T o sh k e n t d a V la t iq t iso d iy o t u n IV e r s it e t I f. Sh. Shamsutdinov, Sh. F. Shamsutdinova chet mamlakatlar

kechiktirmay  baravar 

hajmda byudjetga to‘lanadi.

Yo'l solig'i.  Ozarbayjon  Respublikasining  avtonomiyasi  yo‘llandan 

foydalanganligi  uchun  yo‘l  solig'ini  toMovchilar  korxona  -  norezidentlar 

va  jismoniy  shaxslar  -  norezidentlar  hisoblanadi.  Ular  Ozarbayjon 

Respublikasi  hududlariga  avtotrasport  egasi  bo‘lib  yuk  va  passajirlami 

tashish  uchun  kirib  keladilar.  Soliq  solinadigan  ob’ekt  Ozarbayjon 

Respublikasi  hududlariga  kirib  keladigan  xorijiy  davlatlami  avtomobil 

transporti  hisoblanadi. Xorijiy  davlatlarni avtomobil transport  Ozarbayjon 

Respublikasi  hududlariga  kirib  kelganligi  uchun  soliqm  hisoblashda 

quyidagilar  hisobga  olinadi:  avtotransport  vositasini  turlan  o'tiradigan 

joyni  miqdori,  yuk  ko‘tarish  quvvati,  yuk  bilan  avtotransportni  umumiy 

og‘ irligi,  avtomobil  o‘qiga  tushadigan  yuk  og‘irligi,  Ozarbayjon 

Respublikasi  hududida  bosib  o‘tilgan  yoMining  yig‘indisi,  xavfli  yuklarni

olib o‘tish. 

.

Yuqoridagilami 

hisobga 

olgan 

holda 

quyidagi 

stavkalar

belgilangan:

■ engil avtomobillar uchun  15 doll.

■ avtobuslar 

1

  kun o‘tirish uchun o ‘tirish joyi miqdori:

a)  ldan  12  gacha o'tiradigan joy bo‘lsa - 30 doll.

b)  13  dan 30 gacha - 60 doll.

v) 31  va undan yuqori 

-100

 doll.

Yuk tashuvchi  avtomobillar,  pritsep,  yarim  pritsepli  -  avtotransport 

vositalari uchun ularning yuk ko‘ tarish quw atiga qarab 

1

 -kuni:

a) 

1

  dan 

10

 t.gacha yuk ko‘taradigan 

-100

 doll.

b)  11  dan 24 t.gacha -120 doll, 

v) 24 t.dan yuqori -180 doll.

O g ‘ir  yuk  tashiydigan  avtotransport  vositasida  yuk  tashilsa 

avtomobil  o ‘q .ga  tushadigan  og ‘irlik  m e’yoridan  ortiqcha  bo ‘Isa,  xavfli 

yuk  tashilsa  va  Ozarbayjon  Respublikasida  qancha  m uhlat  boMishini 

isobga olib  stavka oshinladi.  Chet  mamlakatlami avtomobil transportlari 

zarbayjon Respubhkasi  boj  hududiga kirishi  bilan bojxona organlari yo‘l 

solig  ini  olib, bankni 

1

  kunlik kuni davomida byudjetga o ‘tkazadi.

, 

HuncirniandchHik  s o lig ‘i. 

Hunarmandchilik 

solig‘i 

yer  osti 

boyliklarini  Ozarbayjon  Respublikasi  hududida  va  unga  qarashli  Kaspiy 

engizi  sektorida qazib olganligi  uchun  to‘lanadi.  Hunarmandchilik solig‘i 

yer  ostidan  kerakli  boyliklami  qazib  olgan  quyidagi  shaxslar  to‘lovchilar 

isoblanadi:  rezident va norezident jism oniy shaxslar, rezident-korxonalar 

ulam ing  mustaqil  balans  va jo riy   hisob  raqami  bor  filiallari,  norezident- 

korxonalar Ozarbayjon Respublikasida o ‘zlarining doimiy vakolatxonalari 

yordam ida tadbirkorlik faoliyati olib borish davrida.

Soliq  o b ’ekti  Ozarbayjon  Respublikasi  hududlarida  (Kaspiy 

dengizmi  Ozarbayjon  Respublikasiga  tegishli  sektorini  qo‘shgan  holda) 

qazib olingan yer osti boyliklari hisoblanadi.

Yer  osti  boyliklarini  turlariga  qarab,  hunarmandchilik  solig‘ini

Я CT1  c f o v l - a l n r i   k o l / v . ‘ 1 « u _____  

®

исщиапдап. 

