T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

ten g   m oddiy  ajratmani to 'la sh   m ajb uriyligini  k o'rsatad i.

Soliq  to'lashdan  bosh  tortgan  shaxs, 

ixtiyony  ravishda 

bu 

xabamomaga  bo'ysunishi  yoki  bo'ysunmasligi  mumkin.  Agar  shaxs 

jarimani  to'lamaslikka  qaror  qilsa,  unga  qarshi  jinoiy  ish  ochiladi  va  uni

jinoiy javobgarlikka tortiladi. 

4 

| 

, 

,

Agar,  ashaddiy  tartibbuzarlik  aniqlansa,  oldindan  xabar  bermasdan

jinoiy  ish qo'llanadi. 

.  .

Ist’emol  solig'i  bo'yicha  ham  oldindan  xabar  qilish  tizimi 

qo'llanmaydi.  Bundan  import  bo'yicha  bitimlar  mustasno.  Hozirgi  kunda 

egri  soliqni  to'lashdan  bosh  tortuvchilar  ustidan  nazorat  qilish  shunday 

holatdagi  litsenziya  qo'llash  va  qattiq  tekshirishlar  natijasida  katta

hajmdagi 

yoki ashaddiy bosh tortishlar juda kam uchraydi.

Ilgari  alkogolli  ichimliklarni  uyda  ist’emol  qilish  yoki  sotishga 

yasharinchi  ishlab  chiqarish,  tayyorlash  holatlari  uchrab  turar edi.  Hozirgi 

vaqtda  soliq  organlari  tomonidan  nazorat  qilish  va  boshqarish  ishlari  olib 

borilganligi  sababli  alkogol  ichimliklarni yashirinchi  ishlab  chiqarish yoki 

alkogol  kontrabandasi  amaliyotda  deyarli  y o 'q   qilingan.  Davlat  soliq 

boshqarmasi  benzinga  solinadigan  aktsiz  solig'i  va  boshqa  egri  soliqlarni 

katta  hajmda  to'lashdan  bosh  tortuvchilarga  nisbatan  qattiq  choralar 

ko'radi.  Masalan,  1950  yili  chora  ko'rilgan  buzishlar  74341m  tashkil

qilgan  bo  Isa,  1996  yili  8  ni  tashkil  qildi.  Shu  jumladan  xabar  berishlar 

65112  va 6,  jinoiy  ish  qo‘zg‘atilganlar soni  7314  va  1,  ishni  to‘xtatilgani 

1673  va  1  ga  to‘g‘ri  keldi.  Xabar  berish  natijasida  olingan jarimalar  606 

mln va 3  mln.  iendan iborat boMdi.

Shunday  qilib,  egri  soliqlarni  to‘lashdagi  tartib  buzarliklar,  soliq

organlarini  nazorat  va  tekshirish  ishlari  kuchayishi  natijasida  katta

yutuqlarga  olib  kelmoqda,  nazorat  va  taftish  ishlarini  samaradorligi  oshib 

bormoqda.

12.4. Soliq  tizim ini boshqarish

Bosh  soliq  boshqarmasi  (BSB)  ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  soliq

sohasidagi  betartiblik sharoitida yuzaga kelgan.  Moliya Vazirligining soliq

departamentini  soliq  yig‘ish  funktsiyasini  ajratib  berish  asosida  yuzaga 

keldi.

BSB  hamma davlat  soliqlarini  hisoblash va yig‘ishni  amalga oshiradi. 

Bundan  faqat  bojxona  boji,  tonnaj  yigMmi  va  maxsus  tonnaj  yigMmi 

mustasno.

Moliya  Vazirligining  soliq  departamenti  soliq  tizimini  o‘rganish, 

rejalashtirish  va  ishlab  chiqish  uchun  javob  beradi.  Yuqoridagi  kabi 

ishlami  bojxona  boji,  tonnaj  yigMmi  va  maxsus  tonnaj  yigMmi  bo‘yicha, 

hamda  ulami  hisoblash  va  yigMsh  bo‘yicha  Moliya  Vazirligining  bojxona 

departamenti va unga qarashli bojxona boMimlari olib boradi.

