T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar
Download 4.32 Mb. Pdf ko'rish
|
|
§. И о =3 о
и
С со
2 иГ
СО -С
СО С £ • з со cd и> 3
~о оо со ^ СГ О ^ d 3 &» о е о <л л о
со S Е ^ # с г ■ S ' i l ' s *• е .S 1/3 о с — £
о -С о Id сл
о VO
т г- оо in ■4fr
о о 00 о 00 CN
VO
о к •Г) C S
г- as СП <о VO г- 00 VO so СП °°*
so й с
I -2 £ -Е
сл £ СЧ 00 "О 1 N -О ^ <2 .2 О) W -С
С cd со
00 ОХ) -С
"О .2 л -о
•j§ § О Х>
§ сг ■о 13
о 3 и
£ 00 {Л
С § ’с £ тз
^ се о ъ £ о со fe Q £ 2 ^ -С СО оо •—
э й >> *сл ® о а S
00 .ST Й о
с «” СО 00 е Ь: л ° .®р
1з Я ’-5 И .В S Ж о Щ О с ^ -О со е > 1 1
со -гг й
ел
С
S c . ?
С й т з з оо —
-«— < V- О •V о сг *- - СО ГЗ -С сО
S .&• С ^ . ё М 1 . §
t E i с со т э з > ор 2
.5 ^ о* с I S
53 О -С
сл сл Soliqlar to'g'risida to'liqroq tassavurga ega bo'lish uchun milliy daromadga nisbatan soliq og‘irligini bilish muhim ahamiyatga ega. 12.7-jadval Milliy daromadga nisbatan soliq ogMrligi* (yuki) Moliya yili Milliy daromad (A) mlrd.ien Soliq og‘irligining hajmi Soliq ogMrligini koeffitsienti Davlat soliqlari (V) mlrd.ien Mahalliy soliqlar mlrd.ien Jami (S) mlrd.ien Davlat soliqlari (V): (A) % hammasi ( S ) : (A) % 1934-1936 14,1 1,2 0.6 1.8 8,5 12,9 1950 3381,5 570,2 188,3 758,5 16,9 22,4 1970 61029,7 7773,3 3750,7 11524,0 12,7 18,9 1990 345739,0 62779,8 33450,4 96230,2 18,2 27,8 1995 379720,4 54963,0 33675.0 88638,0 14,5 23,3 1997 byudjet 398500,0 59481,2 37612,8 97094,0 14,9 24.4 Soliq og'irligini milliy daromadga nisbati ikkinchi jahon urushigacha, davlat va mahalliy soliqlarni hisobga olgan holda (1934-1936 yillar 12,9% va 1941 yili 16,2%) taxminan 15% ni tashkil qilgan. Urushdan keyingi davrda iqtisodiy barqarorlik boMmagan yillari esa 20% atrofida saqlanib qolgan. 1976 yildan boshlab soliq ogMrligi koeffitsienti sekin - asta oshib bordi va 1990 yili 27,8% tashkil qildi. Lekin «sovun pufakcha (ko'pikcha) iqtisodi»ni barbod boMishi va 1994 yildan boshlab daromad soligM stavkasini tezlik bilan tushishi natijasida soliq ogMrligi 1997 yili 24,4% gacha (baholash) pasayib ketdi. Yaponiyada soliq m a’muriyati ishni olib borish harajatlari doimiy ravishda o ‘rganilib boriladi va ulam i samaradorligini oshirish bo'yicha kerakli choralar ko'riladi. Soliq m a’muriyati ishni yuritish harajatlariga xizmatchilami ish haqi, transport harajatlari, muassasalami ishlashi bo'yicha harajat va bosh soliq boshqarmasini boshqa harajatlari kiradi va ular davlat byudjetini umumiy schetiga ko'shiladi. E SLA 1M A : 1 D avlat soliqlari to ‘g risidagi m a’lum otlar 1980 yilgacha Yaponiya davlat korporatsiyalarini tamaki va q ^ s lT lg tn ol* an darom adiiii hisobga olgan va 1955 m oliya yilidan davlat soliqlariga maxsus schyotlerdagi soliqlar 2. M ahalliy soliq davlat soliqlarini taqsim lashdan kelib tushgan m ab lag 'lar qo'shilmagan. 3. M illiy darom ad to ‘g*risidagi m a’lum otlar haqiqiydir.
“О сз оо CN In d ek s (1 9 5 0 = 1 0 0 ) о
— О <
“П >0 >0 “Ч PN 1Г» г - ГЧ го Soli q
g er b
ig 'i m - la ri n i tu sh u m i m lr d . ie n —
3 7 1 2499 13 57526 6 In d ek s (1 9 5 0 = 1 0 0 ) О
0 1 28 76 42 45 [
36 3 ja ’m i ON
2 2 0 3 3 5 0 9 2 4 51 80 2 1 |
5 4 4 5 4 e?J
1 Л О CQ OO 1 74 1 6 9 4 2795 | 5115 P o ch ta x iz m at i u ch u n u n in g ma x su s sch eti- g a o' tk a- zish r -
Г 86 8 Г 4 7 9 9 1 3 946 I 2 22 6 Su bsi- d iy a la r v a kom is- si on m u ko - fo t-l a r so I 1 2 5 I 1 85 8 | 2 4 8 6 2285 Im or at n i xi zm at
a ra ja tl a ri n i q o p la sh I/O
60 0£ | 30 377 1 1 0 7 1 8 8 9 M ua s- sa sin i is h la sh i bo'yich a h a ra -j a ti 23 32 1 4 2 55 1 9 1 6 1 20 765 T ra n sp o rt h a ra ja ti Г *' Г** 5 V (N Г" чС O ' г O '
O ' 5 2 0 1 7 H ar b ir 1 0 0 ie n g a h ar a ja ti (9:11 ) C'
1 Г" г N С ^ т: Г — > с • о "
1 .2 3 M o li ya v il i iv - d a n II I ga ch a с V
>
■> «
N О > с
э о N О
5 Г - N ON
N ON 1997 moliya yili byudjetida soliqlarni yig‘ishni umumiy harajati 654 5 mlrd. ienni tashkil qildi. Jami harajat tarkibida eng katta harajat ish haqi toMash hisoblanib, unga 520 mlrd.ien yoki 79,4% sarflangan. Qolgan harajatlar tarkibida yirik harajatlar soliq muassasalarini ishlashi uchun harajatlar (102 2 mlrd ien) va transport harajati (20,8 mlrd. ien) hisoblanadi. davlat soliq boshqarmasining (DSB) soliq va gerb yig imlarini to‘plash bo‘yicha har 100 ien soliq tushumi uchun 2,79 ien sarflangan, ushbu harajatlar ulushi keyingi yillari kamayib borib, 1950 yildan yuqori boMmagan. 1996 moliya yili bu harajatlar 1,30 ienni va 1997 m oliya yili 1,23 ienni tashkil qildi. Sohq yigMsh harajatini kamayib borishiga asosiy sabab DSB ulami hajmini ko‘payishiga yoM bermaganligi hisoblanadi. Iqtisodiyotni o ‘sishi va soliq hamda gerb yigMmlarini tushumini ko‘payishi soliq xodimlarini ishini yaxshilab, ishlash samaradorligini oshirib, ortiqcha harajatlami chegaralash orqali yigMm harajatlarini kamaytirdi. Lekin, oxirgi yillari soliq va gerb yigMmlarining tushumlari kamayishi natijasida «solishtirma» harajat koMarilib bormoqda, soliqlarni to ‘plashdagi «solishtirma» harajatlami kamayishi soliq ma’muriyati ishini samaradorligini ko‘rsatadi. Lekin soliqlarni yigMsh harajati soliq solishni adolatli boMishi bilan ham bogMiqligini hisobga olsak, ulami faqat soliq va gerb yigMmlarini umumiy tushumi bilan solishtirib baholash ham bir tomonlama boMib qoladi. 12.2. Soliq siyosati Yaponiyani soliq siyosati mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini hisobga olgan holda tashkil qilingan. Yaponiyani soliq tizimi soliqlar deklaratsiyasi tamoyiliga asoslangan. Bu tartib soliq toMovchidan mustaqil ravishda o'zining soliq solinadigan bazasini, soliq majburiyatini hisoblab, mahalliy soliq inspektsiyasi boshligMga oxirgi soliq deklaratsiyasini topshirishini talab qiladi. Soliqlarni yigMsh ham asosan soliq toMovchilami ixtiyoriy ravishda to lashlari tartibida amalga oshiriladi. Soliq deklaratsiyasini bunday tizimi sharoitida soliq ma’muriyatining asosiy vazifasi soliq toMovchilarga soliq toMashni muhimligini etkazish,
tushuntirish, ularni soliq deklaratsiyasini to‘g‘ri toMdirish va soliqlarni ixtiyoriy ravishda toMashlariga qiziqtirishdan iborat. Bu sohada soliq ma’muriyati shunday soliq siyosatini tashkil qiladiki, bu siyosat soliq to‘lovchilami manfaatini ko‘zlab, soliq to ‘lash tartibini saqlashga qiziqtirishdan iborat. Soliq siyosatini yo‘nalishi uning asosiy vazifalarini belgilab berib, ulami bajarishda amalga oshiriladigan tadbirlami umumiy m a’lumotini beradi.
