T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

2.4-jadval

Mulkka solinadigan soliq  stavkalari_____________

Mol-mulkni qiymati, frankda

Soliq stavkasi,%

4260000 gacha

0

4260001 dan 6920000 gacha

0,5

6920001 dan 13740000 gacha

0,7

13740001 dan 21320000 gacha

0,9

21320001 dan 41280000 gacha

1,2

41280000dan ortigM

1,5

Shuni  ko‘rsatib  o‘tish  kerakki  daromad  soligM  bilan  mulkka 

solinadigan  soliqni  umumiy  summasi  hamma  daromadni  85%  dan  ortib 

ketmasligi  kerak.  Mulkka  solinadigan  soliq  guruhiga  ro'yhatga  olish  va 

gerb yigMmlari va bojlar kiradi.

Ushbu  guruhga  ish  haqiga  solinadigan  ijtimoiy  soliq  ham  kiradi. 

Frantsiyada  bu  soliqni  ish  beruvchilar  toMaydi.  Soliq  solinadigan  ob’ekt 

sifatida  pul  va  natura  shaklidagi  ish  haqi  (ish  haqiga  taaluqli  majburiy 

yigMmlar qo'shilgan  holda)  olinadi.  Soliq  progressiv  xususiyatga  ega.  Ish 

haqi  fondi  35900 frank  boMsa 4,5%  va  35901  frankdan  71700  frankgacha 

boMsa  8,5%  va  ko‘rsatilgan  summalardan  yuqori  boMsa  13,6%  olinadi. 

Bundan  tashqari  ish  beruvchilar  kasbiy  maMumot  olishga  solinadigan 

soliqni  ham  toMaydilar.  Bu  soliqni  maqsadi  mamlakatda  kasbiy-texnik 

maMumot  olishni  moliyalashtirishdan  iborat.  Soliqni  stavkasi  yillik  ish 

haqi  toMash  fondini  0,5%  hajmida  belgilanib,  unga  0,1%  ustama  ham 

qo‘shiladi.  Agar  korxonada  10  yoki  undan  ko‘p  odam  ishlasa,  tadbirkor 

uning  korxonasida  ishlovchilami  uzoq  muhlatli  kasbiy  tayyorgarlik 

ko‘rishlarini amalga oshirishni  moliyalashtiradi.  Soliqni  hajmi umumiy  ish 

haqi  summasini  1,2%  tashkil  qiladi.  Vaqtincha  ishchi  kuchidan 

foydalanuvchi  korxonalar 2%  stavka bilan  soliqni  toMaydilar.  Qo‘shimcha

0,3  hajmdagi  yigMm  yoshlami  kasbiy  tayyorlash  uchun  yo‘naltiriladi. 

Korxonasida  10  va  undan  ko‘p  xodimlar  ishlasa,  tadbirkorlar  bevosita  va 

bilvosita  uy-joy  qurilishini  moliyalashtirishda  qatnashishlari  kerak.

Д.Г.Черник,  А.М.Починок,  В.П.Морозов  «Основы  налоговой  системы».  М.  «Финансы»,  иэд-во  «ЮНИТИ» 

с. 104

Tadbirkorlar  uy-joy  qurilishiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  pul  ajratishlari  mumkin, 

yoki  o‘zlarini  xodimlariga  zaem  berishlari,  yoki  kerakli  mablag‘ni  davlat 

xazinasiga  o'tqazishlari  mumkin.  Bu  maqsadni  amalga  oshirish  uchun 

qaysi  shaklda  qatnashishlaridan  qat’iy  nazar yillik  ish  haqi  fondidan  0,65 

% hajmda mablag1 ajratadilar.

Mulk soligM  guruhiga  qarashli  boshqa davlat yigMmlariga korxona va 

kompaniyalami avtotransport vositalariga solinadigan soliq kiradi.

Soliqni  o‘zini  avtotransport  vositalaridan  foydalanganliklari  uchun 

toMaydilar.  Soliq  stavkasi  avtomobillami  soni  va  mashina  motorlarini 

quwatiga  qarab  belgilanadi.  Shu  guruh  kredit  muassasalari  va  sug'urta 

kompaniyalarini  umumiy  harajatlaridan,  olinadigan  boj  toMovlari  ham 

kiradi.

Pul  kapitallaridan  olinadigan  daromadni  soliqqa  tortish.  Jismoniy 

shaxslami  bu  daromadlari ga  quyidagilar  kiradi:  aktsiyalardan  olinadigan 

daromad,  kapitalni  tayinlik  daromad  olish  maqsadida  joylashtirish 

(obligatsiyalarga,  kredit  majburiyatlariga,  omonatlarga,  kafillik  (kafolat) 

bo'yicha  daromadlar,  joriy  hisob  raqamidagi  mablag'lardan,  har-xil 

turdagi bonlardan) va horijiy qimmatbaho qog'ozlardan.