Hozirgi  kundagi Bosh soliq boshqarmasini  tarkibi  uchta shaxobchadan 

iborat.  Bosh  soliq  boshqarmasi,  regional  (hududiy) soliq  boshqarmalari  va 

soliq  inspektsiyalari.

Bosh  soliq  boshqarmasi,  bosh  boshqarmadan  va  11  ta  hududiy 

boshqarmalardan  iborat  (Tokio,  Kanto-Sin’etsu,  Osaka,  Sapporo,  Seiday, 

Nagoya,  Kanadzava,  Xirosima,  Takamatsu,  Fukuoka 

va  Kumamoto), 

Okmava  hududiy  soliq  inspektsiyasi  va  mamlakat  bo‘yicha  524  ta  soliq 

inspektsiyalarini  o ‘z  ichiga  oladi.  Bosh  boshqarma  4  ta  boMimlardan 

iborat:  boshqarma boshligMni  sekretariati,  soliq  solish boMimi, tushumlami 

yig  ish  va  nazorat  qilish  boMimi  va  tekshirish  va tergov  qilish  boMimlari. 

Bosh  boshqarma  siyosatni  umumiy yo'nalishini  belgilaydi  va  davlat soliq 

solish  rejasini  bajaradi.  Shu  bilan  bir  qatorda  mamlakat  bo‘yicha  yagona 

soliq  qonunchiligini  qoMlashni  muvofiqlashtirish  uchun  hududiy  soliq 

boshqarmalari va soliq inspektsiyalariga ko‘rsatma va yoMlanmalar beradi.

Bosh boshqarma boshqa vazirliklar, mahkamalar, qiziqqan tashkilotlar 

va xoriiiv soliq organlari bilan aloqalami muvofiqlashtiradi.

Har  bir  11  ta  hududiy  soliq  boshqarmalari  bosh  boshqarma  kab

tashkilot  tarkiblariga  ega. 

Ular, 

o‘ zlariga  t o j r 1»

^

hl 

insoektsivalariga  bosh  boshqarma  ko‘ rsatmasi  asosida  buyruqlar  beradi. 

Hududfy 

soHq 

b o s h q a n U ri 

ham 

to‘ g‘ridan-to‘ gM, 

doinuy 

tekshirishlarda, 

qonunbuzarlikni 

aniqlash 

va  sQhqlarni 

y ig is  

qatnashadi.  Masalan,  shu  boshqarmada  tekshirish  va  qonunbuzarl^n 

aniqlash  boMimi  korporatsiya  foydasiga  solinadigan  soliq»i  « i « t  

soligMni  yirik  kompaniyalarda  tekshiradi  va  soliq  to  lashdan  bosh 

tortuvchilami  aniqlab,  chora  ko‘ radi.  Bundan  tashkar.  shu  boshqarman 

soliq  inspektsiyalarini  inspektorlari  egri  soliqlarni,  masalan  alkog 

ichimliklar 

va 

benzindan 

olinadigan 

aktsizlar 

bo‘yicha 

yirik 

kompaniyalami  tekshiradi.  Shu  boshqarmani  nazorat  va  tushumlarm 

yigMsh  boMimi  muxlati  o‘tgan  soliqlarni  va yirik  boqimandalami  undinsh

bllanOkhinfvaninhududiy  soliq  inspektsiyasi  1972  yil  15

qilingan 

Bu 

inspektsiya  boshqa  hududiy  soliq  boshqarmalarn

funkfsiyalarini  bajaradi.  Lekin  ulardan  farqli  o'laroq  kamroq  ish  bajaradi

va o‘zining tarkibida bo‘ limlarga ega emas.

Soliq  inspektsiyalari  to‘g ‘ridan-to‘ g ‘ n  ichki  soliqlarni  y ig   ish va  soliq

toMovchilar bilan yaqindan aloqani mustahkamlab boradi. 

. . .

