMlash,  amortizatsiya,  tijorat faoliyatidan  olinadigan  foyda va 

zarami  aniqlash,  foydani  oldingi  yoki  keyingi  yilga  o‘tqazish  masalalari 

yuzasidan  bir xil  qonunchilik tizimini  ishlab  chiqish  kerak.  Soliq  bazasini 

yaqinlashtirish  va  boshqalar  milliy  soliq  siyosatini  o‘tkazishga  halakit 

beradi va bu vaziyatdan shu davlatlar aholisida norozilik paydo  buladi.  Bu 

kelishmovchiliklami  bartaraf  qilish  uchun  ayrim  Yevropa  Ittifoqi 

davlatlari birtomonlama korporatsiyalarga soliq skidkasi yoki  subsidiyalari 

berishi mumkin.

Yuqoridagi  bandda  qayd  etilganidek,  soliq  bazasini  tuzilishini  bir  xil 

turga  keltirish  stavkalar  kabi  katta  ahamiyat  kasb  etib,  toManadigan  soliq

summaga  ta’sir  etuvchi  soliq  bazasini  shakllanishini  bu  davlatlarda 

o‘xshash  ko‘rinishga keltirish talab etiladi.

V) Ikki tomonlama soliq solishni  chegaralash:

Har  bir  davlat  ikki  tomonlama  soliq  solishni  yo‘qotish  uchun  o‘ziga 

xos  tizimini  ishlatadi.  Soliq  toMovchini  daromad  yoki  boshqa  aynan  bitta 

soliq  manbasini  o‘zi  bir  vaqtni  o‘zida  2  ta  yoki  undan  ortiq  davlatlarda 

soliqqa tortilmasligi kerak.

Masalan,  taqsimlanadigan  va  taqsimlanmaydigan  foydaga  har-xil 

stavkalami  qoMlash,  taqsimlanadigan  foydani  toMiq  va  qisman  soliqdan 

ozod  qilish.  Hozir  «toMiq  hisobga  o‘tkazish  tizimi»ni  qoMlashga  ahd 

qilindi.  Bunda  hamma  davlatlarda taqsimlanadigan  va  taqsimlanmaydigan 

foydaga  yagona  stavkalar  qoMlash  ko‘zda  tutiladi.  Bunda  dividendlami 

soliqqa tortish 25% darajasida boMadi.

G) Yevropa kompaniyasi deyilgan maxsus statusni qoMlash:

Bir  necha  davlatlarda  tijorat  operatsiyalarini  olib  boradigan 

kompaniyalarda  maxsus  soliq  solish  tartibi  qoMlaniladi.  Bosh  va  uning 

boMimlari  boMgan  kompaniyalarga  engilliklar  qo‘shilish  va  bir-birini 

«yutib  yuborish»  yoMlari  bilan  beriladi  (masalan,  dividendlami  ikki 

tomonlama  soliq  solishdan  ozod  qilish.)  Ularga  maxsus  soliq yengilliklari 

ham beriladi.

D)  Korporatsiyalar  foydasini  soliqqa  tortishda  davlatlami  bir-biriga 

yordam berish:

Soliq  toMashdan  bosh  tortishga  qarshi  kurashish  maqsadida  ko‘p 

tomonlama  soliq  shartnomasi  tuziladi  va  hamma  davlatlar  ma’lumotlar 

almashish to‘g‘risida kelishadilar.

Shuni  ta’kidlab  oMish  joizki,  Yevropa  davlatlarida  soliqlarni 

moslashtirish  belgilangan  maqsad  darajasiga  etgani  yo‘q.  Ayrim  davlatlar 

Yevropa Ittifoqi  markaziy organlari bilan toMiq kelisha olmagan.

Moslashtirish  muammosi o‘z yechimini kutmoqda.

Asosiy tayanch iboralar:

1.  Soliqlarni ijaraga olish tartibi

2.  Rivojlangan mamlakatlarda qoMlaniladigan asosiy soliqlar

3.  Soliq yuki, soliqlarni betaraflik, haqqoniylik va tenglilik printsiplari

4.  To‘g‘ri va egri  soliqlar

5.  «Takliflar  iqtisodi»,  A.  Laffer  egrisi,  Keynsni  soliq  xolisligi 

kontseptsiyalari

Takrorlash  uchun savollar:

1.  Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlami tarkibini keltiring

2.  Iqtisodiy  rivojlangan  davlatlar  iqtisodni  boshqarishda  soliqdan 

qanday foydalanadilar?