Pul  kapitalidan olinadigan jismoniy  shaxslami daromadini Frantsiyada 

soliqqa  tortishni  o'zini  qator  xususiyatlari  bor.  Bu  xususiyatlari  pul 

kapitalini  turi  yoki  kapitalda 

qatnashish  jismoniy  shaxsga  daromad 

keltiradi.

Jismoniy  shaxslar  (soliq  toMovchilar  Frantsiyada  dividenddan 

daromad  oluvchilar,  deklaratsiyada  soliq  solinadigan  daromad  hajmini 

belgilashda,  uning  hajmi  ustiga  50%  toMangan  dividendlami  qo'shadi. 

Soliq  organlari  bu  holatda  jismoniy  shaxs  tomonidan  olingan  dividend 

kompaniyani  sof  daromadini  50%  ini  tashkil  qiladi  va  shundan  kelib 

chiqib  kompaniya  davlatga  aktsioner jamiyat  foydasidan  soliq  beradi  deb 

hisoblaydi.  Soliq  solinadigan  dividendga  o'zining  soliq  solinadigan 

daromadi  sifatida  soliq  toMovchi  100%  emas,  faqat  50%  unga  berilgan 

dividendni qo'shadi.

Kompaniyaga  hisoblangan  soliq  summasidan  50%  chiqazib,  bu 

summa  soliq  to'lovchini  haqiqiy  olgan  dividendiga  qo'shiladi.  Natijada 

dividendlardan  keladigan  foyda  hosil  boMadi  va  bu  ko'rsatkich  jismoniy 

shaxslami  soliq  solinadigan  daromadi  hisoblanadi.  Ushbu  soliq  ajratmasi 

(chiqaziladigan  hajm)  soliq  avuari  deb  yuritiladi.  Bu  tartib  Frantsiyada 

faoliyat  ko'rsatuvchi  frantsuz  va  horijiy  mamlakat  kompaniyalari 

toMaydigan  dividendlarga  qoMlanadi.  Frantsiyada  yashovchi  chet  ellik

jismoniy  shaxslami  daromadini  tashkil  qiladigan  dividendlar  chegirma 

(ajratma)  tartibi  faqat  ikki  davlat  o‘rtasida.  Ikki  tomonlama  soliq  solish 

to'g'risida konventsiya tuzilgan taqdirdagina qoMlaniladi.

Soliq  chegirmasi  Frantsiyada  dividenddan  hosil  boMadigan  jismoniy 

shaxslar daromadini  soliqqa tortishda soliq  engilligi  hisoblanadi.  Jismoniy 

shaxslami  «tant’em»  (aktsioner  jamiyatlami  boshqaruv  xodimlami 

qo'shimcha  mukofotlash)  tariqasida  olgan  daromadlarini,  shu  mablag‘ni 

berish  vaqtida  soliqqa  tortiladi.  Lekin  bu  summa  ish  haqi  tarkibiga 

qo‘shilmasa kelgusida tant’em tariqasida  jismoniy shaxs olgan daromadini 

jismoniy  shaxslar  daromadini  soliqqa  tortish  umumiy  tartibida 

olib 

boriladi.

Moliyaviy  operatsiyalarda  qatnashish  natijasida  olingan  har-xil 

foydalar  jismoniy  shaxs  daromadi  sifatida  soliqqa  kompaniyada  faqat 

Frantsiyada  boMib,  foyda  oluvchi  shaxs  Frantsiyadan  tashqarida yashagan 

taqdirdagina tortiladi.

Bu  holatda  Frantsiya  va jismoniy  shaxs  yashovchi  davlatlar  o'rtasida 

jismoniy  shaxslami  daromadini  soliqqa  tortishda  engilliklar  berish 

to‘g‘risida konventsiya tuzilgan boMishi  kerak.

Ko'chmas  mulkdan  olinadigan  foydani  soliqqa  tortish.  Jismoniy 

shaxslami  soliqqa  tortiladigan  daromadlariga  ko‘chmas 

mulkdan 

olinadigan uch xil turdagi foydalar kiradi:

1) Qurilish jarayonida olinadigan foyda;

2)  Ko'chmas  mulkdan  chayqovchilik  xususiyatiga  ega  boMgan  foyda 

olish;

3) Imorat qurish uchun yemi sotganda olinadigan  ortiqcha foyda.