Har  bir  soliq  inspektsiyasi  o‘ ziga  qarashli  hududlar  bo‘y.cha  hamma 

ichki  soliqlarni  baholash  (aniqlash)  va  yigMsh

inspektorlami  tashkil  qilish,  ulaming  ishn,  hajmiga  bog.  liq.  Qoida 

bo‘yicha,  inspektsiya  boshligM  qoM  ostida  ular  bitta  bo  l.mdan  va  3  ta 

guruhdan  iborat:  muvof.qlashtirish  boMimi,  tushumlar  ust,

yigMsh  guruhi,  inspektsiya  guruhi 

( j i s m o n i y  

shaxslar)  va  inspektsiya

^ ^ m u v S a s h a S h ^ b o M im i  kadrlar  masalasiga,  buxgalteriya  hisobi, 

soliq inspektsiyasidagi umumiy  masalalarga javob beradi;

-nazorat  va  tushumlami  yigMsh  guruh.  soliq  majburiyatlan  ust.dan 

nazorat  qilish,  soliq  boqimandalarini  toMiqroq  yig   ish  uchun  javobgar

hlS°^ismoniy  shaxslar  bo‘yicha  inspektorlik  guruhi  daromad  sohgM va 

alohida tadbirkorlardan olinadigan  ist’ emol soligM bo  yicha ish olib boradi 

va ma’ lumotlar to‘plash bilan shug‘ullanadi;

-mol-mulk  so lig'i  bo'yicha  inspektorlik  guruhi  meros  va  hadya 

soliqlarm i yig'ish ga javob beradi;

-yuridik  shaxslar  bo'yicha  inspektorlik  guruhi  korporatsiya  foydasiga 

solinadigan  soliq,  korporatsiya 

olinadigan  ist’emol  solig'i,  daromad 

manboida  olinadigan  daromad  solig'i  va  egri  soliqlarni  yig'ish   bo'yicha 

javobgar  hisoblanadi.  Eng 

kichik  soliq  inspektsiyalarida  faqat  bitta 

muvofiqlashtirish bo'limi va bitta inspektorlik guruhni tashkil qilinadi.

Har  bir  guruh  faoliyati  ustidan  nazoratni  katta  soliq  inspektori  yoki 

so  iqlarni yig 'ish  bo'yicha katta inspektor yurg'izadi.  Har bir guruh tarkibi 

/-10 odam lborat.

,   ,  uY ir' k  Soliq  insPektsiyalarida  aholi  bilan  ishlash  bo'yicha  maxsus 

(alohida)  inspektor  bo'lib,  ichki  soliqlar  chegarasida  ish  olib  boradi 

hamda  alkogol  mahsulotlari  bo'yicha  katta  soliq  inspektori  tayinlanib  u 

alkogol  ichimliklar  bo'yicha  aktsizlami  yig'ish ga javob  beradi  va  ishlab 

chiqaruvchilar  ustidan  nazorat  yuritadi.  Yirik  inspektsiyalarda  yana 

m spektsiya boshlig'mi  muovini  bo'lib,  u boshliqqa yordam beradi, maxsus 

inspektorlik lavozimi  ham belgilanib,  u yirik soliq to'lovchilami tekshirish 

bo  y icha javob  beradi.  Yana  soliqlarni  yig'ish   bo'yicha-maxsus  inspektor 

о  lib, u yirik boqimandalami yig 'ish  uchun javobgar hisoblanadi.

M ilhy  lqtisodiyotni  tez  darajada  rivojlanishi  bilan  yuridik  shaxslami

3om  va  aholi  ayniqsa  shaharlarda  ko'payib  bordi.  Ushbu  sharoitda  BSBni

ma  muriy  xizmatini  sifat  darajasi  tushib  ketmasligi  uchun  oxirgi  10  yil

ichida,  shaharlardagi  yirik  soliq  inspektsiyalarini  bo'lish  yo 'li  bilan  11  ta

yan gi  soliq  inspektsiyasi  ochildi.  BSB  tarkibiga  Davlat  vino  tayyorlash

llrniy  tekshirish  instituti  kirib,  ular alkogol  ichimliklarni  ishlab chiqarishni

tahlil  qilib,  ilm iy  tekshirishlar  o'tkazadi  va  Davlat  soliq  kolleji  ham

lritilgan  bo'lib,  ular  soliq  tizimi  xodimlarini  o'qitish  dasturlari  bilan 

shug'ullanadi.

