T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

7.4.  Qo'shilgan qiymat soligM

Qushilgan  qiymat  solig'i  federal  byudjetining  darom ad  qism ining  24,9 

foiziga teng.

Q o'shilgan  qiymat  solig'i  1986  yili  Ispaniyani  Y evropa  iqtiso diy 

ham jam iyatiga  (hozir  Yevropa  ittifoqi)  qo'shilish i  m unosabati  b ilan  

kiritilgan.  1987  yili  -huquqiy  xujjatlashtirilgan.  1993  yili  q o 'sh ilg a n  

qiym at solig'i to 'g 'risid ag i qonunga o 'zgartishlar kiritilgan.

QQSga  ichki  aylanm a  tortiladi.  Soliq  solish  o b ’ekti-huquqiy  v a 

jism oniy shaxslam i ham ma tadbirkorlik va kasbiy  faoliyati  hisoblanadi.

B u  soliq  tendentsiyasining  keyingi  yillarda  o ‘sishi  kuzatilgan.  Ispaniya 

federal  byudjeti  bilvosita  soliqlardan  ikkinchi  asosiy  soliq  boMib  aktsiz 

soligM  hisoblanadi.  Federal  byudjetning  daromad  qismini  13,2%  tashkil 

qiladi.  Y evropa  m am alakatlari  kabi  aktsiz  soligM  alkogol  ichim liklaridan, 

tam aki 

m ahsulotlari, 

yoqilgM, 

avtom obillar 

va 

boshqa 

ayrim 

m ahsulotlardan olindi.

•  1995  yili  QQS  stavkasi  4,7  va  16  foizlardan  tashkil  topgan.  U lar  liar 

yili  iqtisodiy  konyukturaga  qarab  o'zgartirilib  turiladi.  QQS  eksport 

qilinganda  qaytariladi,  aktsizdan  olinmaydi.  Soliqning  eng  past  stavkasi  — 

4%   birinchi  navbatda  zaruriy  m ahsulotlarga  qoMlanadi  (non,  don,  sut, 

tuxum ,  m eva,  sabzavot,  kitoblar,  gazetalar,  dorilar,  m unitsipal  uy-joy, 

nogironlar uchun m ashinalar v a x.k.).

7%   stavka  -b irin c h a   guruhga  kirm aydigan  oziq-ovqat,  uy  hayvonlari 

ozuqasi  (yem ishlik  uchun),  kam   mulkli  oilalarga  uy-joy  va  b a’zi 

xizm atlarga  (m exm onxona,  transport),  tarjim a  qilish,  teatr,  tsirk,  kino, 

m uzey,  ko‘rgazm a,  sport  tadbirlari  va  boshqalarga  qoMlanadi.  Qolgan 

m ahsulot (ish,xizm at)larga  16,0% stavka ishlatiladi.

Q o ‘shilgan  qiym at  soIigMdan 

quyidagilar  ozod  qilinadi:  macrif, 

eksport,  shifoxonadagi  tibbiy  xizm at,  m oliya  va  bank  operatsiyalari, 

sug  urta  ishi,  k o ‘chm as  m ulk  bilan  ayrim  operatsiyalar (uy-joyni  arendaga 

berish).  A gar to v ar yoki  xizm at  Q Q Ssiz olinsa,  sotish  ham  QQ Ssiz boMadi 

(Q Q Sdan texnik ozod qilish deb yuritiladi).

H isobga  o ‘tkazish  uchun  ham m a  hisob  raqamlari  (schyotlar)  olish 

b o 'y ic h a   tekshiriladi  (buxgalteriya  hujjatlari  bilan  tasdiqlanishi  kerak). 