Bu siyosatni asosiy yo‘nalishlarini quyidagi uchta tamoyillarga keltirish mumkin: 1. To‘g‘ri toMdirilgan soliq, deklaratsiyasini topshirgandan keyin. Soliqlarni ixtiyoriy toMashga va soliq inspektsiyasiga konsultatsiya olish uchun murojaat qilishga soliq toMovchini qiziqtirish. Soliq toMovchilar to‘g‘ri toMdirilgan soliq deklaratsiyasini berish va ixtiyoriy ravishda soliqlarni tulashlari uchun, ular soliq solishni muhimligini tushunishlari, o‘zlarini fuqarolik majburiyatlarini bilishlari, soliq qonunchiligini mazmuni bilan tanishib, buxgalteriya hisobi qoidalarini chuqur o'rgangan boMishlari kerak. Davlat soliq boshqarmasi aholi bilan ishlash tizimi asosida soliq toMovchilarga soliq solishni turli ko‘rinishlarini tushuna bilishiga, soliq qonunchiligi bilan tanishtirish, buxgalteriya hisobini olib borish
amaliyotini o ‘rgatishlari bo‘yicha boshqaruv va maslahat berish ishlarini olib boradi. Tekshirish davrida davlat soliq boshqarmasi faqat haqiqatni tadbiq qilish, soliq ttlovchini xatolarini to‘g‘rilabgina qolmay, ular soliq qonunchiligini yanada chuqurroq bilishlari, soliq tartibini saqlashlarini kuchaytirilishiga ham alohida ahamiyat berishlari kerak. 2. Qoida asosida soliq solish tartibini ta’minlash uchun intilish. Ixtiyoriy soliq toMash tartibini darajasini ko‘tarish uchun soliq deklaratsiyasi topshirilganda va soliqlar toManganda soliq m a’muriyati hamma soliq toMovchilar o‘z vazifalarini bajarishlarini ta’minlab berishi kerak. Noto‘g‘ri toMdirilgan deklaratsiyalar tekshirilib, to‘g‘rilanishi kerak. Agar soliq toMashdan muhim darajada bosh tortilsa, qattiq choralar ko‘rilishi shart. 3. Tartiblilik, hamjihatli va samarali soliq ma’muriyatini tashkil qilish kerak.
Soliq toMovchilami soliq ongini oshirish va ularni ishonchini oqlash uchun, ular bilan boMgan hamkorlikda soliq ma’muriyati beg‘arazlik, xolislik, adolatlikni namoyon qilib, tartibli, hamjihat va samarali ishchi sharoitni yaratishlari zarur. Har bir soliq organi xodimi, o‘zini davlat byudjet tizimini suyanchig idek xis qilishi kerak, o ‘zining tutgan mavqei bilan m ag‘rur!anishi va o‘zini qattiq tartibligini saqlash kerak. Bunday munosabat soliq xizmati bilan soliq toMovchilar o‘rtasidagi aloqani yanada mustahkamlaydi va ularni ishonchini egallab oladi. Davlat soliq boshqarmasi soliq qonunchiligini bajarilishiga javob beradi. Ayniqsa, byudjet daromadini asosiy qismini tashkil qiladigan ichki soliqlarni hisoblash va yigMsh uchun to‘gM'idan-to‘g ‘ri javobgardirlar. DSB ushbu faoliyatini soliq toMovchilami tekshirish va boshqarish, soliq maslahati xizmatini ко rsatish, aholi bilan faol ish olib borish orqali bajaradi. Soliq deklaratsiyasi tizimini qoniqarli holatda amalga
oshirilishida DSB aholi bilan ish olib borganda soliq tartibini saqlashga sharoit yaratib berishi kerak. Soliq tekshiruvlari oMqazish va ma’lumotlarni to‘plashda soliq organlari soliq to lovchilar bilan o ‘rtamiyona jiddiylik bilan munosabatda boMishlari kerak. DSB soliq majburiyatlarini toMiq hisobga olib, soliq tushum ini ta ’minlab, boqimandani majburiy undirishga chora-tadbirlar ko‘radi. Soliq deklaratsiyasi tizimi shu bilan ta’riflanadiki, soliq toMovi oldin soliq toMovchilar bergan deklaratsiya bilan aniqlanadi. Bu tizimni samaradorli amalga oshirishni asosiy sharti, soliq toMovchilami tartibligi, doimiy va to‘g‘ri hisob-kitob olib borish va darom adlam i ob’ektiv ravishda hisoblashdan iborat. Yaponiyada deklaratsiya tizimi AQSh soliq tizimini qattiq ta’siri asosida 1947 yili tadbiq qilingan. Soliq organlari bundan oldin ajratma tizimini qoMlab, ma’muriy qarorlari bilan soliq hajmini belgilab berganlar. Soliq deklaratsiyasi tizimi Yaponiyada katta qiyinchiliklar bilan, ayniqsa shaxsiy daromad soligM bo'yicha amaliyotga kiritildi. Bu tizimni kiritilgandan buyon yarim asrdan ko‘proq vaqt oMdi va bu tizim jamiyatda chuqur ildiz otdi. Deklaratsiya tizimini tadbiq qilishda DSB soliq tizimi va soliqlarni yigMsh tartibi bo‘yicha qator tadbirlami amalga oshirdi: 1.