3.  Rivojlangan mamlakatlami soliq tizimini  asosiy uchta xususiyatlari

4.  «Soliq  bosqinchiligi»  va  hufiyona  sektor  aylanmasini  keskin  o‘sishi 

(1970-80 yillar)

5.  Jismoniy  va  xuquqiy  shaxslardan  to‘g‘ri  soliqlar  olinmaydigan 

yurisdiktsiyalar, 

past 

darajada 

to‘g‘ri 

soliq 

olinadigan 

yurisdiktsiyalar  va  yuqori  soliq  stavkali  yurisdiktsiyalami  tavsifini 

berin.

6.  Milliy soliq tizimlarini bir-biriga moslashishni kelajagi  qanday?

Test savollari:

1. To‘g‘ri  soliq turiga mansub to‘lovni  aniqlang:

a) Boj

b) Jon boshiga solinadigan soliq

c) Aktsiz

d) Tuz to‘lovi

e) Vino to‘lovi

2. Ilmiy asosda tadbiq qilingan soliqni  ishlab chiqarishga asosiy ta  siri:

a) Rivojlantiradi

b) Pasaytiradi

c) Bir me’yorda ushlab turadi

d) a,b,c

e) Hammasi noto‘g‘ri

3.  Qaysi  davrda  iqtisodiy  xamkorlik  va  rivojlanish  tashkilotiga  kiradigan 

mamlakatlarda iste’molga solinadigan soliqni salmog1 i  keskin ko‘tarildi?

a)  1950-1960 y.y.

b)  1960-1970 y.y.

c)  1970-1980 y.y.

d)  1980-1990 y.y.

e)  1990-2000 y.y.

4.  Qaysi mamlakatda to‘g‘ri soliqning salmog‘i eng yuqori?

a) Germaniya

b) Frantsiya

c) AQSh

d) Buyuk Britaniya

e) Italiya

5.Korporatsiya  va  kompaniyalar  foydasidan  olinadigan  soliq  umumiy 

daromadni asosan qanday qismini tashkil qiladi?

a) 20-30%

b)  15-25%

c) 30-35%

d)  5-10%

e) 35-40%

6.  Qaysi daromad soliq olinadigan ob’ekt hisoblanadi?

a) Mahsulotni  sotishdan  tushum

b) Mahsulot va mulkni sotishdan olinadigan tushumlar

c) Sotishdan tushumlar va boshqa kirimlar (foiz, dividendlar).

d)Daromadni  olish  bilan  bog‘liq  harajatlami  chiqarilgandan  keyingi 

daromad

e) Hammasi to‘g‘ri

7.  Daromad solig‘ini olishda asosan qaysi stavkalar qoMlaniladi?

a) Progressiv

b) Regresiv

c) Oddiy progressiv

d) Murakkab progressiv

e) Hamma stavkalar to‘g‘ri

8.  Korporatsiya  foydasiga  solinadigan  soliqni  eng  yuqori  stavkasi  asosan 

necha foizgacha boradi?

a)  10-20%

b) 20-25%

c) 30-35%

d) 40-50%

e) 50-55%

9.  Shaxsiy daromad soligMni yuqori  stavkasi asosan qaysi darajada?

a)  10-20%

b) 20-30%

c) 30-40%

d) 40-50%

e) 50-60%

10.Jismoniy  va  huquqiy  shaxslardan  to‘g‘ri  soliqlar  olinmaydigan 

yurisdiktsiyalar:

a) Misr Arab Respublikasi, Italiya, Isroil, Siriya,  Iraq

b) Meksika, Peru, Kanada, Irlandiya

c)  Andorra,  Bagama,  Kayman 

orollari,  Nauru,  Vanuatu  Farrer 

orollari

d) Ispaniya, Portugaliya, Gollandiya, Shvetsiya

e) Daniya, Norvegiya, Polsha, Ruminiya

11. Past stavkalarda to‘g‘ri soliq olinadigan yurisdiktsiyalar:

a) Daniya, Norvegiya, Turkiya, Iroq

b)Britaniya,  Virginiya  orollari,  Kipr,  Gibraltar,  Vengriya,  Isroil, 

Shveytsariya

c) Misr Arab Respublikasi, Peru, Kanada,  Shvetsiya

d) Italiya,  Iroq, Gollandiya, Ispaniya, Peru

e) Meksika, Irlandiya, Braziliya, Argentina

12. Yuqori soliq stavkali yurisdiktsiyalar:

a) Belgiya, Irlandiya, Lyuksemburg, Niderlandiya

b) Italiya, Norvegiya, Turkiya, Portugaliya

c) Peru, Argentina, Frantsiya, Ruminiya

d) Shveytsariya,  Iroq,  Pokiston

e) Hammasi noto‘g‘ri

13.Yevropa  Ittifoqiga  qarashli  mamlakatlarda  birinchi  navbatda  qaysi 

soliqlar moslashtiriladi?