Q Q S  toMov  hujjatlarida  alohida  ko'rsatiladi.  5  mln.  pesetdan  ortiqcha 

sum m aga  hisoblansa  (zachyot  qilinsa),  hujjatli  tekshiruv  o ‘tkaziladi.  QQS 

to  g  risidagi  deklaratsiya  har kvartalda,  kvartaldan  keyingi  oyni  davomida 

topshiriladi,  m uxlatini  buzganligi  uchun  shtraf  50  ming  pesetni  tashkil 

qiladi.  A gar  3  oy  ushlab  turilsa -  soliq  hajmidan  10%  olinadi,  6  oygacha - 

50%   va  6  oydan  yuqori  -  100%  toMov  kvartalda  bir  m arta  amalga 

oshiriladi- kvartaldan  keyingi  oyni  20 sanasiga toManadi.

Q Q Sni  qaytarish  oxirgi  yillik  deklaratsiya  asosida  6  oy  ichida  amalga 

oshiriladi.  H am m a  kelishm ovchiiiklarni  a w a l  soliq  sudi  k o ‘radi  (Bu 

ко  rish  m a  m uriy xarakterga ega),  keyinchalik odatdagi  adliyada k o ‘riladi.

QQS 

bilan 

boMadigan 

firibgarliklam i 

eng  k o ‘p  tarqalganlari 

quyidagilardan  iborat:

-  qalbaki  hisob  raqam lari  (schetlar) - haqiqiy sotish va olish boMmagan

- yashirincha sotish  (naqd pulga hisob-kitob qilish)

- texnik yashirish

- buxgalteriya hujjatlarini  qalbakilashtirish.

QQS  bo‘yicha  jinoiy  javobgarlik  belgilangan.  Eng  uzog‘i  bilan  

6 

yilgacha  ozodlikdan  mahrum  qilinadi,  ham da  ayrim   hollarda  600%  jarim a 

solish tartibi ham  o ‘rnatilgan.

7.5.  Korporatsiyaga  solinadigan soliq

Korporatsiyalarga  solinadigan  soliqning  soliq  solinadigan  bazasi 

quyidagilardan tashkil topadi:

-tovarlarni (xizm at) sotishdan olinadigan foyda;

-mulkni o ‘sishi  (kamayishi).

Soliqning o ‘rtacha  stavkasi  35%dan  iborat,  kooperativlar  26%   stavka 

bilan soliqqa tortiladi.

Dividendlami  ikki  marta soliqka tortish ham  m avjud.

Investitsiyaga  chegirm a  (skidka)  beriladi:  asosiy  kapitalga  —5% , 

kinosanoati  uchun  —25%,  m adaniyat  sohasiga  -10% .  M aorif,  kasbiy 

tayyorlash,  ishchi  o ‘rinlarini  tashkil  qilish  (bir  ishchi  o ‘rni  —  15  m ing 

peset).

Deklaratsiya hisobot yili  o ‘tgandan  keyingi  yilni  1  iyuliga topshiriladi. 

Ispaniya  ikkitom onlam a soliq solishni  bekor qilish  uchun  52  bitim   tuzgan. 

Yangi  soliqlar  faqat  davlat  darajasida  belgilanadi.  M intaqa  x ok im iyati 

soliqlarni  boshqarish  huquqiga  ega.  Ular  soliq  stavkalarini  o 'z g a rtira d ila r 

va yangi  mahalliy  soliqlarni  kiritadilar.

Mahalliy  byudjetlarga tushadigan soliqlar

K o'chm as  m ulkka  (yer  uchastkasi,  m unitsipial  okrug  chegarasidagi 

imoratlar)  solinadigan  soliq  m ahalliy  byudjetlarga  tushadi.  M ulkni 

baholash  Kadastr  boshqarmasi  tom onidan  am alga  oshiriladi.  S tavkasi 

differentsiatsiya  qilinadi.  Kadastr  boshqarm asi  —  davlat  tarkibiga  k iradi, 

mulkni  ruyxatga olish,  baholash  va qaytadan  baholash  bilan  sh u g ‘u llanad i. 

Stavkasini m unitsipialitet boshqaradi.