Soliqlarni deklaratsiya qilish tizimini asosini yaratish uchun 1950 yili soliq deklaratsiyasini «ко‘к» tizimini kiritdi. 2. Soliq deklaratsiyasini yanada mustahkamlash maqsadida «ко‘к» rangdagi deklaratsiyani toMdirmaydigan soliq to ‘lovchilarga 1984 yili yozuvlami saqlash tartibi, buxgalteriya hisobi tizimi, daromad va harajatlami ajratilgan holda topshirish tartibi o‘rnatildi. 3. Buxgalteriya hisobini yuritishda yordamga muhtoj
soliq to‘lovchilarga qoMlanmalar berildi va «ко‘к» deklaratsiya qoMlaydigan soliq toMovchilarni assotsiatsiya bilan hamkorlik qilish tartibi oMnatildi. 4. Soliq olinadigan daromadni katta hajmda berkitishda gumonsiragan soliq to‘lovchilarni har tomonlama chuqur tekshirish. Ko‘rsatilgan tadbirlami amalga oshirish soliq olish tizimini yanada mustahkamladi.
to‘lovchilardan doimiy va aniq buxgalteriya hisobini olib borishni talab qiladi. Buxgalteriya hisobini olib borish amaliyotini tadbiq qilish uchun prof. Shalp tavsiya qilgan kompleks soliq islohoti doirasida 1950 yili «ко к» deklaratsiya tizimi kiritildi, «Ко‘к» deklaratsiya tizimida tadbirkor yoki yuridik shaxs mahalliy soliq inspektsiyasi boshlig‘idan, qog‘ozda chop qilingan soliq deklaratsiyasini maxsus shaklini topshirishga ruxsat oladi. Bunday soliq toMovchilardan buxgalteriya hisobi kitoblari va yozuvlarini doimiy ravishda, ma’lum me’yorlarga javob beradigan tarzda saqlashlarini talab kiladi. Bunday deklaratsiyani toMdirmaydigan jism oniy va huquqiy shaxslardan farqliroq «ко‘к» soliq deklaratsiyasi tizimiga o‘tgan soliq toMovchi daromadlami hisoblashda ayrim engilliklar oladilar va ularga engillik beriladigan soliq tartibi qoMlaniladi. «Ко‘к» deklaratsiya tizimi Yaponiyani soliq deklaratsiyasi tizimida asosiy rolni o'ynaydi. Hozirgi kunda «ко‘к» deklaratsiya tizimi keng koMamda qoMlaniladi va oxirgi yillari bunday deklaratsiyani toMdiruvchi soliq to lovchilarni soni 4,59 mln. jismoniy shaxslar va 2,53 mln huquqiy shaxslarga etdi. Deklaratsiya tizimini mustahkamlash va adolatli soliq solish ahamiyatini ko‘tarish maqsadida 1984 yilgi soliq islohotida «Oq» soliq deklaratsiyasi toMdiruvchilarga ham buxgalteriya hisob raqamini majburiy tartibda qoMlash tavsiya qilindi. Tadbirkorlik faoliyatidan daromad oladigan soliq toMovchilar va «ко‘к» deklaratsiya bermaydiganlar quyidagilami bajarishlari majbur: 1.
Xo‘jalik faoliyatiga taaluqli tuzilgan va olingan yozuvlar va xujjatlami saqlash; (yozuvlami saqlash tizimi) 2. Agar tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad 3 mln. iendan ortiq bo'Isa, xo'jalik faoliyatini buxgalteriya hisobini soddalashtirilgan tartibini kiritish (buxgalteriya hisob raqamlari tizimi). 3. Oxirgi soliq deklaratsiyasiga tadbirkorlikdan olgan tushumni umumiy hajmi va kerakli harajatlarni bandlari bo'yicha xujjatlami ilova qilish (daromad va harajatlarni bo'lish tizimi). «Ко‘к» deklaratsiya topshirmaydigan xuquqiy shaxslar ham buxgalteriya kitobini yuritishlari va unda oddiy shaklda bitimlar to‘g ‘risida yozuvlami amalga oshirishlari zarur Ushbu bitim va hisob-kitoblarga taaluqli tuzilgan va olingan xujjatlami saqlash kerak. Oxirgi yillari bir milliondan ortiq jismoniy shaxslar buxgalteriya schetlarini ushbu tizimini qo'llamoqdalar.
о m iga deklaratsiya tizimi kiritildi. 12.3. Soliqiarning asosiy turlari « Ya? oniyani soli4 tizimi AQSh va Yevropa davlatlari kabi soliq turlari ко phgi bilan ta’nflanadi. Har bir davlat solig'i qonun asosida boshqanladi. Qonunda umumdavlat soliqlari ko'rsatiladi. Yana umumdavlat miqyosida mahalliy soliq bo'yicha qonun ulaming turlarini va eng yuqori stavkalarmi belgilab beradi. Ayrimlari mahalliy parlament tomonidan aniqlanadi. Mamlakatda hammasi bo'lib 25 davlat va 30 mahalliy soliqlar qo'llaniladi. Ulami 3-ta yirik guruhlarga tasniflash mumkin: • jism oniy va huquqiy shaxslarga solinadigan to 'g 'ri daromad soliqlari; • mol-mulkka solinadigan to 'g 'ri soliq; • to 'g 'ri va egri ist’emol soliqlari. 12.3.1. Daromad solig‘i Byudjetni asosmi to 'g 'ri soliqlar tashkil qiladi. Ulaming tarkibida boshlovchi o'rinni jismoniy va huquqiy shaxslardan olinadigan daromad solig'i egallaydi. T o'g 'ri soliqlar byudjet daromadini qariyib 60% dan ortig'ini tashkil qiladi.
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i ikkita yirik guruhlardan iborat: ^ a) daromad manbaida olinadigan daromad solig 1 ,
b)soliq deklaratsiyasi asosida solinadigan daromad solig
1 .
Asosiy soliq toMovlari boMmish daromad solig‘i va korporatsiya foydasiga solinadigan soliqlarni qoida bo‘yicha, soliq toMovchilami о zi hisoblab, o‘zlari toMaydi (deklaratsiya tizimi orqali), ulami ayrim turlari daromad manbaida ushlab qolinadi. . Daromad manbaidan olinadigan daromad soligM tizimida ish haqi, dividend, foiz, soliq buxgalterlarini xizmati uchun toMov va h.k. (soliq ushlab qoluvchi agentlar) toMovchi shaxslar m a’lum tartibda daromadni toMash vaqtida soliq summasini hisoblaydilar va berilgan daromaddan ushlab qolingan soliqni toMaydilar. Daromad manbaida ushlab qolinadigan foiz daromadga solinadigan soliq alohida soliq sifatida chiqarib tashlangandan keyin, oxirgi soliq deklaratsiyasi berilganda soliq toMovchiga ushlab qolingan summa bo‘yicha yengillik beriladi. Bundan tashqari ishchi va xizmatchilarga nisbatan ish haqidan ushlab qolinadigan daromad soligM bo'yicha har yi 1 amalga oshiriladigan soliqlarni qaytadan hisoblash tizimi qoMlaniladi. Bu tizim chegarasida yollangan ishchini o‘rniga ish beruvchi (ushlab qolish agenti) jami soliq majburiyatlarini, chiqarib tashlanadigan summani, chegirmani hisoblab chiqadi va yilni oxirida qoldiq summani to laydi. Bu tizim soliq solishni aniq boMishini inobatga oladi va soliq toMash jarayoni bilan bogMik boMgan ishchi va xizmatchini ortiqcha tashvishim ^""D arom ad manbaida daromad soligM olish tizimi birinchi marta Yaponiyada 1899 yili davlat va korporativ obligatsiyalardan olmgan toiz
daromaddan soliq olish uchun qoMlanilgan. r Mehnatdan olinadigan daromadga nisbatan bu tizim 1940 yili qoMlanilgan. ToMiq bu tizim hozirgi shaklida ikkinchi jahon urushidan key'soliq s§olish ob’ekti bu tizim chegarasida boshqa tushumlardan tashqari mehnatdan daromad va ishdan bo‘shaganda benladigan nafaqa tarzida olingan daromad hisoblanadi. Bu ob’ekt tarkibiga yana qator boshqa turdagi daromadlar kiradi. Shu jumladan, foiz daromadlari, aktsiyalar bo‘yicha berilgan dividendlardan olingan daromad, m uallitlam i gonorarlari, musiqalar yaratish va yozish bo‘yicha olingan gonorarlar.