Jismoniy  shaxs  tomonidan  qurilgan,  qurilayotgan  ob’ektni  yoki

qurishga  huquqni  sotish  jarayonida  olingan  sof  foyda  kelishuv  hujjatini 

ro‘yxatga olish vaqtida oldindan 25% foydasi soliqqa tortiladi.

0 ‘ziga tegishli ko'chmas mulkni (yer va o'rmondan tashqari) jismoniy 

shaxs  sotishdan  foyda  olsa  va  bu  mulkni  eng  kamida  5  yil  ilgari  o'ziga 

qurgan  yoki  olgan  bo'lsa, jismoniy  shaxs  daromadga  solinadigan  soliqqa 

sanoat va savdo foydalari kabi tortiladi.

Jismoniy  shaxs  tomonidan  qimmat  turadigan  yemi  yoki  uni 

ekspluatatsiya qilgandan keyin sotish, yoki  shu yerda joylashgan ko'chmas 

mulkni  sotish  natijasida  yuqori  foyda  olsa,  uni  jismoniy  shaxs  daromadi 

tariqasida soliqqa tortiladi.

Yuqori  foyda  sotish  bahosi  bilan,  sotuvchini  sotib  olish  bahosi 

o'rtasidagi  farq sifatida aniqlanadi.

2.4. Korxonalarga solinadigan soliqlar

Aktsioner  kompaniyalami  foydasiga  solinadigan  soliq.  Frantsiyada 

korxonalar asosan kompaniya (jamiyat) lar shaklida faoliyat yurg‘izadilar.

Fuqarolik  kodeksini  1832  bandida  ko‘rsatilishicha  jamiyat  foydani 

taqsimlash  yoki  kuch  va  mablag‘ni  tejash  maqsadida mulkni  birlashtirish 

to‘g ‘risida ikki yoki bir necha shaxsni o‘zaro kelishuvini talab qiladi.

Kompaniyalarga  solinadigan  soliq  aktsioner jamiyatlarga javobgarligi 

cheklangan  jamiyatlar,  payga  asoslangan  shirkatlar,  hamda  horijiy 

kompaniyalami  boMimlariga qoMlanadi.

Ko‘rilayotgan  soliq  moliyaviy  avtonomiyaga  ega,  faoliyati  har-xil 

turdagi  resurslami  ekspluatatsiya  qilish,  yoki  foyda  olish  operatsiyalari 

bilan  bogMiq  boMgan  markaziy  davlat  hokimiyatining  muassasalari, 

organlari,  departamentlar  organi,  kommunalar  va  boshqa  huquqiy 

shaxslarga solinadi.

Kompaniyaga  solinadigan  soliq  sof  foydadan  olinadi.  Lekin  soliqni 

stavkasi  yerdan  olinadigan  daromadga,  qishloq  xo‘jalik  faoliyati,  foyda 

olish  maqsadini  oldiga  qo‘ymagan  qimmatbaho  qog‘ozlarni  chiqaruvchi 

davlat muassasalari, assotsiatsiyalar va birlashmalarga pasaytiriladi.

Soliq  asosiy  muassasa  va  korxona  faoliyat  koMsatayotgan  joyda 

hamma turdagi daromadlaridan olinadi.

Soliqni  hisoblash  korxona tomonidan yillik  balans yopilgandan  keyin, 

lekin  daromad  olingan  yildan  keyingi  yilni  1  apreligacha  beriladigan 

daromadlar to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida olib boriladi.

Soliq solinadigan baza korxonani sof foydasi hisoblanadi. Uning hajmi 

yillik  balans  yopilishi  vaqtidagi  aktivlar  qiymatidan,  aktsionerlar  shaxsiy 

mablagM  hisobiga  amalga  oshirgan  yangi  qo‘yilmalami  chiqazib tashlash, 

yoki  yil  davomida  aktsionerlarga  avans  tariqasida  berilgan  foydani 

qo‘shish  yoMi  bilan  aniqlanadi.  Amaliyotda  korxonani  soliq  solinadigan 

foydasi  umumiy  tushumdan,  uni  olish  uchun qilingan harajatlami  chiqazib 

tashlash  orqali  aniqlanadi.  Chiqarib  tashlanadigan  harajatlarga  korxonani 

umumiy harajatlari kiradi.

Umumiy  harajatlarga  ish  haqi,  korxona  joylangan  imoratni  ijaraga 

olish  harajati,  moliyalashtirish  qiymati  (kreditni  qaytarib  berish,  foizlami 

toMash), soliqlarni toMash va boshqa harajatlar kiradi.