Iqtisodiy faoliyatdan  olinadigan  soliq

.Ilgari  m axsus  litsenziya  berilib, 

unda  ruxsat  etilgan  faoliyatga  to ‘liq  tav sif  berilgan  va  har  yili  litse n ziy a 

uchun 

toMov 

berilgan. 

Bunda 

katta 

hajm da 

xujjatlar 

y u ritilib , 

tayyorlangan.  Soddalashtirish  uchun  m axsus  hisob-kitob  moduli  kiritilg an . 

ToMov  har  yili  uchun  qoldirildi,  lekin  hisobot  tuzish  uchun  b u x g alteriy a 

yuritish  kerak  boMmay  qoldi.  Soliq  solinadigan  o b ’ekt  tadbirkorlik  b ilan  

shug'ullanuvchi  xuquqiy  va jism oniy  shaxslar  hisoblanadi.  Soliqni  h ajm i

fao liyatning aniq turiga bogMiq,  munitsipial  situatsion  indeksni  m unitsipial 

k oeffitsientiga (yoki  korxonani joylashgan joyiga bogMiq).

Yer  uchastkalarini о ‘sib  borayotgan  qiymatiga solinadigan soliq.

  Y er 

uchastkasini  boshqa  egasiga  berilganda qoMlanadi.  Soliq  solinadigan  baza 

sifatid a  y er  uchastkasini  kadastr  qiym atini  sotib  olingandan  boshqa  egasi 

uch u n  sotilganga qadar o ‘zgargani  hisoblanadi.

M exanik avtotransport vositalariga solinadigan soliq  .

  Soliq  ob ’ekti -  

sh u   m ulkka  egalikni  qoMga  kiritish,  stavkasi  m ashinani  turi  va  q u w a tig a  

bogMiq.

-Individual  xarakterga  ega  boMmagan  xizm at  ko'rsatish  uchun  soliq. 

M asalan,  axlatni  olib  ketish,  ijtimoiy  xarakterga  ega  bo 'lgan   im oratni 

qurish.  Soliq  solish  har  yili  vazirlik  tom onidan  chiqariladigan  katalog 

aso sid a  am alga oshiriladi.

M axsus  soliqlar.

  U larning  yordamida,  individual  xarakterga  ega 

b o 'lg a n   xizm at  qiym atini  o 'm in i  to'ldiradi.  M asalan,  tratuam i  asfaltlash 

ishlarini  qiym ati  y aqin  joylashgan  uylarda  yashovchilarni  o'rtasid a 

boMinadi.

Yig'im   va  kontributsiyalar.

  M unitsipialitet  tom onidan  xizm at  uchun 

konpen satsiy a  o 'm atilad i,  natijasida  soliq  toMovchi  qo'shim cha  darom ad 

oladi.  U shbu y ig 'im  va kontributsiyalam i  ruyxati  har yili chop qilinadi.

Ispaniya  17ta hududlar (region) va m axsus  statusi  bor ikkita hududdan 

tash k il  topadi.  Soliq xuquqini aniqlashda ular uch guruhga boMinadi.

B ask  

va 

N av arra  yurtlari 

soliq 

solishda 

keng 

huquqlardan 

foydalanadilar.  U lar  har-  xil  turdagi  soliqlarni  belgilash  huquqiga  egalar. 

B u  so liqlar m intaqalar v a m ahalliy byudjetga tushadi.

B ir  guruh  hu dudlar  (shu  jum ladan  Kataloniya),  soliq  stavkalarini 

o 'z g a rtirish   (boshqargan) huquqiga egalar.

Soliq  sohasidaga  faoliyatni  chegaralovchi  qonun  1993  yili  qabul 

qilingan.

M isol 

tariqasida 

K ataloniyani 

hududiy 

byudjetiga  tushadigan 

to 'lo v la m i ko'ram iz.

1. 