boshqa xizmatlar uchun taqdirlash mablagM (masalan, advokatlar, diplomli buxgalter-revizorlar va boshqa mutaxassislar xizmatlari uchun toMovlar sotsial sug'urta fondidan shifokorlar olgan taqdirlash mablagMari hamda s a n a t xodimlari, professional beysbolistlar, futbolistlar, erkin savdo agentlan inkassator va ofitsiantlar (barlarda) olgan toMovlari, hamda fo y d ltlr qaydnoma qilinib, sotilgan aktsiyalardan olingan 4nn ;Si°QQ 7 n i - f f n mad manbaida ushlab qohshga vakolati bor shaxslarni som 997 yil 30 .yunga mehnat daromadlari bo‘yicha 4,0 mln. kishi 3 23 r a n . kishmi taqdirlash, gonorar va boshqa shakllarda daromad olganlar, , . .mi” § hi aktsiyalar dividendi asosida daromad olganlar va 50 ming ishi foiz tariqasida daromad ojganlardan tashkil topdi. Daromad V ^oo^ar0ITiad S° lig i ° Ush tizimi samarali xizmat qiladi. 1997 moliya Гят,-Н 1
jam idan 16852 mlrd ien yoki 81% shu tizim orqali kelib tushdi Bu tizimm mexamzmi mukammal ishlab chiqilgan. Mehnat daromadlaridan daromad soligMni ushlash soliq toMovchini daromadini hajmini va uning daromadidan shaxsiy chegirishlami chiqarishni hisobga olgan har xil shkalalar asosida amalga oshiriladi. Doimiy mehnat daromadi va mukofotlar hamda boshqa maxsus toMovlarga soliq solishni har xil shkalalari (darajalar) belgilangan. Bu darajalar shunday tuzilganki, ular ish beruvchiga umumiy daromaddan soliqlarni to‘g ‘ri ushlab qolishga imkoniyat yaratadi. Bundan tashqari har yilgi soliqlarni qaytadan hisoblash jarayonida ish beruvchilar ishchi va xizmatchilarm shaxsiy hayotlari to‘g ‘risida ma’lumotlar oladi. u esa о z navbatida ish haqidan soliqlarni to‘g‘ri ushlashga undaydi. gar soliqlar toMiq toManmagan boMsa yoki ortiqcha toMangan boMsa a ans tiklanishi kerak va farqi ish beruvchi tomonidan yoki davlat yoki yollanma ishchiga toManishi kerak. Mehnat daromadlariga har yilgi qaytadan hisob-kitob tizimi qo Ilaniladi Ulardan soliq ushlash joriy daromad manbaidan daromad solig i olish tizim! orqali amalga oshiriladi. Maxsus holatlardan tashqari vaqtda bu tizim mehnat daromadi oluvchilardan soliq inspektsiyasiga oxirgi soliq deklaratsiyasini topshirishni talab qilmaydi. Faqat Agar daromadni asosiy mehnat faoliyatidan tashqari boshqa manbailardan ham topshiradUar maMUm darajadan oshib ketsa oxirgi soliq deklaratsiyasi
Shunday qilib, bu tizim ishchi va xizmatchilami idora yozuv-
chizuvlardan ozod qiladi. Hozirgi vaqtda mehnat daromadi oluvchi ko‘pchilik soliqni joriy daromad manbaida ushlash tizimi orqali toMaydilar. Yaponiyada 1996 yili daromad manbaida olinadigan daromad soligM tushumi 16185,1 mlrd.ienni tashkil qildi. Shu jumladan mehnat daromadidan -11932,7 mlrd. ien pensiyaga hisoblanadigan nafaqadan olingan daromaddan - 227,2, foiz daromad- 1588,4 mlrd. ien aktsiyalar bo‘yicha beriladigan dividendlardan daromad- 845,1 mlrd. ien kapitalni o'sishidan olinadigan darom addan-175,8, mukofotlar, gonorarlar va boshqalardan-1147,4 va chet el fuqarolarini Yaponiyadagi daromadidan-268,6 mlrd.ien. Shunday qilib, taxminan 70% daromad manbaida olinadigan daromad soligMni tushumi mehnat daromadiga to‘g‘ri keladi. B)
Soliq deklaratsiyasi asosida solinadigan daromad solig 4. Byudjet asosini to‘g‘ri soliqlar tashkil qiladi. Ularning tarkibida asosiy o ‘rinni huquqiy va jismoniy shaxslardan olinadigan daromad soligM egallaydi. Ushbu toMov umumiy soliq tushumlarini 60% ini tashkil qiladi. Jismoniy shaxslar davlat daromad soligMni 5 stavkali progressiv shkala (bosqich) bo‘yicha toMaydilar. Bundan tashqari uch stavkali prefektura daromad soligM ham qoMlaniladi. Mahalliy daromad soliqlari ham mavjud. Bulardan tashqari har bir shaxs daromadini hajmidan qat’iy nazar bir yilga 3200 ien soliq toMaydi. Daromad
soligMni hajmi 1 yanvardan 31 dekabrgacha davrni o ‘z ichiga oladigan kalendar yiliga to‘g‘ri keladigan shaxsiy soliq solinadigan daromadini baholash natijasida aniqlanadi. Soliq toMovchilar, qaytadan hisoblash natijasida olinadigan soliqdan tashqari, oxirgi soliq
deklaratsiyasini, soliq solinadigan yildan keyingi 16 fevral bilan 15 mart o ‘rtasidagi vaqtida topshirishlari kerak. 1996
yil uchun
soliq deklaratsiyasini 31 mart 1997 yil holatiga 19,65 mln. ien soliq toMovchilar topshirganlar, shulardan 8,24 mln. ien soliq deklaratsiyasi tizimi asosida daromad soligMni toMaydilar va 8,82 mln. ien ortiqcha toMangan summalami qaytarib berishni talab qildilar. Soliq majburiyatiga ega shaxslar 2 guruhga boMinadi: • tadbirkorlik daromadi oluvchilar; - • boshqa daromadlar oluvchilar. Birinchi guruhga savdo-sanoat tadbirkorlari, fermerlar, shifokor, advokat va boshqalar kiradi. Ushbu kategoriya daromad oluvchilar o‘z navbatida savdo-sotiq, qishloq xo‘jaligi va boshqa tadbirkorlik daromadi oluvchilarga boMinadi. Birinchi ko‘rinishida to‘g ‘ri daromad soligM juda ham yuqori hisoblanadi. Lekin shuni hisobga olish kerakki, juda ko‘p soliq solinmaydigan yengilliklar boMib, ular oilaviy ahvolini ham hisobga oladi. Soliq toMashdan davolanishga sarflangan mablag‘ ozod qilinadi. Ko‘p bolali oilalarga qo‘shimcha soliq engilliklari beriladi. XX asmi to‘qsoninchi yillarining birinchi yarmida Tokioda yashovchini o ‘rtacha yillik daromadi 7,100-7,500 mln. ienni tashkil qilgan. Yaponiyani boshqa prefekturalarda bu hajm ancha past. 0 ‘rtacha haq oladigan odamni 30%dan ortiq daromadi daromad soligMdan ozod qilinishi mumkin.
