T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

2.3-jadval

Frantsiyada aholini ijtimoiy guruhlariga  binoan soliqlarni 

___________________ undirilishi

A holini  ijtimoiy guruhlari

T o'liq

(jami)

daromad

T o 'g 'ri

soliqlar

Egri

soliqlar

Ijtimoiy

ajratmalar

Jami

Qishloq xo'jalik ishlab 

chiqamvchilari

100

4,4

8,4

10,0

22,8

Qishloq xo'jaligidagi 

yollanma ishchilar

100

2,2

13,2

30,8

46,2

Erkin kasb egalari

100

11,7

6,3

8,6

26,2

Oliy (mansabdor) 

kadrlar

100

12,6

Г 

9,6

19,6

41,8

Xizmatchilar

100

4,7

13,2

27,3

45,2

Ishchilar

100

3,2

13,2

32,8

49,2

Band bo'lmaganlar 

(pensionerlar 

qo'shilgan holda)

100

5,4

11,2

7,1

23,7

Frantsiyada,  boshqa  Yevropa  davlatlari  kabi  1970  yillarda  soliqlar 

sezilarli  oshgandan  keyin,  ular bir maromga tushib qoldi.  Daromad solig'i 

va  qo'shilgan  qiymat  solig'ini  avtomobil  kabi  tovarlar  guruhi  bo'yicha 

kamayishi,  ijtimoiy  sug'urta  tizimiga  ajratmani  oshirish  bilan  to'ldirildi. 

1995-2003  yillarga  kelib  Frantsiya  soliq  tizimini  takomillashtirish,  oxirgi 

amalga  oshirilayotgan  ichki  yalpi  mahsulotda  soliqni  salmog'ini  bir 

maromda  ushlab  turish  va  sekin-asta  pasaytirish  yo'li  bilan  olib 

borilmoqda.

2.2. Qo‘shilgan qiymat solig‘i

Qo  shilgan  qiymat  solig'i  (TVA-taxesur  la  vabeur  ajoutes)  aylanma 

solig  ini  boshqacha  ko'rinishi  hisoblanadi.  Bu soliq  markaziy va mahalliy 

byudjetlar  daromadiga  olinadi.  Soliqni  aw al  markaziy  byudjetga  olinadi 

va keyin uning bir qismi mahalliy byudjetlarga beriladi.

Tovarlarni  ishlab  chiqarish  va  aylanishini  har  bir  bosqichida  ulami 

bahosini  oshiruvchi  qiymatga  qo'shimcha  deb  nom  berilgan.  Frantsiyada 

amalga  oshiriladigan  ishlab  chiqarish  va  savdo  xususiyatiga  ega  bo'lgan 

har b'r kelishuvga soliq qo'llaniladi.

Qo'shilgan qiymat soligM  solinadigan  operatsiyani  (jarayonni)  amalga 

oshiruvchi  shaxsni  huquqiy  holati  va  boshqa  soliqlarga  munosabati 

(boshqa soliqlarni toMaydimi yoki yo‘qmi)ni  hech  qanday  ahamiyati yo‘q. 

Shaxslarni  faoliyati  doimiymi yoki  vaqtincha,  tusdami  -  bu  ham  inobatga 

olinmaydi.

Qo'shilgan  qiymat  soligM  (TVA)ga  faqat  tijoratchilar  bajaradigan 

kelishuvlar  (tovarlami  sotish,  xizmat  ko'rsatish,  manzilida  (joyida) 

ist’emol  qilish,  komission  operatsiyalar,  maklerlik,  arendaga  berish, 

uskunalami  o'matish  va  h.k.)  tortilib  qolinmay,  tijoratchi  boMmagan 

shaxslar  amalga  oshiradigan  boshqa  tijorat  operatsiyalariga  (masalan, 

xususiy  shaxsga  ijaraga  mebel  berish  va  h.k.)  ham  bu  soliq  qoMlanadi. 

Bunga  qarama-qarshi  tijorat  xususiyatiga  ega  boMmagan  kelishuvlar 

(masalan,  erkin  kasb  egalari  gonorar  olish  asosida  ko'rsatadigan 

xizmatlari) qo'shilgan qiymat solig'idan ozod qilingan.