^  Davlat  soliq  adliyasi  soliq  solish  bo'yicha  echilmagan  holatlar 

bo  yicha  soliq  to'lovchilam i  arizalarini  qaytadan  ko'rib  chiqadi.  Davlat 

soliq kolleji va Davlat soliq adliyasi  hududiy soliq boshqarmasi joylashgan 

y irik   shaharlarda  va  Okinavadagi  hududiy  soliq  inspektsiyalarda 

о  zlarining  bo'lim larini 

ochgan.  Bosh  soliq  boshqarmasining  shtat 

xodimlarini  tarkibi  ham  mamalakatdagi  iqtisodiy  sharoitga  qarab

о  zgargan. 

Ikkinchi 

jahon  urushidan  keyin  yuqori  darajadagi 

giperm flyatsiya  va  aholini  yangi  soliq  tizimi  bilan  tanish  emasligi 

natijasida  soliq  ma’ muriyatida  tartibsizlik,  tushunmaslikka  olib  keldi  va 

uni  mqiroz chegarasiga olib  bordi.  Uning xodimlarini  soni  deyarli 62  ming

kishiga  etdi.  Iqtisodiyotni  tiklash  pirovardiga  etkazilgandan  keyin  1954 

yili ularning soni 50300 kishiga tushirildi.

1972  yildan  1986  yilgacha  xodimlarining  soni  52  ming  atrofida 

tebranib turdi. Bu davlat ma’ muriyati va moliya sohasida oddiy bo‘ lmagan 

holatni  ifodalar  edi.  Lekin,  1989  yili  ist’emol  soligMni  va  1991  y ili  er 

qiymatiga Solinadigan  soliq  kiritilgandan  keyin  BSB  tarkibi  1992  y ili  56 

mingdan  ortib  ketdi  va  1997  yili  57202  kishini  tashkil  qildi.  BSB  tarkibi 

quyidagi  tartibda  taqsimlangan:  55736  kishi  (97,4%)-hududiy  soliq 

boshqarmalari  va  inspektsiyalarida,  606  kishi  (1,1%)-  bosh  boshqarmada, 

37  odam  (0,14%)  -davlat  vino  tayyorlash  institutida,  368  kishi  (0,6% )  -  

davlat soliq kollejida va 456 odam (0,8%)- davlat soliq adliyasida ishlaydi.

Majburiyatlari  xususiyati  bo‘yicha  68%  xodimlar  daromad  solig  i, 

korporatsiya  foydasiga  solinadigan  soliq  va  ist’ emol  soligMni  baholash 

bilan band,  14%- tushumlar ustidan nazorat  va yigMmlar ishida va qolgan 

1 8

%-umumiy ma’muriy  ishlarda xizmat qiladi.

Shunday qilib,  Yaponiyada soliqlarni boshqarish  katta soliq xodimlari 

armiyasi  tomonidan  amalga  oshiriladi  va  ularning  har  biriga  davlat 

xazinasiga yo‘naltirilgan  0,9  mlrd.iendan  ko‘ proq  soliq  va  gerb  yigMmlari 

to‘g ‘ ri  keladi. 

Oxirgi  o‘ n  yillarda  soliq  va  yigMmlami  yo ‘naltirish 

harajatlarini kamaytirish evaziga ishini samaradorligini oshirdi.

Asosiy tayanch iboralar:

-  Depersoniflkatsiya

-  Yaponiya soliq tizimini xususiyatlari

-  NoM shift (cho'qqi, tepalik) siyosati

-  Soliqlarni yigMmi harajatini tarkibi

-  Soliq siyosati yo ‘nalishlarini asosiy tamoyillari

-  «К о‘к» soliq deklaratsiyasi tizimi

-  Energiya manbaalarini o‘zlashtirishga hamkorlik qilish soligM

-  F’yuchers va optsion bitimlari

Takrorlash uchun savollar:

1.  Ikkinchi jahon urushidan keyingi iqtisodiy-ijtimoiy siyosatni yo  nalishi

2.  Nima  uchun  depersonizatsiya  qilingan  kompaniyalami  kapitali  asosan

bank krediti hisoblanadi?