a)  Jismoniy  shaxslar daromadiga solinadigan  soliq,  huquqiy  shaxslar 

foydasiga solinadigan soliq

b) Mol-mulk solig‘i, meros va hadyaga solinadigan soliqlar

c) Qo‘shilgan qiymat solig'i, aktsizlar

d) Yer solig'i, kapitalga solinadigan soliq

e) Transprot vositalaridan olinadigan soliq, hunarmandchilik solig  i

14.Korporatsiyalar  foydasini  soliqqa  tortishda  qanday  moslashtirishlar 

kutilmoqda?

a) Soliq stavkalarini yaqinlashtirish

b) Soliq bazalarini bir xil turga keltirish

c) Ikki tomonlama iqtisodiy soliq solishni to'xtatish

d) Yevropa kompaniyasi deyilgan maxsus statusni  qoMlash

e) a,b,c,d

II BOB. FRANTSIYA SOLIQ TIZIMI

2.1.  Frantsiyani soliq  tizimi asoslari

2.2. Qo‘shilgan qiymat soligM

2.3. Jismoniy shaxslarga solinadigan daromad soligM.

2.4. Korxonalarga solinadigan soliqlar.

2.5. Mahalliy soliqlar.

2.6. Soliq  tizimini boshqarish va soliq nazorati.

2.1.  Frantsiya soliq tizimi asoslari

Frantsiya  jahon  tsivilizatsiyasining  beshiklaridan  biri  hisoblanadi. 

Frantsiyada  iqtisodiyotni  davlat  tom onidan  boshqarish 

Yevropada  eng 

yuqori  darajada hisoblanadi.

Rivojlangan  mamlakatlar  orasida  yalpi  ichki  mahsulotda  majburiy 

to  lovlarni  (soliq  toMovlari,  ijtimoiy  sug‘urtaga  ajratmalar)  salmogM  eng 

yuqoriligi  bilan  Frantsiya  farq  qiladi.  XX  asming  80-yillarining  birinchi 

yarmida bu salmoq ortib borgan va  1985 yili 45,6% ni tashkil qilgan (1976 

yili  39,4%  bo  lgan).  Bu  ko‘rsatkich  bo‘yicha Yevropa iqtisodiy  hamkorlik 

(EES) 

mamlakatlarining 

o‘rtacha 

ko‘rsatkichidan 

ancha 

yuqori 

hisoblanadi. 

Lekin, 

milliy 

majlisda 

o‘ng 

partiyalarni 

o‘mi 

mustahkamlanishi  munosabati  bilan 

saksoninchi  yillaming  ikkinchi 

yarmida  eslatilgan  koM'satkich  pasaya  boshladi.  0 ‘ng  partiya  vakillari 

davlatni  iqtisodiyotga  aralashishini  chegaralash,  davlat  sektoridagi  qator 

korxonalarni  denatsionalizatsiya  qilish,  bir me’yorda  soliqlarni  kamaytirib 

borish kabi masalalami oMtaga tashladilar.

Frantsiyadagi  majburiy  ajratmalar  tizimini  yana  bir  xususiyati, 

ularning tarkibida  ijtimoiy  sug‘urta  foiziga ajratma salmogM ancha yuqori. 

Majburiy ajratmalar tarkibida ijtimoiy sug‘urta foiziga ajratma Frantsiyada 

43,3%  tashkil  qiladi.  Uning  darajasi  yirik  rivojlangan  mamlakatlar,  shu 

jumladan,  Yevropa  iqtisodiy  hamkorlik  mamlakatlari  ichida  eng  yuqori 

hisoblanadi.  Frantsiya  past  to‘g‘ri  soliq  va  yuqori  egri  soliq  salmoqlari 

darajasi  bilan  ham  farq  qiladi.  Shu  bilan  bir  qatorda  Frantsiyada  ichki 

yalpi  mahsulotda  tovarlar va  xizmatlardan  tushadigan  soliq  salmogM  ham 

yuqori.

Yalpi ichki  mahsulotda majburiy ajratmalarni salmog1 ini oshishi soliq 

tushumiga nisbatan ijtimoiy yo‘nalishdagi fondlarga tushumlami tezroq 

(ilgarilab ketgan holda) tushishi bilan bogMiq.