TVA to'g'risidagi  qonunda  maxsus  belgilangan  ishchan  operatsiyalar 

ham  soliqqa  tortiladi.  Masalan,  kooperativlami 

qishloq 

xo'jalik 

mahsulotlarini  ishlab  chiqarish,  qayta  ishlash  va  sotish  operatsiyalari 

(ishlab  chiqarishda  qatnar>huvchilami  oilasi  shaxsiy  ist’emol  qiladigan 

tovarlar bundan mustasnodir).

Bunga  sanoat  va  savdoda  qo'llaniladigan  qurollar  va  uslublar  bilan 

qishloq  xo'jalik  ishlab  chiqaruvchilari  amalga  oshiradigan  qator 

operatsiyalar  ham  kiradi.  Maxsus  belgilanadigan  TVA  solinadigan 

operatsiyalarga  savdoga  aloqasi  yo'q  kasbga  ega  boMgan  shaxslar 

bajaradigan  operatsiyalar 

kiradi.  (bajarilgan  ishga  beriladigan  haq 

mahsulot tannarxini katta qismini tashkil qilgan holatdagina)  .

Qo'shilgan  qiymat  soligM  faqat  Frantsiyada  ishlab  chiqarilgan  va 

sotilgan tovarlarga qoMlaniladi.  Bunga Korsika va Monako  hududlari  ham 

kiradi.

Frantsiyada amalga oshirilgan TVA colinadigan har-xil  xizmatlar ham 

shu  tartibda  qabul  qilinadi.  Lekin,  chet  elga  ketayotgan  transport,  yoki 

xorijiy  mamlakatlar transport!  va  bu  transportga  tegishli  anjomlar  eksport 

sifatida «Xalqaro o'zaro aloqa» xujjati asosida bu soliqdan ozod qilinadi.

Qo'shilgan  qiymat  solig'ida  soliq  solinadigan  baza  baho,  ya’ni  sotib 

oluvchi  tovami  sotuvchi,  xizmat  ko'rsatuvchiga  pul  yoki  natura  shaklida 

beradigan hamma to'lov hisoblanadi.  Bu ro'yhatga sanoatchi yoki  sotuvchi 

tomonidan  qilingan  hamma  harajat  va  olinadigan  foyda  kiritiladi.  Shu

* Frantsiyada sotish deb, shartnoma sharti bo’yicha berilgan, yoki haqiqiy shu mamlakatda sotilgan tovar tushuniladi.

bilan  bir  qatorda  TVA  solig‘i  solinadigan  harajatlar  hamda  soliqni  o‘zini 

summasi  chiqarilib  tashlanadi.  Chegirma,  ajratib  chiqariladi  va  TVA 

solinmaydi.

TVAni  soliq  solinadigan  bazasini  ko'rsatilgan  umumiy  qoidasidan 

tashqari  alohida  qoidalari  ham  mavjud.  Sotish  davrida,  sotish  bilan 

mutaxassislashgan korxona yoki  shaxs buyumlami  sotganda ulaming sotib 

olish va sotish bahosi o'rtasidagi farqqa soliq solinadi.

Sotuvchi-m utaxassislar  san’at  asarlarini  asl  nusxasini  sotganda  sotib 

o lish  v a  sotish o'rtasidagi  farqqa 30%  soliq solinadi.

Korxonani  o‘zini  ehtiyoji  uchun  tayyorlangan  va  olib  kelingan  xom 

ashyo  va  tayyor  yarim  mahsulotlar  va  korxona  ichida  ko'rsatilgan 

xizmatlar qonunda belgilangan stavka bilan soliqqa tortiladi

K o‘chmas  mulk bo'yicha bitimlar,  savdo operatsiyalari yoki ko'chmas 

mulkni  sotuvchi  kompaniyalarda  qatnashish  natijasi  «sanoat  va  savdo 

foydasi»  bandi  asosida  jismoniy  shaxslami  daromadini  to'g'ri  soliqqa 

tortish  bilan  bir  qatorda  TVA  solig'iga  ham  tortiladi.  Uskuna  va  boshqa 

ko'chmas  mulklarni  ishlab  chiqarish  va etkazib  berish  quyidagi  holatlarda 

TVAga tortiladi:

a)  korxonani  o'zini  ehtiyoji  uchun  tannarxi  hisobida  tayyorlangan 

uskunani  etkazib  berilsa,  bunga  yer  qiymati  va  unga  qilingan  harajatlar 

ham kiradi;

b)  korxona  kapitalini  ko'paytiruvchi  har-xil  o'zgarishlar  to'g'risida 

gap yuritilganda.