M eros  va  hadya  tariqasida  o'tadigan  m ulkka  soliq,  agar  mulk 

Ispan iy ad a  b o 'lsa ,  soliq  rezident  va  norezidentlardan  olinadi.  Soliq 

q uyidagilarga solinadi:

- hadya yoki  m eros tariqasida beriladigan m ulkka;

- m e ro sx o 'r olgan  su g 'u rta  summasiga.

Soliq  solinadigan  baza  qonun  bo'yicha  chiqarishlami  am alga 

oshirgandan  keyin qolgan  m ulk va sug' urta sum masi hisoblanadi.

Agar  to ‘g‘ridan  -   to‘g‘ri  m erosxo‘r  21  yoshdan  katta  b o ‘lsa,  soliq 

solinadigan bazadan 2470 m ing peset chiqarib tashlanadi.  A g ar to ‘g ‘ridan- 

to‘g‘ri  m erosxo‘r  21  yoshgacha  b o ‘lsa,  qo‘shim cha  har  b ir  p ast  yoshiga 

har  yili  617  m ing  pesetdan  chiqarib  tashlanadi.  Lekin  chiqarilgan  sum m a 

7408  ming pesetdan ko‘p boMmasligi  kerak.

Ikkinchi 

va  uchinchi 

darajali 

m erosxo‘rlar  soliq 

solinadigan 

summadan  1235  m ing  peset  chiqarib  tashlash 

huquqiga 

egalar.  Uzoq 

merosxo‘rlarga  chiqarib  tashlash  amal  qilm aydi.  Soliq  solinadigan  baza 

to‘liq  soliqqa  tortiladi.  Agar  m erosxo‘r  nogiron  boMsa,  soliq  solinadigan 

summasini 7408  m ing pesetga kam aytirish huquqiga ega.

Soliq stavkasi 7,65  dan  34,0  foizgacha.

2.  M ulkka v a mulk huquqini  berishga solinadigan  soliq.  U shbu  soliqni 

toMovchilar  huquqiy  shaxslar  hisoblanadi.  Soliq  solinadigan  ob  ekt 

arendaga  berilgan,  garovga  qo‘yilgan,  sotish  va  olish  b o 'y ic h a   bitim  

tuzilgan  ko‘chm as  mulk  hisoblanadi.  Y uqoridagi  xujjatlar  notarius  orqali 

tasdiqlangan  boMishi  kerak.  Q o‘zg ‘atiladigan  m ulk  bo‘yicha  soliq  stavkasi 

4% va ko'chm as  mulkka 6%.

3.  Hayotni  su g‘urta qilishga solinadigan  soliq.

Soliq  har  yili  0,2%  stavka  b o ‘yicha  toManadi.  A gar  soliq  solinadigan 

baza  17  m ln.pesetdan  ko‘p  boMsa,  soliq  stavkasi  0,5%   boMadi.  Federal 

hukumat bilan kelishilgan holda viloyatlar boshqa m ayda soliqlarni  kiritish 

huquqiga ega.

4.  Jismoniy  shaxslam i  m ol-m ulkiga  solinadigan  soliq.  1920  yilgacha 

bu  favqulodda  soliq  hisoblangan.  Soliq  solinadigan  baza  m ulkni  kiym ati 

xisoblanadi.  Qiym atdan mulkni  bahosini tushirish natijasida y uzag a  kelgan 

miqdor  chiqozib  tashlanadi.  Tarixiy  v a  m adaniy  qim m atbaho  buyum lar

soliqqa tortilm aydi.

Ispaniyada  183  kundan  ortiq  istiqom at  qilgan  chet  el  fuqarolari  ham  

o‘z  mulki  b o 'y ich a  deklaratsiya  qiladi.  Soliq  solinadigan  eng  kam   hajm - 

25875  ming peset hisoblanadi.

Bundan  yuqori  summ aga  soliq  0,2%   stavka  bilan  solinadi.  A gar 

mulkni  qiym ati  1656  ming  pesetdan  k o ‘p  boMsa  soliq  stavkasi  2,5% ga 

ko‘tariladi.