12.9.-jadval Jismoniy shaxslar daromadlarini soliqqa tortish___________ Soliq turlari Soliq toMovchilar Soliq solinadigan ob’ektlar • Soliq stavkasi (2001 yil) Daromad soligM qabul qilingan jismoniy shaxs huquqiy shaxs daromadi 25-34,5% 3,3 mln.iendan oshmaydigan daromadidan 10% 3,3 mln.dan 9,0 mln iengacha boMgan daromadidan 20% 9,0 mln.dan 18 mln.iengacha boMgan daromadidan 30% 18,0 mln.iendan ortiq daromadidan 37% Jismoniy shaxs faoliyati uchun soliq muttanosib qabul qilingan jismoniy shaxs Jismoniy shaxs faoliyatidan olingan daromad 4-5% Jismoiy shaxsdan olinadigan fuqarolik prefektura soligM muttanosib qabul qilingan jismoniy shaxs Jismoniy shaxs daromadi 2-3% Jismoniy shaxsdan olinadigan fuqarolik munitsipal soligM muttanosib qabul qilingan jismoniy shaxs Jismoniy shaxs daromadi 3-10% Kompaniyani 31 dekabr joriy yili ishlaydigan doimiy xizmatchilanga daromadni deklaratsiya qilish tartibi o ‘rniga har oyda ish haqidan qat ly belgilangan foiz asosida ushlash tartibi o‘matilib, kalendar yili tamom bo‘lish vaqtida daromad solig‘ini qaytadan hisob-kitob qilish qabu qilingan. Soliq deklaratsiyasini topshirish davrida soliq organlari katta tadbirlar ° ^oH q 'inspektsiyalari o‘z-o‘zini boshqarish organlari va manfaatdor xususiy
assotsiatsiyalar bilan birgalikda soliq toMovchilar soliq qonunchiligini to‘g‘ri tushunishlari maqsadida o'rgatish va to‘g‘ri tuzilgan soliq deklaratsiyalarini topshirishlari uchun soliq seminarian o'tkazadilar. Maslahat berish punktlari ham tashkil qilinib, ulardan soliq to lovchilar hech qanday to‘sqinchilik boMmagan holda boshqaruv ko‘rsatmalari va konsultatsiyalar olishlari mumkin. Soliq organlari soliq deklaratsiyalarini tekshirishm tashkil qiladilar. Ko‘pchilik soliq toMovchilar soliq deklaratsiyasini kelgusi yil mart oyim maMum kunigacha topshirib, o ‘zlarini majburiyatlarini bajaradilar. Lekin, ayrim
toMovchilar deklaratsiyani topshimiaydilar, yoki
e’tiborsizlik natijasida noto‘g‘ri tuzilgan deklaratsiyani beradilar yoki oldindan aniq boMgan soliq solinadigan daromadni bir qismi qo shilmagan soxta deklaratsiyalar topshiradilar. Soliq
inspektsiyalari so lq
deklaratsiyasini to‘g‘riligini tekshiradi va
bu jarayonda to lov vedomostlarini ajratib, ulami qaytadan ko‘rib chiqadilar. To lovchi topshirgan deklaratsiya daromad soligM to‘g‘risidagi mzomga va shu toMovchi to‘g‘risida boshqa olingan maMumotlarga ko‘ra tahlil qilmadi. Soliq organining xodimlari yuqoridagi hujjatlami tuzadilar va maMumotnomada berilgan har bir shaxsga tegishli xabarlami toMiq tahli qiladilar. t Deklaratsiyalarida xato va boshqa kamchiliklarga yo 1 qo ygan souq toMovchilarni tekshirish o‘tqazilgandan keyin ulami xabardor qilmadi va to‘g‘rilangan deklaratsiyani topshirishni so‘raydilar. Soliq deklaratsiyasini topshirmagan soliq toMovchilarga «muxlati o‘tgan
soliq deklaratsiyasini» topshirish iltimos qilinadi. Agar soliq toMovchilar iltimoslarga e’tibor bermasalar soliq inspektsiyasini boshligM, ahvolni to ‘g‘rilashni talab qiladi va deklaratsiya topshirmaganlarga chora ko‘rishni belgilaydi. Soliq solinadigan daromadni katta hajmda yashirganligi to‘g ‘risida gurnon qilmganda bu shaxslami hujjatli tekshirish boshlanadi (bir vaqtni о zida daromad va iste’mol soliqlari bo‘yicha amalga oshiriladi)
yashm lgan daromad juda капа hajmda boMsa va bir necha kun t Z u t
,nSh, Г коп1Уа11 bo‘lmasa> soliq inspektsiyasi batafsil tekshirish uchun kerakli vaqtni ajratadi. Tekshirish uslubi har bir aniq sharoitda farq qiladi. Biznesni turi, hajmi n hisobotim ahvoliga qarab mos keladigan uslub mavdTlasht1' 7 * ,[aoliyati qiyinlashgan va yirik mulklami ydalashtinlgan san qallobhk, finbgarlikni ko‘proq hiyla-nayranglari qo Hansa hozirgi zamon uslublari qoMlaniladi. Masalan, birga ish olib boruvchilarm va bank schetlarini tekshirish amalga oshiriladi. . tekshiruv vaqtida soliq inspektori soliq toMovchiga uning kam chihklann1 ко rsatib, ulami to ‘g ‘rilabgina qolmay, u tasavvur qilish! uchun tekshiruv mazmunini ham tushuntiradi. Agar tekshirish natijasida soliq toMovchilar orasida umumiy va tez-tez uchraydigan xatolami topsalar soliq organlari boshqa soliq toMovchilarga bu kamchihklam i qaytarmaslik uchun o‘zlarini o ‘zi tekshirishni amalga oshirishi uchun ко rsatma beradi. 12.3.2. Korporatsiya foydasiga solinadigan soliq Yuqorida ko‘rsatilgan huquqiy shaxslardan olinadigan daromad soliq korporatsiya foydasiga solinadigan soliq deb ham yuritiladi. Y«n ° rporatsiya fo^ asiga solinadigan soliq huquqiy shaxslami (ular Yapomyada 1997 yil, 2,7 mln. boMgan) soliq solinadigan daromadidan Korxona va tashkilotlar foydasidan qo‘yidagi toMovlami beradi: davlat daromad solig , foydadan 34,5% hajmda, prefektura daromad soligM - davlat daromad soligMni 5%i hajmida yoki foydadan 1,67% stavka s o S s n i V^ ? o / v. (.POSf lka’ tuman) daromad soligM - davlat daromad s o h g m i 12,3/о hajmida yoki foydadan 4,12% hajmida toMashadi. umiy summasmi aniqlasak, natijada yuridik shaxsdan byudjet darom adiga taxminan foydadan 40%ga yaqin mablag* olinadi. Bundan tashqari foyda prefektura ixtiyoriga tushadigan tadbirkorlik faoliyati uchun to lanadigan soliq manbai ham hisoblanadi. 12.10.-jadval Huquqiy shaxslar daromadini soliqqa tortish _________