Import  tariqasida  olinadigan  tovarlardan  TVAni  mamlakat  ichida 

qo'llaniladigan  stavkalari  yoki  boj  tarifi  bo'yicha  belgilangan  stavkalar 

asosida soliq olinadi.

Neft  mahsulotlari  (tabiiy  gazdan  tashqari)  umumiy  baholash  (soliq 

organi  va sotuvchini kelishuvi) asosida soliqqa tortiladi.

Frantsiyada  TVA  umumiy  xususiyatga  ega.  Soliq  hamma  sotish  va 

tovarlarni  hamma  sotib  olish,  shu  jumladan  o'zining  ehtiyoji  uchun, 

kompaniyani  mahsulotini  ko'paytiruvchi  hamma  muomala  operatsiyalari 

va  transfertiar  (oddiy  berish),  kompaniyalami  uskunalari  yoki  boshqa 

ko'chm as mulklar, soliq bilan qamrab olinadi.

Soliq har-xil stavkalarga ega:

a) pasaytirilgan stavkalar-2,1; 4,0; 5,5%;

b) standart-  18,6%;

v) oshirilgan -  22%.

B oshqa  stavka  belgilanmagan  hamma  operatsiyalarga  norm al  stavka

qoMlaniladi. 

. 

^

Qisqartirilgan  stavka  turistik  klassli  otellar,  pansionat  v a   yanm

pansionatlar xizm atiga,  korxona  oshxonasida  tayyorlangan  ovqatlarga  suv

bilan  ta’m inlash,  kabi  har-xil  xizm atlarga  qoMlaniladi.  Shu  stavka  bila

sotib  olish,  import,  sotish,  etkazib  berish,  kom ission   sotish   ka 

1

operatsiyalar quyidagi  mahsulotlar bo'yicha  soliqqa tortiladi.

Suv,  kundalik  ist’emol  qilish  uchun  non,  non  yop ish   uchun  un,

aholiga  sotish  uchun  sut,  shakar,  m ol  va  o'sum lik  yogMari,  pish loq ,  meva,

murabbo va boshqalar. 

. 

.

Pasaytirilgan  stavka  b o'yich a  qator  oziq-ovqat  tovarlari,  qishloq 

xo'jalik  ishlab  chiqarishi  uchun tovarlar  (yem ,  o 'g 'it va  boshqalar),  zahar 

1

ximikatlar, kitoblardan ham soliq  olinadi.

O ziq-  ovqat  tovarlaridan,  ichim liklar  va  boshqa  m ahsulotlar  chiqarib 

tashlanadi.  U lar  oraliq (o'rtadagi)  stavkalar bilan  soliqqa tortiladi.

Oraliq  stavkalari  sotib  olish,  import,  sotish,  olib  k elish,  k om ission  

sotish  operatsiyalariga  quyidagi  tovarlar  b o'yich a  qo'llanadi: 

gaz, 

elektroenergiya,  zichlashtirilgan  havo,  isitish  uchun  issiq  su v ,  isitish  va 

sovutish  uchun  ishlatiladigan  har-xil  turdagi  energiya,  tosh  ko'm ir,  koks, 

ko'm ir  briketi  va  boshqa  yoqilg'ilar,  har-xil  turdagi  daraxtlar,  ne 

mahsulotlari,  spirt,  sovun,  k ofe,  ichim lik,  choy,  biskvit  uni,  shokolad, 

muzqaymoq  va  boshqalar. 