Jismoniy  shaxslarni  daromadidan  toMangan  soliq  va  kompaniya 

toMagan  soliq  harajatlari  yalpi  foydadan  chiqarilmaydi.  Chunki  ular 

ekvivalentga ega emas va baho tarkibiga kirmaydi.

Undan  jarima  harajatlari 

va 

korxona  rahbarlariga 

nisbatan 

qo'llanadigan har-xil moliyaviy sanktsiyalar ham chiqazib tashlanmaydi.

Dastlabki 

hissadorlar  tomonidan  yangi 

qo'shimcha 

kapitalni 

joylashtirish, limit chegarasida kompaniyani soliq solishdan ozod qiladi.

Umumiy  chiqazib  tashlanadigan  harajatlardan  vakillik  harajatlari 

ayirib  tashlanadi.  Korxonalarga 

soliq  solinadigan  foydani  aniqlashda 

umumiy  chiqarishlardan  tashqari  amortizatsiya  harajati  ham  chegirib 

tashlanadi.

Korxonaning  soliq  solinmaydigan  rezerv  mablag*ini  summasi,  uning 

harajatiga  olib  boriladigan  kelajakdagi  taxminiy  yo‘qotish  hajmi  bilan 

chegaralanadi.

1980  yillarda  kompaniyalarga  solinadigan  soliq  stavkasini  pasaytirish 

yo‘nalishi belgilandi.

1986  yili  soliq  stavkasini  50%  dan  45%ga  tushirildi.  Keyingi  1987- 

1988 yillari  42% ni tashkil qildi.  1989 yili,  42% stavka bilan  kompaniyani 

dividend  to'lashga  ajratilgan  daromadi  soliqqa  tortiladigan  bo'ldi. 

Kompaniyani  rivojlanishi  uchun  sarflanadigan  daromadidan  soliq  39% 

stavka bilan olinadigan bo'ldi.

Chet el  korxonalarini daromadi Frantsiyada va Frantsiya korxonalarini 

daromadi  chet  elda  ikki  yoqlama  soliqqa  tortishga  uchramasligi  uchun 

Frantsiya  ko‘proq  yonidagi  Yevropa  davlatlari  va  dunyoni  boshqa 

hududlaridagi ba’zi davlatlar bilan kelishuv bitimini tuzadi.

Bitimda  soliqni  faqat  ikki  davlatdan  bittasida  ya’ni  daromad  yuzaga 

kelgan  mamlakatda,  yoki  daromadini  egasi  yashayotgan  yurtda  olinishi 

belgilanib qo‘yiladi.

Ko'chmas  mulkdan  olinadigan  daromad  faqat  bu  mulk  turgan 

mamlakatdagina soliqqa tortiladi.

Sanoat va savdo foydasi, sanoat va savdo korxonasi doimiy joylashgan 

mamlakatda soliqqa tortiladi.

Savdodan  tashqari  foydalar:  bu  foydalar  olingan  mamlakatda  soliqqa 

tortiladi,  lekin  uni  olishga  qulay  va  ijobiy  sharoit  mavjud  bo'lgan  vaqtda 

amalga  oshiriladi.  Foydani  soliqqa  tortish,  korxona  egasi  yashayotgan 

mamlakatni huquqiga kiradi.

Frantsiya  qator  davlatlar  bilan  havo  transportida  yuk  tashuvchi 

korxonalarni  soliqqa  tortish  bo'yicha  maxsus  bitimi  bor.  Bundan  tashqari 

Frantsiya  soliq  solishni  tenglashtirish,  ikki  tomonlama  soliq  solishni  yo'q 

qilish  uchun  qimmatli  qog'ozlar  bo'yicha  daromadlarni  soliqqa  tortish 

bitimiga ham ega.

Aktsioner  kompaniyalamiyalami  foydasiga  solinadigan  soliq  beshta 

muhlatda  toManadi.  Birinchisi  20  fevralgacha,  keyin  may,  avgust  va 

noyabr  oylarida  toManadi.  Beshinchi  marta  soliqni  moliyaviy  yil  tamom 

boMgandan  keyin  3  oy  davomida  haqiqiy  daromad  to‘g‘risida  beriladigan 

deklaratsiya asosida toManadi.

Soliqni  hisoblashda, toMashda amortizatsiya muhim rol o‘ynaydi.

Amortizatsiyani  qoMlash  usuli  korxona  faoliyatiga  muhim  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Etarli  darajada  amortizatsiya  ajratmasini  amalga  oshirmaydi- 

gan korxona o'zini daromadini sunMy ko'paytirib ko'rsatadi.

Korxona,  amortizatsiyaga  ko‘p  mablag'  ajratsa,  o'zining  daromadini 

pasaytiradi va shunga yarasha, soliq to'lovlari ham kamayadi.