Shu  bilan  bir  qatorda  mahalliy  tashkilotlar  hukumati  (regionlar, 

departamentiar,  kommunalar)  byudjetiga  soliq  tushumlarini  salmog  ini 

markaziy  hukumat  byudjetiga  boradigan  soliq  tushumiga  nisbatan  tezroq 

oshib borishi amalga oshirildi.

2.1-jadval

Т/г

Mamlakatlar

J B p

О

СЛ

•o

a

в

о

СЗ

Q

A

kt

si

on

er

 

j 

k

o

m

p

an

iy

a-

la

m

i 

> 

fo

yd

as

ig

a 

j 

so

li

na

di

ga

n 

so

liq

 

- 

i

Ij

tim

oi

y 

i 

yo

'n

al

is

h 

j 

fo

n

d

la

ri

g

a 

aj

ra

tm

al

ar

 

j

Ish

 

b

er

u

v

ch

id

an

 

ol

in

ad

ig

an

 

is

h

 

ha

qi

ga

 

so

li

na

- 

' 

di

ga

n 

so

li

d

M

o

l-

m

u

lk

g

a 

so

li

na

di

ga

n 

so

li

q

T

ov

ar

la

r 

v

a 

x

iz

m

at

la

rg

a 

so

li

na

di

ga

n 

so

li

q

B

os

hq

a 

so

li

q

la

r

1

Belgiya

32,0

6,9

33,8

-

2,4

24,9,

-

2

Buyuk

Britaniya

26,7

10,8

18,5

-

12,7

31,2

0,1

Germaniva

28,9

5,3

37,4

-

3,1

25,2

0 ,!

4

Italiya

35,7

33,3

0,5

2,5

28,0

-

5

Niderlandiya

20,5

7,3

42,5

-

3,5

25,9

0,3

6

AQSh

34,7

8,4

29,7

-

10,3

16,9

-

7

Frantsiva

12,2

5,2

43,3

1,8

4,8

29,4

3,3

8

0 ‘rtacha

Yevropa

iqtisodiy

harnkorlik

mamlakatlari

bo'yicha

33,4

-

28,8

0,4

4,5

32,5

0,4

9

O 'rtacha

(OESR)

mamlakatlari

bo'yicha

38,3

-

24,2

1,0

5,4

30,1

1,0

Jadvaldan 

shuni 

ta’kidlash 

mumkinki, 

Frantsiyada 

EIH 

mamlakatlariga  nisbatan  (o'rtacha — 33,4%)  daromad  soligMning  stavkasi 

12,2%  ni  tashkil  etadi.  Aktsioner  kompaniyalami  foydasiga  solinadigan 

soliq,  mol-mulkka  solinadigan  soliqiarning  stavkalar  darajasi  ham  past

* И.Г.Русакова и др. «Налоги и налогообложение». Москва, ЮНИТА,  1998, стр.2 6 1

daromadni  shakllanishiga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Bunday  engilliklar  daromad 

oladiganlargajuda katta qulayliklar yaratadi.

Bunga  turmushdan  markazdan  uzoq  masofada  ushlash  siyosatini 

amalga oshirish, mahalliy organlarni daromad bazasini kuchaytirish, ulami 

markaziy  hukumatga  qaramligini  kamaytirish  sabab  bo‘ldi.  Ta’kidlash 

zarurki,  Yevropa  hamjamiyati  byudjetlarini 

umumiy  hajmida  soliq 

xarakteriga ega bo  lgan toMovlami o‘sishi mehnatni ahamiyatini oshishi va 

integratsion jarayonni  kuchayishi bilan bogMiq.

2.2-jadval

Frantsiya davlat byudjetini tarkibi*______________

Soliq turlari

Summasi, mln.frank

SalmogM,%

1 .Qo‘shilgan qiymat soligM

669962

41,9

2.Jismoniy shaxslarga solinadigan 

daromad soligM

293110

18,1

3.Korxonalarga solinadigan soliq

170140

10,6

4.Nefi mahsulotlariga solinadigan 

boj toMovi

118618

7,3

5.Boshqa soliqlar

245120

15,2

6.Soliqsiz tushumlar

120267

7,4

Ja’mi

1617217

100,0

Frantsiya 

davlat  byudjetini  daromadida  soliqlar  (ajratmalar  bilan 

birgahqda)  tushumi  93%ga  yaqin  o‘rinni  egallaydi.  Qolgani  soliqsiz 

daromadlarga to‘g ‘ri keladi.

Egri  soliqlar  byudjetni  umumiy  daromadini  60%ga  yaqinini  beradi. 