Shu  stavka  passajir  transporti 

am alga 

oshiradigan  xizm at,  sotsial-m adaniy  xizm at,  restoranlarda  sotiladigan 

ovqat va boshqalarga qoMlaniladi.

Oshirilgan  stavka  sotib  olish ,  import, 

sotish, 

ijaraga  berish 

operatsiyalari  bo'yicha  quyidagi  tovarlarga  qoMlaniladi:  qim m atbaho 

toshlar,  oltin.  kumush,  platina,  m o'yna,  kinoapparatlar,  m agnitafonlar 

radiopriemniklar, 

ovoz 

y ozib  

oluvchi 

apparatlar, 

y a n g i 

turistiK

avtomobillar,  tamaki  mahsulotlari,  gugurt.

Korxona  hisoblagan  T V A   soliqdan  m ahsulot  bahosim   h o sil  qiluvchi 

ayrim  «og'irlashtiruvchi»  elem entlarni  chiqarib  tashlashi  m um kin.  Bu 

tizim,  investitsiyani  soliq  solishdan  ozod  qilib  ishlab  chiqaris  ni  о  sis  ini 

takom illashtirishga  xizmat  qiladi.  Yana,  tizim   m ahsulotni  eksport  qihshni 

TVAdan  to 'liq   ozod  qilish  im konini  beradi.  Chegirib  tashlash  bahoni  hosi 

qiluvchi 

hamm a 

elementlarga 

beriladi. 

C hegirib 

tashlash 

hajmi

og'irlashtirish  hajmi  darajasida olinadi.

X om -ashyo  materiallarini  qiym ati,  energetika  m ahsulotlari,  ham m a 

investitsiya  (m ashina  va  inshootlar),  um um iy  harajatlar  (transpo

2.3. Jismoniy shaxslarga solinadigan daromad soligM

Daromad  soliqlari  tarkibida  muhim  o‘rinni  jismoniy  shaxslarga 

solinadigan daromad soligM egallaydi.

Daromad  soligM  Frantsiyada  -  bu  yagona  va  progressiv  soliq 

hisoblanadi.  Bu  soliq  davlat daromadlarini  asosiy elementi  hisoblanmaydi. 

Bu soliq byudjetni  soliq  daromadlarini  taxminan  1/5  qismini tashkil qiladi. 

Bu  davlatni  tarixiy  an’analari  bilan  bogMiq.  Hukumat  daromad  soligMdan 

o‘zining ijtimoiy siyosatini amalga oshirish uchun foydalanadi.

Ijtimoiy  ist’emol  foizlari  yaxshi  rivojlanmagan  sharoitda  daromad 

soligM  oilani  rag‘batlantirish,  kam  mulk  egalariga  yordam  berish  uchun 

ishlatiladi.  Daromad  soligMga  aholi  daromadini  omonatga,  ko'chmas 

mulkka, 

aktsiyalarga 

joylashtirishi 

uchun 

qiziqtirish 

funktsiyasi 

yuklatilgan.  Buning  hammasi  murakkab  hisob-kitob tizimini  talab  qiladi. 

Chunki  keng  miqyosda  soliq  imtiyozlari,  chiqarib  tashlashlar qoMlaniladi. 

Masalan,  25  mln.  toMovchilardan  haqiqiy  15,0  mln  soliqni  toMaydilar. 

Haqiqiy  soliq  toMovchilar  mamlakatni  jismoniy  shaxslari  va  aktsioner 

jamiyat  boMmagan  korxona  va  kooperativlar  hisoblanadi.  Soliq  oMgan 

moliya  yilini  natijasi  bo‘yicha  yil  boshida  deklaratsiyada  ko‘rsatilgan 

daromaddan olinadi.

Xazina  birligi  sifatida  ikki  kishidan  iborat  er-xotin  va  ularning 

qaramogMdagi  shaxslar  olinadi.  Yagona  kishilik  xazina  birligi  sifatida 

tabiiy bitta kishi olinadi.