Ahamiyatli 

bo'lib, 

Frantsiyada 

soliq 

solinadigan 

bazadan 

amortizatsiya  ajratmasini  korxona  hisob  raqamlarida  ko'rsatilgan  hajmda 

chiqazib tashlanishi hisoblanadi.

Amortizatsiya darajasi,  har bir tarmoqda tarixiy yuzaga kelgan me’yor 

asosida  aniqlanadi.  Amortizatsiya  ajratmasi  bo'yicha  Frantsiyani  soliq 

tartibi  boshqa  Yevropa  davlatlarinikiga  nisbatan  erkinroq  belgilangan. 

Masalan,  me’yordan  past  hisoblangan  amortizatsiya  ajratmasi  5  yilgacha 

qoldirilishi 

(keyinga 

surilishi) 

mumkin. 

Iqtisodiy, 

moliyaviy 

qiyinchiliklarga  uchragan 

korxona  soliq  solinadigan  daromaddan 

amortizatsiya  ajratma  summasini  chiqazib  tashlashi  va  uni  kelajakda 

faoliyati  yaxshilanganda  qo'shishi  mumkin.  Yana  soliq  qonunchiligi, 

amortizatsiyani  aniq  sarflanishini  belgilamaydi.  Masalan,  amortizatsiya 

qilingan  turdagi  mashinani  emas,  bu  pulga  boshqa  xil  mashinani  sotib 

olishi  mumkin.

Hozirgi  vaqtda  Frantsiyada  amortizatsiyani  hisoblashni  ikki  shakli 

qoMlaniladi:

- bir tekisda (to'g'ri chiziqli) hisobdan chiqarish usuli;

- tezlashtirilgan hisobdan chiqarish usuli.

To'g'ri  chiziqli  amortizatsiyani  hisobdan  chiqarish  uzoq  yillar 

davomida,  uning  yagona  shakli  hisoblangan.  To'g'ri  chiziqli  tartibda 

uskuna  qiymati  uning  xizmat  qilish  muhlatiga  proportsional  ravishda 

taqsimlanadi.  Amortizatsiya  koeffitsienti  doimiy  bo'lib,  mulkni  qiymatini, 

uning xizmat qilish muhlatiga bo'lish orqali belgilanadi. Masalan, uy-joyni 

qiymati  100  birlikka  teng  bo'lsa  va  imorat  50  yil  turadigan  bo'lsa,  50  yil 

davomida har yiliga 2%dan amortizatsiya hisoblanadi.

Ikkinchi  usulda  -  uskunani  xizmat  qilish  muhlati  olinib  unga 

tenglashtirilgan amortizatsiyani koeffitsienti qo'llanadi.

Uskunani  ekspluatatsiya  qilish  muhlati  4  yilgacha  bo'lsa  koeffitsient 

baravar  birga;  5-6  yil  bo‘lsa  koeffitsient  2  va  6  yildan  ortiq  bo'lsa 

koeffitsient 2,5 baravar qilib belgilanadi.

Kompaniyalarga  soliq  solishda,  ulami  rag'barlantirish  funktsiyasini 

kuchaytirish  maqsadida  tezlashtirilgan  amortizatsiyadan  tashqari  boshqa 

imtiyozlar  ham  beriladi.  Eng  aw alo  imtiyozlar  yangi  tashkil  qilingan 

kompaniyalar  (jamiyatlar)ga  beriladi.  Imtiyozlar  kompaniyani  birinchi 

besh yillik faoliyati davrida beriladi. Birinchi  ikki yil davomida kompaniya 

soliqdan to'liq ozod qilinadi.  Kompaniya faoliyatini  uchinchi yilida,  uning 

25%  daromadi  soliqqa  tortiladi.  Shu  tartibda  to'rtinchi  yili  —50%  va 

beshinchi  yili-75%  daromad  soliq  solinadigan  baza  hisoblanadi.  Oltinchi 

yili kompaniyani hamma daromadi to'liq soliqqa tortiladi.

llm-fanni  rivojlantirish  maqsadida,  unga  sarfianadigan  investitsiyani 

hajmini  ko'paytirishga  qiziqtirish  uchun  soliq  krediti  beriladi.  Kredit 

ilmiy-tekshirish  ishlariga har yili  qilinadigan harajatni  o'sgan qismini  50% 

hajmida beriladi.  Bunda harajatni  yuqori  chegarasi  belgilangan:  asosan -5  

mln.  frank.  Ayrim  hollarda  10  mln.frank  belgilanadi.  Soliq  krediti  kasbiy 

tayyorgarlik  uchun  ham  berilishi  mumkin.  Soliqdan  kadrlami  kasbiy 

tayyorlash  uchun  qilingan  sarfni  o'sgan  qismini  25%  soliqdan  ozod 

qilinadi. Bunda yuqori chegara  1  mln. frank hajmida belgilangan.