Ayrim huquqiy shaxslarga foydaga solinadigan soliqni imtiyozli stavkalari qoMlaniladi. Masalan, kooperativlar, jamoat tashkilotlari, tibbiyot muassasalari 27%li soliqlar yig‘indisini toMaydilar, foydaga solinadigan soliq yoki foydani bir qismi 8 mln. iendan oshib ketmasa 28% li stavka bilan soliqqa tortiladi. Bu kichik korxonalar uchun muhim ahamiyatga ega. Soliq deklaratsiyasi asosida soliqlarni toMashni boshqarish uchun soliq inspektsiyasi «sifatli tekshirish tizimi»ni qoMlaydi. Shu tizimga qarab huquqiy shaxslar ishonchlilik darajasiga qarab ayrim guruhlarga boMinadi. Tekshirish va boshqarish har bir guruhni harakteristikasi (tavsifnomasi) ga moslashgan uslublar bilan amalga oshiriladi. Soliq deklaratsiyasi to‘g ‘ri tuzilgan deb topilgan xuquqiy shaxslami deklaratsiya tuzishni shunday davom etish uchun rag‘barlantiriladi. Agar huquqiy shaxs ustidan doimiy nazorat qilish talab qilinsa, soliq organlari doimiy maMumot yigMshni tashkil qiladi va kerak boMsa chuqur tekshirishni amalga oshiradi. Agar tekshirish natijasida soliq deklaratsiyasida soliq majburiyati nato‘g ‘ri ko‘rsatilgan boMsa yoki soliq deklaratsiyasi topshirilmagan boMsa,
soliq inspektsiyasining boshligM xatolami to‘g‘rilash, kechiktirilgan deklaratsiyani topshirish yoki boshqa choralar ko‘rish to‘g‘risida ko‘rsatmalar beradi. Soliq inspektsiyalari to‘g‘ri tuzilgan
deklaratsiyalami taqdirlash maqsadida, ulami tuzishda amaliy boshqaradi va deklaratsiyani tayyorlashga qarashadi. Soliq deklaratsiyasi. Korporatsiya foydasiga solinadigan soliqqa har bir hisob davriga olinadigan daromad va mulkni chiqarishdan olingan mablag‘ tortiladi. Huquqiy shaxslar soliq deklaratsiyasini hisobot davri (masalan, xo‘jalik yili) tamom boMgandan keyin ikki oy davomida topshirishlari kerak. Hozirgi vaqtda amaliyotda hamma huquqiy shaxslar ixtiyoriy ravishda soliq deklaratsiyasini topshiradilar. Korporatsiya foydasiga solinadigan soliqni umumiy summasi ixtiyoriy ravishda soliq toMovchi deklaratsiyada ko‘rsatgan summasi va plyus, soliq inspektsiyasi boshligM tekshirish natijasida aniqlagan ko‘shimcha soliqlardan tashkil topadi. Hozirgi vaqtda 95% tushumlar ixtiyoriy deklaratsiyada ko‘rsatilgan soliqlardan iborat boMadi.
Huquqiy shaxslar taqdim qilgan soliq deklaratsiyasi ulami to‘g ‘riligini tahlil qilish uchun soliq inspektsiyasini inspektsiya guruhiga beriladi. Soliq deklaratsiyasini tekshirish uning mazmunini, kompaniyani shunga o‘xshash hajmdagi va shu soha faoliyati deklaratsiyasini mazmuni bilan solishtirilib ko‘riladi. Tahlil jarayonida oldin toMangan soliqlar ko ‘rsatkichlari va inspektsiyada mavjud boMgan materiallar, axborotlar bilan, ayniqsa DSB kompyuter tizimi maMumotlari toMiq foydalaniladi. Hujjatli tekshirish. Tekshirish natijasida soliq summasi ko‘paytirilib ko‘rsatilgani aniqlanganda, hujjatli tekshirish amalga oshiriladi. Odatda tekshirish buxgalteriya kitoblarini, schetlar va yozuvlami holatini o‘rganishdan boshlanadi. Tadbirkorlik faoliyatini murakkablashishi munosabati bilan soliq toMashdan bosh tortish borgan sari ustalik bilan amalga oshirilmoqda. Zaruriyat mavjud boMganda soliq inspektorlari ishchi sheriklarini va bankka qo‘yilgan omonatlarini tekshirishi mumkin. Hujjatli tekshirish soliq inspektsiyasini inspektsiya guruhi a’zolari tomonidan amalga oshiriladi. Lekin yirik korporatsiyalami tekshirish soliq inspektsiyasini maxsus inspektorlari tomonidan bajariladi. Tekshiriladigan korporatsiyada katta hajmda soliq toMashdan bosh tortish taxmin qilinganda, maxsus inspektsiya guruhi tashkil qilinadi. Oxirgi yillari shu maxsus ishlami bajarish uchun alohida inspektor lavozimi kiritilgan. Kompyuter tekshiruvlarini o‘tkazish uchun mutaxassis lavozimi tayinlangan. Bir vaqtda tekshirish uchun b a z a s iS solinadigan soliq va manbaida olinadigan daromad soliqlari bazasiga iste’molga solinadigan soliq ham kiritildi. Shunday qilib, bir vaqtda u c h t a soliq bo‘yicha tekshiruv o4qaziladi. Hujjatli tekshiruvm n a t i j a s i d a 1996
moliya yili 175 ming donadan 46 ming holatda atayin noto g n ^ z> g a ) ma’lumotlar berilgan. Bu esa o‘z navbatida umuman soliqni tekshins , ayniqsa hujjatli tekshirish yanada muhimligidan xabar beradi.
Alohida guruhni huquqiy va jismoniy shaxslar bir xil toMaydigan mol-mulk soligM tashkil qiladi. Bu stavka odatda mol-mulk aivmatini 1 ,
% ini tashkil ctadi. -1
* Mol-mulkni qaytadan baholash 3 yilda bir marta amalga oshm lad , soliq solinadigan hajmga hamma ko‘chmas mulk, yer, qimmatli qog oz ,
i kkt e hi s i ga o 'lish vaqtida, ya'ni m ol-m uU. olinganda yoki sotilganda olinadi. Bu guruhga litsenziyam ro yhatga olishga solinadigan soliq, gerb yig 'im i, m erosga solm ad,gan sojiq irrigatsiya va yerni yaxshilashga solinadigan soliqlar kiradi о ziga x , maxsus xususiyatga ega yer qiymatiga solinadigan soliq ham kiradi.