3.  Ishchilami uzoq muxlat xizmat qilishini sabablari

4.  M illiy daromadga nisbatan soliq ogMrligi qanday o'zgarib bordi?

5.  Manbaida  va  soliq  deklaratsiyasi  asosida  olinadigan  soliqlarni  farqini

tushuntiring

6.  Ist’emol soligMni olish tartibini yoriting

Test savollari:

1.Yaponiyani  umumiy  hisoblar byudjetida davlat zayomlari  salmogM  (foiz 

hisobida):

a)  10,0

b) 20,0

c) 50,0

d) 45,0

e) 30,0

2.  Umumiy  hisoblar  byudjetida  soliq  va  gerb  yigMmlarini  salmogM  (foiz 

hisobida):

a)  50

b)  30

c)  70

d)  80 

e)  45

3.  To‘g ‘ri va egri soliqlarni oxirgi yillardagi munosabati (foiz hisobida):

a) 35;65

b) 58;42

c) 55;45

d) 70;30

e) 74;26

4.  Daromad soligMni byudjetda tutgan o‘mi (foiz hisobida):

a) 40

b) 45

c) 20

d) 25

e) 35

5.  Umumiy  hisoblar  byudjetiga  tushadigan  davlat  soliqlari  guruhini 

aniqlang:

a)  Prefektura  aholisidan  olinadigan  soliq,  ist’emol  soligM,  ko‘ chmas 

mulkni olish uchun solinadigan soliq.

b) Qimmatbaho qog'ozlar bo‘yicha bitimlarga solinadigan aktsiz, yer 

qiym atiga solinadigan soliq, ovchilikga solinadigan soliq.

c)  Jismoniy  shaxslar  daromadiga  solinadigan  soliq,  iste  mol  solig  i, 

xuquqiy  shaxslar  daromadlariga  solinadigan  soliq,  benzinga  solinadigan 

soliq,  spirtli  ichimliklarga  solinadigan  soliq,  tamaki  mahsulotlariga 

solinadigan soliq, avtotransport og‘ irligiga solinadigan soliq, bojxona boji.

d)  Soliq  deklaratsiyasi  bo‘yicha  solinadigan  daromad  soligM, 

merosga solinadigan soliq, tamaki  mahsulotlariga solinadigan aktsiz.

e)  Iste’mol  soligM,  korporatsiya  foydasiga  solinadigan  soliq,  alkogol 

ichimliklarga solinadigan soliq.

6. Soliqsiz toMovlar:

a) Ijara toMovlari

b) Yer uchastkalari va boshqa ko‘chmas muklami sotish

c) Penya, jarim a

d)  Obligatsiyalami  sotish,  zayomlardan  olinadigan  daromad  va 

boshqalar

e)a,b,c,d 

.

7. Prefekturalarga kelib tushadigan mahalliy soliqlar va yig  lmlar.

a) Prefektura aholisidan olinadigan soliq,  avtotransportga solinadigan

soliq. 

. 

A

b)  Tadbirkorlik  faoliyatiga  solinadigan  soliq,  benzin  va  boshqa  nett

mahsulotlarini etqazib berish uchun soliq

c)  Prefektura  ist’ emol  soligM,  ovchilikga  solinadigan  soliq,  tamaki

mahsulotlariga solinadigan soliq

d) Ko‘chmas mulkni olish uchun soliq, ofis va idoralarga solinadigan

soliq va boshqalar

e) a,b,c,d 

.

8.  Munitsipal  (shahar,  tuman  poselka  va  boshqalar)  organlanm  m ahalliy

soliqlari vayigMmlari:

a)  Ko'chmas  mulkga  solinadigan  soliq,  shahar,  tuman,  poselka

aholisidan olinadigan soliqlar

b)  Shahar  qurilishiga  solinadigan  soliqlar,  tamaki  mahsulotlariga

solinadigan munitsipial soliqlar

c) Ofis, idoralarga solinadigan soliqlar va boshqalar

d) a,b,c

e) Hammasi to‘g ‘ri

9. Oxirgi yillardagi soliq ogMrligi koeffitsientini  aniklang :

a)  24,4

b)  16,2

c)  12,9

d)  20,9

e)  27,8

10. Manbaida olinadigan daromad so lig'i ob’ektini tarkibi:

a) Mehnatdan daromad (ish haqi)

b) Pensiyaga ketishdagi nafaqadan olingan daromad, foiz  daromad

c)  Aktsiyalar bo'yicha beriladigan dividendlardan daromad,  kapitalni 

o'sishidan olingan daromad

d) Mukofotlar gonorarlar

e) a,b,c,d

11. 