2.5. Mahalliy soliqlar

Frantsiyani  soliq  tizimida  tushumlarning  katta  qismi  mahalliy 

soliqlarga egallaydi.

Mahalliy  huqumat  organlari  -  kommunalar,  kommunalar  birlashmasi, 

departament  va  boshqalar  -  iqtisodiy  hayotni  ajratilmas  sub’ektlari 

hisoblanadi.  1990-1995  yillar  mahalliy  ma’muriy  organlami  umumiy 

harajatlari  ichki  yalpi  mahsulotni  10%  dan  ortiqrog'ini  tashkil  qilgan. 

Solishtirish uchun keltiramiz:  1970 

yillarda bu  ko'rsatkich 7,3% tashkil 

qilgan.

Mahalliy  byudjetlami  umumiy  salmog'i,  mamlakat  byudjetini  60% 

gacha  to'g'ri  keladi.  Shuni  eslatib  ketish  kerakki,  mahalliy  byudjet  bilan 

mahalliy  soliqiarning  hajmi  ancha  farq  qilib,  birinchisi  doimo  ko'p  bo'lib 

kelgan va ular yildan -yilga oshib bormoqda.

Frantsiyada  mahalliy  to'g'ri  soliqlarni  hajmi  bir  yilga  290 

mlrd.frankka  boradi.  Shundan  kasb  solig'i  126  mlrd.,  uy-joy  solig'i  57 

mlrd.  frank  va  yer  solig'i  72  mlrd  frankni  tashkil  qiladi.  Kelgusida

mahalliy soliqlar ko‘payib boradi. Bu davlatni umumiy siyosati bo‘lmish — 

«markazdan  qochirish»  va  mahalliy  hududlami  boshqarishda  mahalliy 

davlat  organlarini  huquqlarini  kengaytirishdan  iborat.  Frantsiyani 

ma’muriy-hududiy  tarkibi  22  region  (hudud)  95  departament  va  36000 

kommunadan  tashkil  topgan.  Bu  o‘z  navbatida  turli  xil  byudjetlami  va 

mablag1  kelib  tushadigan  manbalami  belgilaydi.  To‘g‘ri  mahalliy 

soliqlarga kiradi:  bitta soliq korxonaga (kasbga solinadigan soliq) va uchta 

oilaga  solinadigan  soliq  (uy-joyga,  yerga,  imoratga).  Mahalliy  byudjetda 

soliqlarni  salmog‘i-40%,  davlat dotatsiyasi-30% va o‘zining tushumlari va 

zayomlari  30%ni  tashkil  qiladi.  Mahalliy  byudjetda  asosiy  soliqlar 

tushumini  kasb  soligM  egallaydi.  Yuqoridagi  soliqlarni  bazasi  — imorat, 

inshoot,  mashina,  uskunalami  qiymati  va  ish  haqi  fondi  hisoblanadi. 

hisoblash  quyidagi tartibda olib boriladi:

-  imorat  qiymati:  8%  boshlangMch  qiymatidan,  har  yili  qaytadan 

baholash amalga oshiriladi.

-  uskuna  va  boshqa  mol-mulkni  qiymati:  16%  boshlangMch 

qiymatidan olinadi.

-  ish haqi  fondidan-18% toManadi.

Iqtisodiy  kon’yukturaga  qarab,  davlat  korxonani  soligMni  bir  qismini 

qoplaydi: qoplash ikki xil usulda amalga oshiriladi:

1)  Korxonaga  beriladigan  kompensatsiya  hajmida  mablag'ni  toMiq 

kommunaga oMkazadi.

2)  Kompensatsiya  to‘g‘ri  korxonaga  beriladi,  korxona  esa  o‘z 

navbatida  soliqni  toMiq  toMaydi.  Qo‘shimcha  ishchi  o‘rinlarini  tashkil 

qilish  maqsadida  kommuna  aniq  korxona  uchun  soliqni  kamaytirishi  yoki 

umuman  bekor  qilishi  mumkin.  Kasbga  solinadigan  soliq  korxona 

faoliyatini  natijasi  bilan  toMiq  bogMangan  emas.  Shuning  uchun  bu  soliq 

asosiy  fondlarga  investitsiyani  va  ishda  band  ishchilami  o‘sish  sonini 

chegaralaydi.  Shu  sababli  bu  soliqni  tanqid  qilinadi.  Oilaga  solinadigan 

uchta  soliqni  mahalliy  boshqaruv  organiga  qarashli  hududda yashovchilar 

toMaydi.  Har bir kommuna  o‘zining soligM  stavkasiga ovoz beradi.  Imorat 

va qurilishlarni  qiymatidan kelib chiqib,  hamma shu mulk egalari  toMaydi. 