7 .6 .0 ‘yin biznesiga solinadigan soliq

Quyidagi o ‘yin bizneslariga soliq solinadi:

- kazino

- bingo (loto turidan), attraktsionlar,  luna-park va boshqalar

- o ‘y in  avtom atlari.

X ususiy  soliqlar  12193  mln.  pesetdan  iborat  bo‘lib,  ular  byudjet 

darom adining  1,1  foizini  tashkil  qiladi.  Ularning  asosiysi  «bingo»  o ‘yini 

solig  mi  aytish  m um kin.  Bu  soliq  10043  m ln.peset  yoki  byudjet 

d arom adining 0,6  foizini  tashkil  qiladi.

«B ingo»  o ‘yini  soligM  «bingo»  chiptalarini  sotish  paytida  oddiy  yoM 

bilan chiptalarnm g narxiga 32  foiz stavka qo'shish  hisobiga olinadi.

«  Q im o r  o ‘y.ni  soliqlari  kazino,  atraktsion,  luna-parklar,  avtom at

о  y in la n d a n   undiriladigan  soliq  (bingodan  tashqari)-  3750  m ln.pesetdan 

iborat y o k i  byudjet darom adining 0,2  foizini tashkil  qiladi.  Soliq  stavkalari 

20 to izid an   55  foizgacha o ‘zgarib turadi.

Ispaniyani  soliq tizim ida quyidagi deklaratsiyalar turi  qabul qilingan:

-  lxtiyoriy deklaratsiya qilish uchun deklaratsiya;

- axb orot deklaratsiyasi (qarzi  to ‘g ‘risida xabar beradi);

- natijalar b o ‘yicha deklaratsiya.

D eklaratsiya  faoliyat  turlariga  qarab,  har  oyda,  xar  kvartalda  va  bir 

y u d a  b ir m arta beriladi.

H a r  oyda  (20  sanagacha)  yirik  toMovchilar  va  aktsiz  yigMmlari 

bo  y ich a deklaratsiyani topshiradilar.

K o ‘pchilik  soliq  toM ovchilar  deklaratsiyani  kvartalni  oxirgi  oyidan 

keyingi  oyni  20  sanasigacha  topshiradilar.  Yillik  deklaratsiyani  jism oniy 

sh ax slar  20  lyulgacha  topshiradi.  1995  yili  deklaratsiyani  daromad  soligM 

bo  y ich a topshirish 30 iyungacha surilgan.

S oliq  toMovchining  talabiga  binoan  soliq  yilni  oxirigacha  boMib 

to  lam shi  m um kin  (60%  va 40).

Jism o niy  shaxslarni  m ulkiy  holati  va  kom paniya  faoliyati  haqidagi 

d eklaratsiya  25  yanvargacha  topshirilishi  mumkin.  ToMash  muxlatini  6 

o yga  va  kerak  boMsa  yana  20  kunga  uzaytirib  berishi  mumkin.  Maxsus 

e  aratsiyalar  uchun  m uxlat  -   aprel,  oktyabr,  dekabr  (tulov  -2 0 % ) 

D eklaratsiya  pozitiv  (ijobiy  q o ‘shim cha  soliq  toMash)  va  negativ  (salbiy

o s h irila d i  b0  llShl  m um kin’  Soliqni  qaytarish  10  kun  ichida  amalga

A xborot  deklaratsiyasi  -   bu  deklaratsiya  0,5  mln.  pesetdan  yuqori 

berilach 

У‘СЬа’  ham da  kapital  4 ° ‘-vilma  va  ish  haqi  toMash  bo‘yicha

^  Ispaniyani  soliq  tizim i  va  soliq  organlarini  tarkibi  ham  amaliyot 

bo  y ic h a   aham iyatga  ega. 