Soliqni  Frantsiyada  yashovchilar  mamlakatda  va  chet  elda 

(shartnomalar  hisobga  olingan  holda)  olgan  hamma  daromadlaridan 

toMaydi.  0 ‘ziga  xos  xususiyati  shundan  iboratki,  soliqni jismoniy  shaxsni 

emas,  oilani  daromadidan  olinadi.  Agar  toMovchi  bo‘ydoq  boMsa,  soliq 

uchun  oila  bitta kishi  hisoblanadi.  Soliqni  18  yoshdan  boshlab  toMaydilar. 

Hisobot  yili  davomida  olingan  hamma  pul  tushumlari  daromad 

hisoblanadi.  Ya’ni,  toMovchi  bir  yilda  bitta  tuzib,  topshiradigan 

deklaratsiyasida  oMgan  yili 

olgan  hamma  daromadini  yigMndisi 

koMsatiladi.  Bu  soliqlarni  toMiq  olish  ustidan  nazoratni  susaytiradi, 

soliqlarni  byudjetga  tushish  oborotini  sekinlashtiradi.  Bundan  tashqari  yil 

davomida  daromadi  pasaysa  soliq  toMash  bo‘yicha  muammolar  kelib 

chiqadi.  Ularga  quyidagilar  kiradi:  ish  haqi,  mukofot  va  qo‘shimcha 

haqlar,  pensiya,  umr  bo‘yi  olinadigan  renta,  ko‘chirib  boMadigan  mol- 

mulkdan  olinadigan  daromad,  yerga  egalik  qilishdan  olinadigan  daromad, 

qishloq  xo‘jalik  faoliyatidan  olinadigan  daromad,  hunarmandchilik  va

savdo-sotiq faoliyatidan olinadigan daromad,  savdo-sotiq  xususiyatiga ega 

bo'lmagan  daromadlar,  qimmatbaho  qog'ozlar bilan  amalga  oshiriladigan 

operatsiyalardan  olinadigan  daromad.  Mulkchilik  huquqini  o'tkazishda 

olinadigan bir martalik daromadlar ham kiradi.

Soliq  solinadigan  bazadan  qonunchilikda  maxsus  belgilangan 

harajatlar  chiqarib  tashlanadi.  Masalan,  ovqatlanish  uchun  belgilangan 

maxsus  yordam.  Ayrim  chiqarib  tashlashlar  ba’zi  ijtimoiy  guruhlarga 

belgilangan: keksaygan kishilar, nogironlar va h.k.

Jismoniy  shaxslarga  solinadigan  daromad  solig'i  progressiv 

xususiyatga  ega.  Uning  stavkasi  0  dan  56,8%  gacha  boradi.  Daromadi 

18140  frankdan  oshmaydigan  shaxslami  daromadlari  (stavkasi  0%)  ga 

soliq  solinmaydi.  Eng  yuqori  stavka  246770  frankdan  yuqori  bo'lgan 

daromadlarga qo'llaniladi.

1990-1993  yillarda  daromad  solig'i,  soliq  xususiyatiga  ega  bo'lgan 

ijtimoiy  ajratma  bilan  to'ldirilgan.  1991  yili  «Moliya  haqida»gi  qonun 

asosida  umumiy  ijtimoiy  ajratma  ko'chirib  bo'ladigan  va  ko'chmas  mol- 

mulkdan  olinadigan  hamma  daromadlardan  1,1%  qilib  belgilangan. 

Bundan  tashqari  jamg'armadan  foiz  sifatida  olinadigan  daromaddan 

ijtimoiy  ajratma  to'lanadi.  Uning  stavkasi  l,0%ni  tashkil  qiladi.  Bulardan 

tashqari  maxsus  ijtimoiy  ajratmalar  ham  mavjud.  Frantsiyada  ko'chmas 

mulk 

qimmatbaho  qog'ozlar  va  boshqa  ko'chirib  bo'ladigan  mulk 

bo'yicha operatsiyalardan olinadigan daromadlarni soliqqa tortish bo'yicha 

maxsus  qoidalar  qo'llanadi.  Masalan,  ko'chmas  mulkni,  yuqori  bahoda 

sotish  natijasida  olgan  foyda,  haqiqiy  sotilgan  yilning  soliq  solinadigan 