Bu  soliq  kommuna  byudjetiga  (asosiy  qismi)  tabaqalashtirilgan  stavka 

bilan  toManadi.  Departament  byudjetiga  kommuna  toMovidan  0,5  hajmda 

va  hududlar  byudjetiga  kommuna  stavkasini  3%  toManadi.  Uy-joyga 

solinadigan  soliqni  bazasi  baholangan  qiymat  hisoblanadi.  Baholash  1970 

yillari  amalga oshirilgan.  Uy-joylami  8 ta kategoriyalarga boMadilar.

Soliq  bir  kvadrat  metr  tarifi,  aloxida  sharoitlar  mavjudligi  uchun 

ustamadan  va  hududiy  joylanishi  uchun  belgilangan  koeffitsientlardan 

iborat.  Mamlakatda  25  ming  kishi-to‘lovchilar  bu  soliqni  beradilar. 

Ulardan 20%ga yaqini  davlat yordami sifatida ushbu soliqni toMash uchun 

daromad  soligMni  kamaytirilgan  hajmda  toMaydilar.  Yer  soligMni  hamma 

yer  egalari  toMaydilar.  Hisob-kitob  bazasi  lga  yemi  baholangan  qiymati 

yoki  arenda  toMovini  mumkin  darajadagi  qiymati  hisoblanadi.  Mahalliy 

soliqlar  qayta  taqsimlash  funktsiyasini  bajaradi.  Lekin  shunga  qaramay, 

har bir hududiy  birlikni  byudjeti  bir-biriga  bogMiq  emas,  mustaqii  harakat 

qiladi.

Mahalliy  organlar  huquqi  ma’lum  darajada  chegaralangan.  Ularning 

qaror  qabul  qilishdagi  erkinliklari  soliq  solish  bo'yicha  qonuniy  aktlar  va 

respublika  ham  hududiy 

organlarni 

ko‘rsatmalarida 

belgilangan. 

Hududlami  o‘z-o‘zini  moliyalashtirish  byudjet  muvozanatiga  bogMiq. 

Ya’ni,  mahalliy  byudjet  defitsit  yoki  ortiqcha  qoldiq  bilan  qabul 

qilinmaydi.  Shuning  uchun  hududlami  byudjetini  rejalashtirishda  birinchi

o‘rinda harajatlami aniqlash turadi.

Kommunalar  o'rtasida  mablagMarni  qayta  taqsimlash  departamentlar 

tomonidan  amalga  oshiriladi.  Davlat  byudjeti  ayrim  hududlami  iqtisodiy 

ahvolini  tenglashtirish  (baravarlashtirish)  uchun  subsidiyalar  ajratadi. 

Davlat  yordami  soliqlardan  imtiyozlar  berish  yoMi  bilan  ham  amalga 

oshiriladi.

Mahalliy soliqlar tarkibidan to‘rtta asosiylarini  ajratib olish mumkin:

- Qurilgan uchastkalarga solinadigan yer soligM;

- Qurilmagan uchastkalarga solinadigan yer soligM;

- Uy-joyga solinadigan soliq;

- Kasbga solinadigan soliq.

Bu  soliqlarni  stavkalari  mahalliy  hukumat organlari  (general  kengash, 

munitsipal  kengash)  tomonidan  kelgusi  yili 

byudjetini  tuzishda 

belgilanadi.  Shuni  ko‘rsatish  zarurki,  belgilanadigan  stavkani  hajmi 

qonunda belgilangan maksimum hajmdan oshmasligi kerak.

Qurilgan  uchastkalarga  solinadigan  soliq.  Soliqni  qurilgan  va 

tartibga  solingan  uchastkalardan  olinadi.  Soliq  hamma  ко  chmas  mulkka 

taaluqli  -   imorat,  inshoot,  rezervuarlar,  silos  minoralari  va  h.k.,  hamda 

sanoat  va  tijorat  maqsadlarida  foydalanish  uchun  ajratilgan  uchastkalarga 

solinadi.  Soliq  solinadigan  baza  uchastkani  kadastrlik  arenda  qiymatini 

yarmiga  teng  boMadi.  Bu  soliqdan  davlat  mulki,  shaharlardan  tashqarida 

joylashgan  va  qishloq  xo'jaligiga  moMjallangan  imoratlar  ozod  qilinadi.