Soliq  deklaratsiyasi 

asosida  olinadigan  daromad  solig'i 

stavkalari (foiz hisobida):

a) 25,34,5,10,0

b) 20,30

c) 37,4-5

d) 2-3,3-10

e) a,b,c,d

12.  Huquqiy shaxslar daromadidan olinadigan soliqlar turini belgilang.

a) Xuquqiy shaxs foydasiga solinadigan soliq

b) Xuquqiy shaxs faoliyatiga solinadigan soliq

c) Xuquqiy shaxsdan olinadigan prefektura fuqarolik solig'i

d) Xuquqiy shaxsdan olinadigan munitsipial fuqarolik solig'i

e) a,b,c,d

13.  Xuquqiy  shaxs  daromadidan  olinadigan  soliqlarni  ob’ektlari  va 

stavkalari:

a) Jismoniy shaxs daromadi 25-34,5%

b) Huquqiy shaxs faoliyatidan olinadigan daromad 5,6-11,5%

c) Huquqiy shaxs foydasidan olinadigan soliqlar yig'indisi  5-6%.

d) Huquqiy shaxs foydasidan soliqlar yig'indisi  12,3-14,7%

e) Hammasi to 'g 'ri  (taxminan 40% foyda byudjetga olinadi)

14.  Meros  va  xayriyaga  solinadigan  soliqlarni  eng  yuqori  stavkasini 

belgilang.

a) 60% 

b) 70% 

c) 80% 

d) 85% 

e) 90%

XIII BOB. XITOY XALQ RESPUBLIKASI SOLIQ TIZIMI

13.1.Xitoy xalq respublikasida soliqqa tortish sohasidagi 

tashkilotlarning vakolati va ularning vazifasi.

13.2. XXRda soliqlarning guruhlanishi

13.3. Aylanmadan olinadigan soliq

13.4. Foyda (daromad)larga solinadigan soliq

13.5. Resurs to‘lovlari

13.6. M aqsadli soliqlar va yig‘im lar

13.7. Mol-mulk solig‘i

13.8. Operatsiya (xarakatlar)ga solinadigan soliq

13.9. Bojxona boji

13.10. Davlat soliq solish ma’ m uriy organi

13.1. XXRda soliqqa tortish sohasidagi tashkilotlarning vakolati va

ularning vazifalari

Soliq-Xitoy  g'aznasining  asosiy  manbai  hisoblanadi.  Shu  bilan  bir 

qatorda soliq  muhim iqtisodiy dastak boMib, davlat tomonidan  mamlakatni

ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta’ sir ko‘ rsatadi.

1994 

yildagi  soliq  islohatini  ijobiy  natijasi  shundan  iboratki, 

birinchi  marta  dunyoda  Xitoyda  «Sotsializmni  bozor  iqtisodiga» 

moslashtirilgan  ta’sirchan  soliq  tizimi  tashkil  qilindi.  XXR  harakatdagi 

soliq  tizimi  Xitoyga  tashqi  dunyoni  ochib  berishga  qaratilgan,  bu  esa  o‘ z 

navbatida  qizg‘ in  sur’atda  m illiy  iqtisodiyotini  rivojlantirishga  olib  keldi. 

XXI  asr  boshida  XXR  iqtisodiyotini  rivojlanish  suratiga  dunyo 

mamlakatlari havas bilan qaraydi.

13.1.-jadval

XXR da davlat byudjetiga soliqlarni kelib tushishi dinam ikasi.

Y illar

S o lio ‘  tushum ining 

um um iy sum m asi 

(m ln.yuan)

B yu d jet 

darom adida soliq 

tushum larining 

salm o g‘ i (% )

Y a lM  um u m iy 

su m m asid a so liq  

tushum ining 

sa lm o a ‘ i (% )

1960

20,37

35,6

14,0

1970

28,12

42,4

12,5

1980

57,17

49,3

12,7

1985

204,08

101,8

22,8

1990

282,19

96,1

15,2

1993

425,33

97,8

12,3

1994

512,69

98,3

11,0

1995

603,80

96,7

10,3

1996

690,98

93,3

10,2

1997

823,40

95,2

11,0

Shunday  qilib,  oxirgi  40  y il  davomida  byudjet  darajasidagi  soliq 

salmog  i qariyb 2.5 baravar ko‘tarildi va ichki yalpi mahsulotdagi salmogM 

sekin asta tushib  11,0 % atrofiga keldi.