Asosiy  egri  soliq  Frantsiyada  qo‘shilgan  qiymat  soligM  hisoblanadi.  Bu 

soliq  1954  yili  tadbik  qilingan.  Byudjetni  soliqli  daromadlari  ichida 

QQS 

45%ni tashkil qiladi.

Egri soliqlar tarkibida QQS salmogM 72,3% teng.

Keyingi  egri  soliq -  ichki neft mahsulotlariga solinadigan  soliq.  Uning 

salmog  i  7,0-8,5% teng.  Bu soliqqa  13,3% egri soliqlar to‘g‘ri  keladi.  Egri 

soliqlarni kelib tushish tarkibi uzoq vaqt o‘zgarmasdan turdi. Bundan faqat 

ichki  neft  mahsulotlariga  solinadigan  soliq  mustasno.  Uning  salmogM 

keyingi  yillar  oshib  borgan.  Amaliyotda  bu  soliqni  aktsizlarga  emas, 

bojxona bojiga tenglashtiriladi.

Д.Г.Черник, А.П.Починок, В.П.Морозов «Основы налоговой системы » М.Финансы»,1998, стр. 100

Neft  mahsulotlarini  ishlab  chiqarish  uchun  kerakli  xom-ashyo  asosan 

mamlakatga import orqali keltiriladi.  Eksport va reeksport qilinadigan neft 

mahsulotlari  umuman  soliqqa tortilmaydi.  Frantsiya  uchun  о  tgan  asming 

80- va 90- yillarida bojxona bojini roli sezilari ortib bordi.

Deyarli  40%  ga  yaqin  byudjet  daromadlari  to‘g‘ri  soliqlardan  kelib 

tushadi.  Bulaming  tarkibida  asosiy  oMinni  daromad  soligM  (jismoniy 

shaxslar  daromadiga  solinadigan  soliq)  egallaydi.  Jismoniy  shaxslarni 

daromadiga  solinadigan  soliq  umumiy  byudjet  daromadini  18-21%  ini 

tashkil  qiladi.  Ikkinchi  o‘rinni  to‘g‘ri  soliqlar  tarkibida  aktsioner 

kompaniyalami  foydasiga  solinadigan  soliq  (korporatsiya  solig  i) 

egallaydi.

Byudjetni  soliq  daromadlari  tarkibida  bu  toMov  8  dan  10  foizgacham 

tashkil qiladi.

Aktsioner  kompaniyalami  foydasiga  solinadigan  soliqni  salmogMni 

pasayib  borishiga  asosiy  sabab  engilliklar  berish  tizimini  kengayishi 

hisoblanadi.

Frantsiya korxonalari  korporatsiya soligM  bo'■yicha asosan  ikki  turdagi 

engilliklardan foydalanadi:

a) asosiy kapitalga nisbatan tezlashtirilgan amortizatsiyani qo  Hash,

b) soliq kreditlari berish.

Soliq  krediti  1982  yili  kiritilgan  va  1983  yil  1  yanvardan  boshlab 

qoMlaniladi.  Ilmiy  tekshirish  ishlariga  qilinadigan  harajat  kredit  olish 

huquqini  beradi.  Ilmiy  tekshirish  ishlarini  harajati  oMgan  yilgidan  oshib 

ketsa  va  5  mln.  frantsuz  frankidan  yuqori  boMmasa,  unga  50%  hajmda 

kredit beriladi.

Kredit  summasi  olinadigan  korporatsion  soliqdan  chiqarib  tashlanadi. 

Ilmiy  tekshirish  harajatlariga  imorat  va  uskunalarni  amortizatsiyasi, 

xodimlarga beriladigan  ish haqi va operatsion harajatlar kiradi  (xodimlarga 

ish haqi sifatida 55% harajat beriladi).

Shunday  qilib 

ijtimoiy 

guruhlar 

bo'yicha  soliqlar 

umumiy 

daromadlaridan  eng  kamida  22,8%  va  ko‘pi  bilan  49,2%  to  lanadi.  Oliy 

(mansabdorlar)  kadrlar  va  erkin  kasb  egalari,  jadvalga  ко  ra,  to  g  ri 

soliqlarni,  ya’ni  daromad,  mol-mulk  soliqlarini  asosiy  toMovchisi 

hisoblanadi.  (11,7  va  12,6%).  Egri  soliqni  asosiy  toMovchilari  boMib, 

qishloq  xo‘jaligidagi  yollanma  ishchilar,  ishchi  va  xizmatchilar  toMaydi. 

Ijtimoiy  ajratmalaming  katta  qismini  ham  aynan  shu  toMovchilar  guruhi 

ta’minlab beradi.

\