Eng  avvalo,  bu  norezidentlam i  toMov 

m an  aidagi  darom adiga  soliq  solishni  ustidan  nazorat  qilish.  1992

yilgacha  bank  foizlari,  dividendlar  va  boshqa  to ‘lovlam i  chet  el  yuridik 

shaxsiga  o ‘tkazilganda  soliq  organini  belgisi  quyilishini  talab  qilinar  edi. 

1992  yili  bu  tartib  bekor  qilindi,  lekin  soliqni  ushlaganlik  uchun  50  dan 

300% jarim a solish  kiritildi.

Ispaniyada  yagona  hujjatli  tekshiruv  davlat  rejasi  b o ‘lib,  unda 

tekshiruv  davrlari  va  kunlari  belgilanadi.  H ududlar  davlat  rejasidagi 

tekshiruvlam ing 25%gacha hajmini  m ustaqil o ‘tkazish huquqiga egalar.

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  bitta  tarm oq  keskin  rivojlanishda,  boshqa 

bir torm oq  -  depressiyaga  tushib  qoladi.  Bu  sharoitda  nazoratni  ular  qaysi 

tarmoqdan k o ‘p soliq qoladigan  boMsa o ‘sha tarm oqda o ‘tqazadilar.

Kadrlar bilan  ishlash  m asalasida  ham   o ‘zlariga  xos xususiyatlarga ega. 

Soliq  xizm atini  xodimlari  ikki  guruxga  boMinadi  -   inspektorlar  va  soliq 

agentlari.  Soliq  agenti  o ‘rta  m axsus  bilim ga  ega  boMishi  kerak.  Agent 

m utaxassislikka  kamroq  aloqador  m asalalam i  ko'radi.  M asalan,  ayrim  

holatga  tegishli  faktni  tekshirish,  m a’lum otlar  to ‘plash,  soliq  toMovchi 

to ‘grisida m a’lumot olish  uchun  m axsus  blankani toMg‘azish v a x.k.  A gent 

texnik,  kurer  ishlari  va  inspektom i  k o ‘rsatm alarini  bajaradi,  M axsus  soliq 

sudi^soliq  sohasidagi  hamma tortishuv,  kelishm ovchiliklam i  k o ‘radi.  Soliq 

sudidan  o ‘tib,  fuqorolar  sudiga  m urojaat  qilib  boMmaydi.  Soliq  inspektori 

xujjatli  tekshiruvdan  keyin  soliq  toMovchi  xam korlik  qilgani  uchun  undan 

jarim ani  50% kamaytirish to‘g ‘risida engillik  beradi.

Asosiy tayanch iboralar:

-  Soliq etiketkasi

-  Soliq vektori

-  Indeks va m odullar asosida baholash

Takrorlash uchun savoliar:

1.  Ispaniyada soliqni  boshqarish organlarini  o ‘ziga xos xususiyatlari

2.  To‘g ‘ri va egri soliqlar tarkibi

3.  Federal,  m intaka va mahalliy soliqiarning turlari

4.  Daromad soligMdan beriladigan engilliklar

5.  Q o‘shilgan qiym at soligMning o ‘ziga xos xususiyatlari

6.  Iqtisodiy  faoliyatdan olinadigan soliq

7.  M ol-mulk soligMni turlari

8.  0 ‘yin biznesiga solinadigan soliqlar

Test savollari:

1 .Soliq agentligining funktsiyalariga nim alar kiradi?

a) soliq organlari  faoliyatini  rejalashtirish

b) byudjet harajati ustidan nazorat qilish

c) b yudjet tasnifi  o ‘zgartirish

d) hudud, provintsiya va m ahalliy soliq organlarini  boshqarish

e) m ahalliy soliq organlarini  boshqarish 

2.1spaniyada soliqni qaysi  boshqarm a organlari m avjud?