Soliq 

qonunchiligi 

va 

soliq 

siyosatini 

yaratib, 

amalga 

oshiruvchilarga quyidagi davlat organlari kiradi:

1.  M illiy  ijtimoiy kongress va uning doimiy qo‘ mitasi

2.  Davlat kengashi

3. M oliya vazirligi

4.  Soliqqa tortish davlat mamuriyati

5.  Davlat kengashi haqidagi tarifikatsiya va taqiqlash qo‘mitasi

6.  Boj  bosh boshqarmasi.

Soliq  qoidalari  m illiy  ijtimoiy  kengash  tomonidan  ishlab  chiqiladi. 

Soliq  solish  sohasida  qoidalar  (instruktsiya)  davlat  kengashi  tomonidan 

tayyorlanadi.  Soliq  solish  sohasida  maxkama  qoidalari  moliya  vazirligi 

tomonidan tayyorlanadi.

Davlat  kengashi  va  Boj  bosh  boshqarmasi,  masalan  QQS  bo‘yicha 

vaqtincha yo ‘ riqnomani tushuntirish bilan shug'ullanadilar.

Hitoy  qonunchiligi  bo‘yicha  ayrim  huquqiy  aktlar  faqat  «yuqori 

darajada»  emas,  balki  joylardagi  boshqaruv  organlarida  ham  qabul 

qilinishi  mumkin.  Har-xil  hokimiyat  darajasiga  qarab  soliq  tuzumlari 

m arkaziy  soliqlar  (o‘zining),  m ahalliy  soliqlarga  (o‘zining)  va  markaziy 

ham  m ahalliy  byudjetlarga  tushadigan  soliqlar  (boshqaruvchi  soliqlar)ga 

bo  linadi.  M arkaziy  soliqlar»  mamlakat ichidagi aylanmalardan olinadigan 

iste  mol  soligM,  bojxona  boji,  qo‘shilgan  qiymat  soligM  va  bojxona 

organlari  y ig ‘adigan  iste’molga  solinadigan  soliqlar.  Mahalliy  soliqlar: 

daromad  solig  i,  shaxar  va  tumanlami  yeridan  foydalanganlik  uchun 

to  lov,  qishloq  xo‘ja lik   yerlaridan  foydalanganlik  uchun  soliq,  asosiy 

kapitalga  qilingan  investitsiyaga  solinadigan  soliq,  yem i  sotishga 

solinadigan  soliq,  mol-mulk  soligM,  ko'chmas  mulkka  solinadigan  soliq,

merosga  solinadigan  soliq,  avtotransport  vositalari  va  suv  kemalaridan 

foydalanganlik  uchun  soliq,  mol-mulkka,  hosilga  soliq  (  ushbu  soliq  turi 

asrlar  davomida  amal  qilib  keldi,  faqatgina  2006  yil  avgustidan  bekor 

qilindi.  Mahsulotlaming  narxiga  ta’ sir  etdi,  dehqonlar  uchun  engilliklar 

yaratdi  va  daromadning  o‘ sishiga  olib  keldi),  uy  qurishga  solinadigan 

soliq, 

dehqonchilikka  solinadigan  soliq, 

hayvonlami  boqish  va 

ko‘paytirishga solinadigan soliq.

Boshqaruvchi soliqlar:

-mamlakat  ichidagi  aylanm aga  solinadigan  qo‘ shimcha  qiymat 

soligM: 75% - markaziy byudjet va 25% - mahalliy byudjet.

-Tadbirkorlik faoliyatiga solinadigan  soliq:  temir yoM  departamenti, 

bank  va  sug‘urta  kompaniya  birlashib  toMaydigan  soliqning  bir  qismi, 

hamda sug‘urta va moliya kompaniyalari  qo‘shimcha 3% toMaydigan soliq 

markaziy  byudjet  daromadiga  oMkaziladi,  qolganlari  mahalliy  byudjetlar 

daromadiga yo ‘naltiriladi.