Merosga
solinadigan soliq,
vafot etganlarn.ng mol-mulkiga merosxo‘rlik qilish yoki vasiyatnoma asosida mulk olgan shaxsga solina . Mol-mulkni qiymati asos hisoblanadi. ^ ^ .jadval Mnl-mnlkka solinadigan soliqni aniqlash baza m exanizn^
ЫШЛЫСИ____^ — ----------1 ---- -------- Bazali chiqarib tashlash: 50 mln.ien+ Ш mln.ien x qonuniy merosxo‘rlar soniga Hadya olgan shaxs Hadya tariqasida olingan mulk qiymati Bazali chiqarib tashlash: 6 mln.ien ga ____________teng____________ _— 10-70% Soliq solinadigan qiymatni hisoblashda umumiy hajmdan, vafot etgan shaxsni qarzi, mol-mulkni olgan shaxsni marhumni ko‘mish marosimiga qilingan harajati chiqarib tashlanadi. Qonun asosida merosxo‘rlar tomonidan olingan merosni qiymati asosiy chiqarib tashlanadigan meros mol-mulkni (50 mln.ien +10 mln ien qonun bo‘yicha merosxo‘rlami somga ко paytiriladi) hajmidan ko‘p bo‘lsa, shu ortiqcha qismidan olinadi Hadyaga solinadigan soliq hadyaga mol-mulk olgan shaxslarga, shu mulkni qiymatidan kelib chiqqan holda solinadi. Soliq hajmi hadyaga olingan mol-mulkni qiymati 1 yanvarva o‘tgan yilni 31 dekabriga, asosiy chiqarib tashlanadigan hajmdan (6 mln.ien) yuqori qismidan aniqlanadi. Soliq deklaratsiyalarini topshirish va tekshirish. Merosga solinadigan soliq, hadyaga solinadigan soliqlarga ham soliq deklaratsiyasi tizimi
qoilaniladi. Soliq
xizmati xodimlari soliq deklaratsiyasi blankalarini va uni to‘lg‘azish bo‘yicha tushuntirish о rsatmasmi muayyan soliq to‘lovchilargajo‘natadi. S°l*q mspektsiyasi soliq deklaratsiyasini tayyorlash, mol-mulkni baholash va soliq majburiyatini hisoblash bo‘yicha o‘zining xizmatini takhf qiladi. Yapomyada yildan-yilga merosga solinadigan soliq va hadyaga solinadigan soliqni to‘lovchiIari ko‘payib bormoqda va shu bilan bir qatorda to'lovlar summasi ham oshib bormoqda. Masalan, 1950 yil m erosxo‘rlar som 40 ming kishini, soliq hajmi esa 2,8 mlrd. ienni tashkil etgan bo sa, 1995 yili bu son 144 ming odamni va summasi 2173 mlrd ienni tashkil qildi. 12.3.4. Yer qiymatiga solinadigan soliq Yer bahosini tezlik bilan o ‘sib borish muammosini echish maqsadida Yapomyada yer qiymatiga soliq solish tadbiq qilindi va bu qaror 1992 vil 1 yanvardan kuchga kirdi. Soliqni kiritishdan asosiy maqsad yerni spekulyativ qiymatini va undan olinadigan yutuqni kamaytirish, hamda chegaralangan jamiyat boyhgi bo lmish yerm soliqqa tortishda adolatli soliq ogMrligini о rnatishdan iborat edi. Soliq solishda eng murakkab savol yer uchastkasim qiymatini baholash edi. Yaponiyada 80 yillami ikkinchi yarm ida yerni bah° si keskin ravishda o ‘sa boshladi. Mamlakat aholisi joylashjshini zichhgmi hisobga olganda bu masala bo‘yicha hech qanday snubha yo q edi. Bunga yana maxsus iqtisodiy sharoit ham ko'maklashdi davrda ofislar ochlsh uchun katta talab yuzaga keldi. Tokio, Nyu-York
va London kabi dunyoni asosiy informatsion- axborot va bank markaziga aylana boshladi. Banklarga va xalqaro kompaniyalarga ofislar ochish uchun talab oshishi bilan chayqov (spekulyativ) kelishuvlar soni ko'paydi. Yaponiya hukumati tomonidan shu davrda 2000 yilgacha poytaxtni rekonstruktsiya qilish rejasi e’lon qilindi. Rejada katta hajmdagi qurilishni amalga oshirish ko‘zda tutilgan edi. Reja matbuotda e’lon qilingandan keyin davlat organlariga yutug‘i bilan qaytadan sotish uchun zudlik bilan yemi sotib olina boshlandi. Yana bitta omil o‘z xisasini qo‘shdi. Boshqa ko‘chmas mulkka nisbatan yemi olish va sotishda soliq olinmas edi. Buni ustiga banklar oson va engiliklar bilan yer uchastkasi bo‘yicha bitim tuzuvchi firm ahrga kredit bera boshlandi. Shu jumladan, katta hajmda uzoq muddatli kredit ham ajrata boshlandi. Yemi bahosi faqat oshib boradi, pasaymaydi degan fikr jam iyatda qattiq o‘mashib oldi. Buning natijasida Tokioda ba’zi yillari yemi bahosini o'sishi 5-75%ni tashkil qildi. Bu jarayon Yaponiyani boshqa yirik shahariarida ham yuzaga keldi. Yemi bahosini oshishi shahar ichidagi migratsiyaga ham ta’sir ko‘rsatdi. Shoshilinch holatda aholi yashaydigan uylar ofislar uchun qaytadan jihozlandi. Munitsipal organlar yemi baland bahosi sharoitida yangi yerlami ijtimoiy maqsadlar yo‘l, park qurish va shahar infrastrukturasiga kiradigan boshqa inshootlami qurish uchun sotib ola olmadi. Qiymatga proportsional ravishda soliqlarni oshishi salbiy holatlarga olib kelishi mumkin edi. Shuni hisobga olib, oxirgi qayta baholashga nisbatan yer soligM 10% dan ortiqqa oshirilishi mumkin emasligi belgilanib qo‘yildi. Yer qiymatiga solinadigan soliq har yili xuquqiy va jism oniy shaxslami mulki hisoblanmish yerlarga solinadi. Ushbu soliqni, soliq solinadigan qiymat asosiy chiqarib tashlanadigan hajmdan yuqori boMsa, Yaponiyada shu yilning 1 yanvar 00 soat 00 minutida yer mulkiga ega boMgan huquqiy va jismoniy shaxslar toMaydilar. Umumiy holda, uy-joy qurilishi urhun ajratilgan yerlar, ayrim qishloq xo‘jaligi va o ‘rmonchilik yerlari va ijtimoiy manfaatlar uchun foydalaniladigan yerlar soliq solishdan ozod qilinadi. 1 kv. m. yerining qiymati 30 ming iendan kam baholansa, bu yerlar ham soliqdan ozod 1 qilinadi. 12.1 .-chizma Yer qiymatiga solinadigan soliqni hisoblash usuli 1 har y iln in g 1 y an v arid ag i yem i qiym ati 1 S oliq
to ‘lovchini m u lk i h iso b la n g a n h a m m a y er Soliq solinadi-gan yer A sosiy
chiqaziladi- gan sum m a (chegirm a) x Soliq stavka-si Y er
qiym ati-ga solina
digan soliq
sum m asi Soliq solinadigan qiymat joriy yilning 1 yanvariga bo‘lgan bozor qiymatining yig‘indisi hisoblanadi. Shu tartibda merosga soliq solinadigan yerlam ing qiymati baholanadi. Ayrim turdagi yerlar, korxonalarni joylashtirish to‘g‘risidagi qonun asosida ulardan foydalanish qat’iy rasmiy chegaralgan (masalan, atrof- muhitni muhofoza qilish maqsadida uskunalar o‘matish uchun ajratilgan yerlar). Shu tarzda «Yong‘in xavfsizligi qonuni» ta’sir qiladigan xavfli m oddalar ishlab chiqaradigan zavodlami qurish uchun ajratilgan yerlar aniq qiymatlarini yarmi hajmida soliqqa tortiladi. Yuqori sifatli uy-joy qurish uchun ajratilgan yerlar qiymatini 1/5 hajmida soliqqa tortiladi. Atrof-muhitni muhofaza qilish maqsadida uskunalar o‘matish uchun ajratilgan yerlami m e’yordan ortiqcha qismi va foydalanilmaydigan hamma kelib-ketishiga ochiq boMgan davlat yerlari 2/3 qiymati hajmida soliqqa tortiladi. Ikki xil chiqarib tashlash (chegirma) mavjud: belgilangan summani chegirib tashlash va yer maydoniga proportsional hajmda chegirib tashlash. Asosiy chegirib tashlashga shu ikkitadan eng kattasi olinadi. 1. Belgilangan summani chegirib tashlash: a) Odatdagi ustav fondi yoki pay kapitalini hajmi 1 mlrd. iendan ortiq boMgan korporatsiyalar -5 0 0 mln.ien; b) Odatdagi ustav yoki pay kapitali 100 mln.iendan yuqori va 1 mlrd. iendan kam boMgan korporatsiyalar-800 mln.ien. v) Qolgan korporatsiya va jismoniy shaxslar uchun-1,5 mlrd ien. 2. Yer maydoniga proportsional hajmda chegirib tashlash ham maxsus tartibda hisoblanadi. Soliq stavkasi-0,15%. Tulanadigan soliq hajmi soliq stavkasiga soliq olinadigan yemi qiymatidan asosiy chiqarib tashlashni ajratib, qolganiga ko‘paytiriladi.