a) soliq agentligi,  hudud, provintsiya va mahalliy bo 'lim lar

b)soliq agentligi, provintsiya

c) q o ‘m ita,  departam ent,  b o 'lim la r

d) q o ‘m ita,  provintsiya

e) provintsiya,  hudud

3.D arom ad soligMni  solish bazasiga nim alar kirmaydi?

a) ish haqi, pensiya,  ishsizlik bo 'y ich a nafaqa

b) kapitaldan olinm aydigan darom ad

c)  kasallik  va  chiqish  bilan  bogMiq  nafaqalar,  yutuqlar va  mukofotlar, 

d avlat stipendiyalari

d ) tadbirkorlik va kasbiy  faoliyatdan olinadigan daromad

e) m ulkning o 'sishi.

4 .D arom ad  so lig 'i  2  bosqichda  toManadi.  Birinchisida  uning  necha  foizi 

beriladi?

a) 30%

b) 4 5%

c) 25%

d ) 60%

e) 75%

5 .Q o ‘sh ilgan qiym at soligMning stavkalariga qaysi gurux kiradi?

a)  5,12,14

b) 4 ,7,16

c )  10,  15,  20

d ) 2,  6  ,  8

e ) 3,  9,  17

6.Q o 's h ilg a n  

qiym at 

so lig 'i 

bo'y ich a 

deklaratsiya 

qaysi 

vaqtda 

to p sh irilad i?

a) h a r oyda

b) h a r kvartalda

c) kvartaldan keyingi oy davom ida

d) ikki kvartalda bir marta

e) bir yilda bir marta

7.Korporatsiya soliqlari qaysi gurux stavkalar bilan olinadi? 

a)  10,  15

) 6, 8

c) 4,  12

d ) 35, 26

e)  10, 20 

.

8.Qaysi hududlar har-xil turdagi  soliqlarni belgilash huquqiga egalar?

a) Kataloniya

b) Bask, N avara

c) Andaluziya, Aragon

d) Asturiya,  Valensiya

e) Leon, M ursiya 

_

9.«BINGO»  o ‘yinida  chiptaning  narxiga  necha  foiz  soliq  stavkasi

belgilanadi?

a)  10%

b)  15%

c) 40%

d) 32%

e)  50%

10.Qaysi  faoliyat  va  xizmatlar,  m axsulotlar  q o ‘shilgan  qiym at  soligMdan

ozod qilinadi?

a) m ehm onx ona, transport, teatr, tsirk

b) kino, muzey, ko‘rgazma,  sport tadbirlari

c) kitoblar, gazetalar, dorilar

d) non,  sabzavot, meva

e) maorif, shifoxonadagi tibbiy xizm at,  eksport

11 .Meros  taraqasida  beriladigan  m ulkdan  qaysi  gurux  m erosxo  rlarga 

qiym atdan qisman chiqarib tashlash q o ‘llanm aydi?

a) 21  ortiq yoshdagi  m erosxo‘rlar

b) 21  yoshgacha boMgan m erosxo4 rlar

c) ikkinchi darajali  m erosxo‘rlar

d) uchinchi darajali  m erosxo‘rlar

e) uzoq m erosxo‘rlar.

VIII BOB. AMERIKA QO‘SHMA SHTATLARINING SOLIQ

TIZIMI

8.1.  Federativ va  konfederativ davlatlarni soliq tizimini xususiyatlari

8.2.Amerika  qo‘shma  shtatlari soliq tizimining asoslari

8.3.Federal soliqlar

8.3.1.Daromad  solig‘i

8.3.2.Ish  haqidan olinadigan soliqlar

8.3.3.Korporatsiyalar foydasiga solinadigan soliq.