daromadiga  kiritiladi.  Lekin  asosiy  yashash  uylarini  sotish,  birinchi  marta 

yashash  uylarini  sotish  va  eng  kamida  32  yildan  buyon  egasini  mulki 

bo'lgan  yashash  uylarini  sotishdan  olingan  daromadlar  soliq  solishdan 

ozod  qilinadi.  Sotuvchi  mulki  sifatida  uy-joy  necha  yil  bo'lganiga  qarab, 

yoki muxlatini  hisobga olgan holda soliq stavkalari o'zgaradi. Agar muxlat 

ikki  yildan  kam  bo'lsa eng yuqori  stavka  qo'llanadi.  Keyin  mulkdorchilik 

muxlatiga qarab stavka pasayib borib nolga tushadi.

Qimmatbaho  qog'ozlar  operatsiyasidan,  shunga  aktsioner  huquqi 

uchun  olingan  sertifikatlami  qo'shgan  xolda  olingan  foyda  16%  stavka 

bilan  soliqqa  tortiladi.  Soliq  har  yilgi  daromad  belgilangan  hajmidan 

yuqori  bo'lgan  taqtirdagina  olinadi.  Bu  hajmi  tez-tez  hukumat  tomonidan 

qaytadan  ko'rilib  turiladi.  1991-1995  yillarni  boshida  soliq  307,6  ming 

frank  summasidan  boshlab  olinadigan  bo'lgan.  Qimmatbaho  qog'ozlar 

operatsiyasidan 

farq 

qilgan 

holda 

ko'chirib 

bo'ladigan 

mulk

operatsiyasidan olingan foyda agar uning bitim summasi 20 ming frankdan 

yuqori  boMsa  soliqqa tortiladi.  Soliqni  uchta  stavkasi  mavjud:  4,5%,7%  - 

san  at  buyumlari  uchun  va  7,5%  -  qimmatbaho  metallar  bo‘yicha 

bitimlardan  olinadi.

Soliq to‘lovchini daromadi 7 kategoriyaga boMinadi:

1.Yollanib ishlaydiganlami ish haqisi;

2.Yer daromadlari (yer va imoratni arendaga berish);

3.Oborot kapitalidan olinadigan daromad (dividendlar va foizlar);

4-Qaytadan  sotishdan  olinadigan  daromad  (imoratni,  qimmatbaho 

qog‘ozlami);

5.Aktsioner  jamiyat  boMmagan  korxonalarni  ishlab  chiqorish  va 

savdo faoliyatidan olinadigan daromad;

6.Tijorat  xususiyatiga  ega  boMmagan  daromadlar  (erkin  kasb 

egalarini daromadlari);

7.Qishloq xo'jalik daromadlari.

Ko‘rsatilgan  7  kategoriyani  har  biri  bo‘yicha  o‘zining  hisob-kitob 

usuli  bor.  Sof  daromadni  aniqlashda  hammasiga  taaluqli  daromadni 

keltiruvchi  ishlab  chiqarish  harajatlarini  chiqazib  tashlanadi.  Qari  ota- 

onalami  boqish,  qarash,  hayriyaga  ketadigan  mablagMar  ham  chiqarib 

tashlanadi.  Soliqni  hisoblash  uchun  oilani  sof  daromadi  boMaklarga 

ajratiladi.  Keyin  har  bir  qismiga  taaluqli  stavka  bilan  soliq  summasi 

aniqlanadi.  Umumiy  soliq  summasi  alohida  qismlar  summasini  qo‘shish 

bilan  aniqlanadi.  Bu  sxemada  soliqlarni  hisoblash  soliq  yukini 

engillashtiradi  va  ko‘p  bolali  oilalarga  engillik  beradi.  Umumiy  soliq 

summasi  hisoblangandan  keyin,  uni  maktabgacha  boMgan  bolalar 

muassasalarini  harajati,  qariyalarga  yordam,  kredit  bo'yicha  foiz  toMash, 

hayotni  sug‘urta qilish,  aktsiyalami  sotib olish  harajatlari  uchun 25  foizga 

qisqartiriladi.