Agar soliq solinadigan yemi hajmi asosiy chegirib tashlashdan ko‘p boMsa, soliq toMovchilar mahalliy soliq inspetsiyasi boshligMga jo n y yili 1 dan 31 oktyabrgacha davr ichida soliq deklaratsiyasini topshirishi kerak. Deklaratsiyada ko‘rsatilgan soliq summasini yarmi deklaratsiyani topshirish muxlati tamom boMgunga qadar toManishi kerak. Qolgan yarmi kelgusi yili 31 martgacha toManadi. Yaponiyada 1996 yili 4 ming ta jismoniy shaxslar 5,5 mlrd.ien va 18 ming ta korporatsiya 167,2 mlrd.ienga teng yer soligM toMadilar.
Yaponiyada umumiy hajmi bo‘yicha daromad soligM va molk-mulk soligMdan keyin uchinchi o‘riniii davlat byudjeti daromadida iste mol soligM tushumlari egallaydi. & 12.1.-diagramma Yaponiyada umumiy soliq tushumlarida ist’emol soligMning hissasi, yillar bo‘yicha diagrammasi (%)* O') 7 25
20 15
10 5 2003 Й. Diagrammadan ko‘rish mumkinki, Yaponiyada ist’emol solig ining faqat umumiy tushumi ko'payibgina qolmasdan, uning hamma soliqlar tarkibidagi salmogM ham ortib bormoqda. Yaponiyada iste’mol soligM mazmunan qo‘shilgan qiymat solig iga yaqin boMib, katta boMmagan stavkalar bilan olinadi. 1988 yili soliq islohoti o‘tkazilgan. Islohot natijasida 1989 yil yanvardan boshlab, iste’mol soligM olinadigan boMdi. Soliqni katta boMmagan soliq ogMrligi bilan keng koMamdagi iste’moldan olinadigan boMdi. Keyingi yillari qator o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritildi va shular qatorida «ist’emol soligM to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. ’ M anba:An outeine o f japnese Taxes 2001-2002 edition 370p
Iste mol soligMni bir qismini mahalliy byudjetlarga ajratish o ‘miga mahalliy ist’emol soligM kiritildi. Qaytadan ko‘rilgan «Iste’mol soligM to g risida»gi qonun va yangidan ajratilgan mahalliy iste’mol soligM 1997 yil 1 yanvarda kuchga kirdi. Iste’mol soligM bilan Yaponiyada savdo- sanoat korxonalari tomonidan aktivlami va ulami sotish arendasi, tadbirkorlik faoliyati tartibida pullik xizmat ko‘rsatish, hamda bojxona zonasidan olingan import yuklari soliqqa tortiladi. Soliqni korxonalar va import yuklami bojxona zonasidan oluvchilar toMaydi. Soliqqa tortiladigan sotishni hajmi 30 mln.iendan kam boMgan korxonalar soliq solinadigan baza davriga (xususiy tadbirkorlar uchun o‘tgan yildan oldingi yil va huquqiy shaxslarga - o ‘tgan yildan oldingi hisobot yili) soliqdan ozod qilinadi. Shu tartibda kichik korxonalar ham ozod qilinadi. Lekin, o‘z hohishi bilan toMashlari ham mumkin. Huquqiy shaxslar tarkibida ko‘rsatilgan baza davriga ega boMmagan korporatsiyalar (ijtimoiy sug‘urta korporatsiyalari va joriy hisobot davrini boshiga ustav fondi va pay kapitali 10 mln. iendan ortiq boMmagan korporatsiyalardan tashkari keyinchilik - «yangi tashkil qilingan xuquqiy shaxslar» deb yuritiladi) shu hisobot davriga iste’mol soligMdan ozod qilmaydi. Bu tartib huquqiy shaxs boMib 1997 yil 1 apreldan keyin tashkil topgan kompaniyalarga qoMlaniladi. Yerga egalik huquqini berish, yerni arendaga berish va mamlakat ichidagi moliyaviy bitimlar soliq solishdan ozod qilinadi. Moliyaviy bitimlar soliq solish ob’ekti boMa olmaydi. Chunki ist’emolga soliq og irligini yo naltirishga to ‘g ‘ri kelmaydi. Ijtimoiy siyosatdan kelib chiqib, tibbiyot xizmati va ta ’lim ham soliqdan ozod qilinadi. 1st emol soligM Yaponiyani ichida ist’emol qilinadigan tovarlar va xizmatdan olinadi. Shunday qilib, bu soliqni eksport bitimlarga, xalqaro yuk tashish va xalqaro aloqaga dahli yo'q.Yaponiya ichida bitim tuzilsa, ist emol soligM solinadigan baza soliq solinadigan aktivlami berishda olingan tovon (badal) (yoki bitimni aniq summasi)dan iborat boMadi. Agar bitimlar import bo‘yicha tuzilsa, importning bojxona boji olinadigan umumiy summasi soliq bazasi hisoblanadi. 1st emol soligMni stavkasi - 4%. Bundan tashqari mahalliy ist’emol soligMni stavkasi markaziy soliqqa nisbatan - 25% (yoki ist’emol soligM bo‘yicha hisoblanganda 1% ni) tashkil qiladi. Shunday qilib, markaziy va mahalliy soliqlar stavkasini yigMndisi 5% dan iborat. Byudjetga beriladigan ist’emol soligMni hajmini hisoblashda, soliq solinadigan joriy davr ichida Ist’ em ol so li gM ni
ol is h sx em as i « > -o J Is 03 T* 2о Download 4.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|