Soliqdan  yoshi  75  dan  yuqori  boMgan  jismoniy  shaxslar  va  ijtimoiy 

fondlardan  maxsus  nafaqa  oladigan  yoki  nogironlar  nafaqasini  oluvchi 

kishilar ozod qilinadi.

Qurilmagan  yerga  solinadigan  soliq.  Qurilmagan  yerga  solinadigan 

soliq  dalalar, yaylov,  o ‘rmon,  botqoqlik,  sho‘r tuproq yerlar,  ochiq konlar, 

imorat  kurish  mumkin  boMgan  uchastkalar  va  boshqalarga  tegishli  soliq 

hisoblanadi.  Soliq  solish  bazasi  kadastrlik  daromad  hisoblanadi.  Bu 

daromad  uchastkali  kadastrlik  arenda  qiymatini  80%  tashkil  qiladi. 

Soliqdan  davlat  mulkiga  kiradigan  uchastkalar  ozod  qilingan.  SunMy 

о  rmonlar  va  qishloq  xo‘jalik  ishlab  chiqarishiga  moMjallangan 

uchastkalar vaqtincha soliqdan ozod qilinadilar.

Uy-joy ga  solinadigan  soliq.  Soliqni  uy-joy  egalaridan  ham,  arenda 

oluvchilardan  ham  olinadi.  Mahalliy  soliqlarni  stavkalari  hududlar 

bo  yicha keskin farq qiladi.  Uy-joy  uchun soliqni Nitstsa (kurort zonasi)da 

yashovchilar  2100  frank  toMasalar,  Parijda  yashovchi  1300  frankdan 

karm-oq  toMaydi.  Kam  ta’minlangan  shaxslar  asosiy  yashash  joylaridan 

to  liq yoki qisman soliqdan ozod qilinishlari mumkin.

Kasb  solig'i.  Ish  haqi  berilmaydigan  kasbiy  faoliyat  bilan  doimiy 

ravishda  shug‘ullanadigan  huquqiy  va  jismoniy  shaxslar  kasb  soligMni 

toMaydilar.  Soliqni  aniqlashda  ikkita  element  olinib,  uni  mahalliy  organ 

belgilaydigan stavkaga ko‘paytiriladi.

Ikkita elementga quyidagilar kiradi:

-  soliq toMovchi  o'zining kasb faoliyatini  amalga oshirish uchun kerak 

boMadigan ko'chmas  mulkni arenda qiymati;

-  soliq  toMovchini  o ‘zining  xizmatchilariga  beradigan  ish  haqisini 

ma  lum  foizi  (odatdagidek  18%),  hamda  o‘zining  olgan  daromadi 

(odatdagidek  10%).  Bu  elementlar  asosida  hisoblagan  soliq  etkazilgan 

qo  shilgan  qiymat  soligMni  3,5% dan  oshmasligi  kerak.  Bu chegara qonun 

asosida o'rnatilgan.

Kasb  soligM  janubiy  Karpantradada  hisob  stavkasini  38%ni  va  Parij 

atrofidagi Neyi-Syur-Sen manzilida 9% ni tashkil qiladi.

Kelajakda  mahalliy  soliqlar  darajasidagi  farq  qisqarib  boradi,  lekin 

toMiq yo“q  boMib ketmaydi.

Yuqoridagi  to‘rtta  asosiy  soliqiardan  tashqari,  mahalliy  organlar 

boshqa quyidagi mahalliy soliqlarni ham kiritishlari mumkin:

- manzillarni (maydonlami) tozalashga solinadigan soliq;

-  qurilmagan  uchastkalarga  solinadigan  soliq  ustiga  uning  bazasidan 

qo'shimcha olinadigan qishloq xo‘jalik palatasini  harajatini qoplash uchun

boj; 

.  .

-  kasb  solig4ini  toMovchilar  beradigan  savdo-sanoat  palatasini

harajatini qoplash uchun boj;

-  korxona,  hunarlar  (remeslo)  ro‘yhatiga  (reestr)  olinishi  majbur 

boMgan  korxonalarni  hunarlar  palatasi  harajatini  qoplash  uchun

beriladigan boj;

- konlami o‘zlashtirish uchun mahalliy soliqlar;

- elektr yoritkichlarini o‘matish uchun yigMmlar;

- foydalanilayotgan uskunalarga solinadigan boj;

-departamenti ar 

byudjetiga 

oMkaziladigan 

imoratni 

sotishga 

solinadigan soliq;

- hamma avtotransport vositalariga solinadigan avtotransport vositalari

b°ji; 

.

-  qurilish  hajmini  belgilangan  limitdan  oshirib  yuborganligi  uchun