I. Mehnatga haq toMashni umumiy summasidan chiqarib tashlanadi:

1.  Ijtimoiy sug‘urtaga ajratma;

2. Kasb bo‘yicha o‘qitish harajati;

3.  Kasb  harajati  (ishga  borish  uchun  yoM  harajati,  ovqatlanish  )  va 

boshqalar.

Chegirib  tashlash  limiti  ish  haqini  10%gacha.  Agar  haqiqiy chek va 

hisob  raqamlar boMsa undan ko‘p ham chegirish mumkin.

Keyin  soliq  solinadigan  ish  haqi  «majburiy  halollik»  uchun  20% 

skidkaga  kamaytiriladi.  Chunki  yollanma  ishchilar  savdogarlar  va  mayda 

tadbirkorlar  kabi  daromadini  bir  qismini  yashirish  imkoniyatiga  ega

emaslar.  Agar  bir  yillik  maosh  500000  frankdan  ortiq  boMsa  skidka 

qo'llanmaydi.

II. Yer daromadi. Umumiy daromaddan chegiriladi:

1. Imoratni ijaraga berganda  15% va yemi ijaraga berganda  10%;

2. Imoratdan foydalanish harajatlari;

3.  Imorat va yerdan olinadigan soliqlar summasi.

III. Kapital aylanmasidan olinadigan daromadlar kamaytiriladi:

1.  Agar bank  aktsiyalar bo'yicha  ish  olib  borsa,  bank xizmati  uchun 

to‘lov harajati.

2.  Aktsiyalami  mayda  ushlab  turuvchilarga  ularni  rag‘barlantirish 

uchun  -  16000  frank  omonatga  qo‘yish  bo‘yicha  berilgan  foizdan  olingan 

daromad 60000 frankgacha soliqqa tortilmaydi.

IV. Qaytadan sotishdan daromadlar.

Bu  daromadlar  imoratni  qaytadan  sotishdan  (1)  va  aktsiyalami 

qaytadan sotishdan (2) qismlarga boMinadi. Kamaytiriladi:

- inflyatsiya uchun;

-  chayqovchilikdan  ximoya  qilish  uchun  bir  yilga  5%  li  skidka 

beriladi.  Yigirma yildan keyin skidka  100% yetadi.

Agar o‘zi  yashab  turgan  shaxsiy  uy  yoki  kvartira  sotiladigan  boMsa, 

daromad  soliqqa  tortilmaydi.  Ko‘chmas  mulkni  sotishdan  olinadigan 

daromad faqat 290000 frankdan yuqori bo‘lsa hisobga olinadi.

Aktsiyalar bo‘yicha daromadlar va yo‘qotishlarni  saldosi  chiqariladi. 

Sof  yo'qotish  kelajak  daromadi  hisobiga  o'tqazilishi  mumkin.  Faqat  5 

yildan ortiq emas.

V.  Aktsioner jamiyat  hisoblanmagan  korxonani  sanoat  faoliyatidan 

olingan  daromad.  Umumiy  tushumdan  mahsulotni  ishlab  chiqarish  va 

sotish harajati chiqazib tashlanadi.  Keyin aylanmani  hajmiga qarab  hisob- 

kitob qilinadi:

a) agar bir yilga 500000 frankdan  kam bo‘lsa,  kommersant ma’lumot 

beradi  va  soliq  xizmati  xodimlarini  o‘zi  soliqni  hisoblaydi.  Bu  xolatda 

buxgalteriya hisobini yuritish majburiy emas;

b)  bir yilga aylanma 500000  frankdan  ko‘p  bo'lsa tadbirkorlarni  o'zi 

hisob-kitob qiladi.  Agar yakka tijorat korxonalari  Boshqaruv  Markazining 

a’zosi  bo'lsa,  ularga  20%  li  skidka  beriladi.  Boshqaruv  Markazi  davlat 

tomonidan  tasdiqlangan  bo'ladi  va  firibgarlik  (nayrangbozlik)  yo'qligi 

to'g'risida kafolat hisoblanadi.