8.3.4.Boshqa soliqlar 

8.4.Shtatlarning soliq tizimi

8.5.M ahalliy soliqlar

8.1.  Federativ va  konfederativ davlatlarni soliq  tizimini xususiyatlari

Federalizm ga  asoslangan  soliq  tizimini,  ayniqsa,  hozirgi  zamon 

dunyo  iqtisodiyotini  rivojlanishi  sharoitida o ‘rganish,  bu tizim da mulklami 

taqsim lash  uslublarini  va  darom ad,  soliqlar  manbaini  kelib  chiqishini 

bilish,  m uhim   qiziqtirish  uyg‘otadi.  Federatsiya  deb  -   bir  necha  davlat 

a ’zolari  m a’lum   huquqiy  davlat  m ustaqilligini  saqlab  qolib,  yangi  yagona 

davlat  tuzilm asini  tashkil  qilish  tushuniladi.  Federatsiya  shakli  ittifoq 

fuqaroligi,  arm iya  va  ittifoq  davlat  organlarini  mavjudligini  talab  qiladi. 

О  z  navbatida  konfederatsiya  esa,  bu  bir  necha  alohida  davlatlarni  ittifoqi 

bo  lib,  о  zini  m ustaqilligini  saqlab  qoladi,  lekin  bir  necha  umumiy 

boshqarish  organlari  bo'yicha  birlashadilar.  Dunyo  am aliyotida  AQSh, 

G erm aniya,  K anada  federativ,  Shveytsariya  -   konfederativ  davlatlar 

hisoblanadi.

F ederalizm   -   hokim iyat  tizim i  sifatida  konstitutsiya  b o'y ich a  qator 

hukm ronlik  qilish  funktsiyalari  hudud  organlariga  beriladi  va  shu  bilan  bir 

qatorda eng yuqori  hukm ronlik -  m arkaziy hukum at -  m illat mustaqilligini 

ifodalovchi  organ  ixtiyorida  qoldiriladi.  Hozirgi  zam on  federalizmini 

raqobatbardosh  federalizm   deb  yuritiladi.  Bunda  kichik  kollektivlarni 

vazifasi  im koniyat  boricha  pastki  hokim iyat  organlari  tom onidan  echilishi 

kerak.  Shunday  tartib,  yuqori  m ustaqillik  va  haqiqiy  demokratiyani 

ta  m inlab  beradi.  M ahalliy  organlar  erkin  tovarlarni  sotishga,  xizmat

ko‘rsatishga  ko‘maklashishlari  kerak.  Tovarlarni  boshqa  jo y d a  ishlab 

chiqarib,  litsenziya  olingan  bo ‘lsa,  m ahalliy  organ  uni  tekshirishi  va 

litsenziya  berishi  kerak  emas.  Shunda  ular  «begona»  tadbirkorlam i  ta k lif 

qilib, soliq bazasini kengaytirib boradi.

Yana  har bir  manzil  o‘zining  harajati,  darom adi  bilan  qoplab  borishi 

zarur.  Shuning  uchun  o ‘zining  soliq  bazalarini  m ustahkam lash  zarur. 

Hamma  darajadagi  hokimiyat  o 'zin in g  soliq  tizimini  tashkil  qilib, 

rivojlantirish  huquqiga  ega.  Agar  ham m a  soliq  stavkalari  m arkazdan 

belgilansa,  hududlarni  mustaqilligiga  katta  zarar  etkazilar  edi.  N atijada 

haqiqiy raqobatbardosh federalizmni  am alga oshirib boMmas edi.

Federativ  davlatlarda  soliq  tizimi  yuqoridagi  printsiplar  asosida 

tashkil  topishi  kerak.  Unitar  davlatlarda  esa  faqat  siyosiy  kuch,  erkinlik 

markaziy  hokimiyat  ixtiyorida  bo‘ladi.  Federativ  davlatlarda  haqiqiy 

davlat  mustaqilligi  ikki  darajada  boMadi  -   m arkaziy  va  hududiy.  Lekin 

davlat  birligini  ta’minlash  uchun  yagona  soliq  qonunchiligini  ta ’m inlab 

berish  kerak.  Yuqorida  ko‘rsatilgan  qoida  va  tartiblarga  binoan  federativ 

davlatlam i soliq tizimlari  tashkil  qilingan.