-  Korxona foydasiga  solinadigan  soliq:  davlat  korxonalari,  mahalliy 

banklar va bankdan tashqari  moliya institutlari toMaydigan soliq, temir yoM 

departamenti,  bank,  sug‘urta  kompaniyalari  birlashib  toMaydigan  soliqni 

markaziy  byudjet  daromadiga  oMkaziladi.  Qolganlari  mahalliy  byudjet 

daromadiga oMkaziladi.

-  Chet  el  investitsiyasi  bilan  ishlaydigan  korxona  va  chet  el 

korxonalarini  foydaga  solinadigan  soligM:  chet  el  banklari  toMaydigan 

soliq  markaziy  byudjetga tushadi  va  boshqa  subektlardan  olinadigan  soliq 

mahalliy byudjet daromadiga tushadi.

-  Resurs  soligM:  qirg'oq  atrofida  neftni  qazishdan  tushadigan  soliq 

markaziy  byudjetga  va  qolgan  ob’ektlardan  olinadigan  soliqlar  mahalliy 

byudjetga yo‘ naltiriladi.

Shaxarlami  saqlash  va  qurish  uchun  soliq:  temir yoM  departamenti, 

xar  xil  bank  va  sug‘ urta  kompaniyalari  birlashib  toManadigan  soliq 

markaziy byudjetga, qolgani  mahalliy byudjetga yuboriladi.

Gerb  yigMmi*:  88%  -  markaziy  byudjetga  va  12%  -  mahalliy 

byudjetga oMkaziladi.

HXR  qonunchiligida  chet  el  investitsiyasiga  soliq  solish  masalalari 

ham  ko‘ rilgan:  chet  el  investitsiyasi  bilan  ishlaydigan  korxonalar,  chet  el 

korxonalari  va  chet  el  fuqarolari  quyidagi  soliq  turlarini  toMaydi: 

qo'shilgan  qiymat  soligM,  iste’molga  solinadigan  soliq,  tadbirkorlik

* Gerb yoki tamg‘a y ig ‘ imi - maxsus  davlat y ig ‘ inii bo'lib, ayrim  shaxs va tashkilotlardan fuqarolik-huquqiy bitim lam i 

rasmiylashtirishda olinadi. Tamg‘a (gerb) yig'im i  1624 y ili birinchi marta Gollandiyada kiritilgan

faoliyatiga  solinadigan  soliq,  chet  el  investitsiyasi  bilan  ishlaydigan 

korxona  va  chet  el  korxonalari  foydasiga  solinadigan  soliq,  jismoniy 

shaxslardan  olinadigan  daromad  solig‘ i,  resurs  soligM,  yem i  sotish  uchun 

soliq,  ko‘chmas  mulkga  solinadigan  soliq,  gerb  yigMmi,  avtotransport 

vositalari  va  suv  kemalaridan  foydalanganlik  uchun  soliq,  mulkni 

o‘tkazishdan  olinadigan  soliq,  dehqonchilikka  solinadigan  soliq,  bojxona 

boji, tashqi pul  mablagMari, chet el texnologiyasi va nou-xau.

H itoyga jalb   qilish  uchun  chet  el  fuqorolari  va  yuridik  shaxslariga 

soliq solishda ko‘ p miqdorda soliq engilliklari berilgan.

M asalan,  iyul  1999 yil  xolatiga soliq  imtiyozlari  borish  bo'yicha 60 

mamlakat  bilan  HXR  shartnomasi  boMgan.  Shu  jumladan,  Yaponiya, 

AQSh,  Buyuk  Britaniya,  Frantsiya,  Rossiya,  Hindiston,  Ukraina,  Litva, 

0 ‘zbekiston  va  boshqalar.  Shulardan  50dan  ortigM  ishlab  turgan 

shartnomalarga kiradi.  HXRda soliqlar muxim iqtisodiy ahamiyatga ega.

13.2. Hitoy Xalq respublikasida soliqlaming guruhlanishi

Hozirgi  zamonda  Hitoyda  25  turdagi  soliqlar  ishlatiladi.  Ularning 

xususiyati  va  bajaradigan  funktsyalariga  qarab  quyidagi  guruhlarga 

birlashtirish mumkin.