VI.  Tijoratsiz daromadlar.  Bu sohada soliqqa tortish tartibi  ish haqini 

soliqqa  tortish  tartibiga  o'xshagan  bo'ladi.  Harajatlar  tekshiriladi.  Agar

gonorarlar  175000  frankdan  kam  bo‘lsa  soliqdan  engilliklar  beriladi. 

Boshqaruv markaziga a’zo bo'lsa 20% skidka beriladi.

VII. 

Qishloq  xo'jalik  daromadi.  Ulami  soliqqa  tortishni  uch  xil 

usuli mavjud:

1.  Agar daromad  bitta to'lovchi  uchun  500000  frankdan  kam  bo'lsa, 

kollektiv  imtiyozlar  beriladi.  Bu  holatda  soliq  xizmatining  o'zi  hudud 

bo'yicha bir gektardan olinadigan sof daromadni hisoblaydi.

2.Daromad  500000-750000  frankni  tashkil  qilsa,  soliq  solinadigan 

daromadni  to'lovchini  o'zi  tushum  va  harajat  o'rtasidagi  farq  sifatida 

aniqlaydi.

3.Agar  daromad  750000  frankdan  ko'p  bo'lsa,  bu  to'lovchilarga 

aktsioner  jamiyat  bo'lmagan  holatdagi  tartib  qo'llanadi.  Har  bir  ettita 

kategoriyani  daromadlari  sof daromadni  tashkil  qiladi.  Soliqni  hisoblash 

uchun  oilani  sof  daromadi  ayrim  qismlarga  quyidagicha  bo'linadi: 

bo'ydoq-1  qism,  er-xotin- 2  qism,  bitta bola 0,5  qo'shimcha,  ikkita bola-  I 

qism  qo'shimcha,  uchta  bola-  2  qism  qo'shimcha.  Har  bir  qismga  soliq 

alohida  hisoblanadi  va  natijada  ularni  qo'shib  umumiy  soliq  summasi 

aniqlanadi.

Frantsiyani  daromad  solig'i  Rossiya  Federatsiyasi  va  O'zbekiston 

Respublikasi  va  boshqa davlatlarni  daromad  solig'idan  keskin  farq  qiladi. 

Bu  farqni  uning  mazmunidan  aniqlash  mumkin.  Soliq  davlat  byudjetiga 

maksimal  daromad  to'plash  emas,  birinchi  navbatda  ma’lum  ijtimoiy 

siyosatini  amalga  oshirish  uchun  qaratilgan.  Shu nuqtai  nazardan bu soliq 

etarli  darajada  samarali  hisoblanadi.  Agar  uni  davlat  byudjetidagi  ulushi 

boshqa  davlatlarga  nisbatan  past  bo'lsada,  uning  bilvosita  mamlakatni 

farovonligini  ko'tarishdagi  roli  katta.  Bu  soliq juda  murakkab,  o'ziga  xos 

xususiyatlarga  ega.  Soliq  frantsuz  jamoasi,  siyosati  va  aholisi  bilan 

chambarchas  bog'lanib  ketgan,  shuning  uchun  uni  unifikatsiya  qilish  har 

tomonlama o'ylab ish tutishni talab qiladi.

Frantsiyani  byudjetiga  mulkka  solinadigan  soliq  yirik  daromad 

keltiradi.  Birinchi  yanvarga  bo'lgan  mulk,  mol-mulk  huquqi  va 

qimmatbaho  qog'ozlar  soliq  solishga  jalb  qilinadi.  Mol-mulkka  imorat, 

sanoat  va  qishloq  xo'jaligi  korxonalari,  ko'chirib  bo'ladigan  mol-mulk, 

aktsiya,  obligatsiya  va  hokazolar  kiradi.  Molk-mulkni  ayrim  turlari  to'liq 

yoki  qisman bu soliqdan ozod qilinadi. Masalan, kasbiy faoliyatga taaluqli 

mol-mulk,  ayrim  qishloq  xo'jalik  mol-mulklari,  badiiy  buyumlar  va 

kollektsiya  buyumlari.

Mulkka  solinadigan  soliq  progressiv  xususiyatga  ega.  Uning 

stavkalari  1991-1995-yillaming boshiga quyidagi jadvalda beriladi.