Hunarmandchilik solig*iga tortiladigan 

yer osti boyliklarini nomi (turn

Neft

Hunarmandchilik solig'i stavkasi (%)

Tabiiy gaz 

Qora metallar

26

20

Qimmatbaho metallar (oltin, kumush)

4

8

Bezatish toshlari (mramor, tuflf. eabbro} 

Tosh tuzi

8

Mineral suvlar va h.k.

5

8

Hunarm andchilik  solig‘ini,  yer  osti  boyliklarini  ulgurji  bahosiga 

yuqoridagi  stavkakrni  qoMlash  y o ‘li  bilan  aniqlanadi.  Soliq  summasi,  yer 

osti  boyliklari  qazibb  olingan  oydan,  keyingi  oyni 

20

  kunigacha toManishi 

kerak.  Hunarmandchilik solig‘i  (mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan  qurilish 

m ateriallaridan 

tashqari) 

respublika 

byudjetiga 

tushadi. 

Mahalliy 

aham iyatga  ega  bo‘lgan  qurilish  materiallari  bo‘yicha  hunarmandchilik 

solig  i m ahalliy (mumtsipalitet) byudjetiga tushadi.

t 

Soddalashtirilgan  tizim  bo'yicha  soliq.  Soddalashtirilgan  tizim

о  yicha  soliq  toMovchilar  QQS  to ‘lovchisi  sifatida  ro‘yhatga  olinmagan

korxonalar  to‘laydilar.  Bularga  aktsiz  tovarlari  ishlab  chiqaruvchi,  kredit 

va  sug‘urta  organlari,  investitsion  fondlar  va  qimmatbaho  qog  ozlar

bozoridagi 

kasbiy qatnashuvchilar kirmaydi. 

,  .

Soliqqa  solinadigan  ob’ekt  hisobot  davnda  soliq  to  lovchi 

tomonidan  tovarlarni  (ish,  xizmat)  va  mulkni  topshirish  va  sotish  bilan 

bog‘liq boMmagan faoliyatdan umumiy daromad hisoblanadi.

Soddalashtirilgan  tizim  

bo‘yicha  soliq toiaydigan  korxonalar QQS, 

daromad  soligM,  yer  soligM  va  mol-mulk  soliqlarini  toMamaydilar. 

Soddlashtirilgan  tizim  bo‘yicha  toManadigan  soliqm  stavkasi  soliq 

toMovchilar  tovarlarni  sotish,  bajarilgan  ish  va  ko‘rsatilgan  xizmatdan 

(tushumni  umumiy  hajmidan) olingan daromaddan 2% hajmda toMaydilar. 

Hisobot  davrida  soddalashtirilgan  tizim  bo‘yicha  toManadigan  so  lq 

summasi  soliq  stavkasini  hisobot  davridagi  tushum  hajmiga  ko‘paytinsh 

yoMi  bilan  aniqlanadi.  Soddalashtirilgan  tizim  bo'yicha  toManadigan

soliqni hisobot davri kvartal hisoblanadi.

Davlat  boji.  Bojni  adliyaga  da’vo  arizasi  berilganda,  notaria

operatsiyalami  amalga  oshirganda,  fuqarolik holatini  ro‘yxatga olingan  a, 

chet  elga  chiqishni  rasmiylashtirilganda,  shaxsiy  hujjat  ohnganda, 

fuqarolikka  qabul  qilish  va  chiqarishda,  ovchilik  qilishga  ruxsatnoma 

berish,  huquqiy  shaxslami  ro‘yxatga  va  qayta  ro‘yxatga  olish,  mehnat 

faoliyati  bilan  yakka  holda  shug‘ullanish  uchun  litsenziya  olish, 

qimmatbaho  qog'ozlami 

prospektini 

emissiyasini 

ro'yxatga 

olish 

jarayonlarida olinadi.  Boj  stavkasi  Ozarbayjon  Respublikasi  hukiimatining 

maxsus  qarori  bilan  tadbiq  qilinadi.  Bojlami  ayrim  turlan  bo  yicha 

imtiyozlar  beriladi.  Masalan,  ish  haqini  toMash  va  ishga  joylashtirish 

bo‘yicha  da’vo  arizasi  berilsa,  moddiy  ko'rilgan  zararm  qoplash  bo  yicha 

da’vo qilinsa va h.k.  ko'rsatilgan bojlardan tashqari  respublika hududlanda

1  martalik  boj  olinadi.  Bir  martalik  boj  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlari  va 

boshqa  tovarlar  bozorlarda,  yarmarka  va  boshqa  joylarda  sotilganda

olinadi. 

. 

,  . 

. 

. . .

Bir  martalik  bojlar  naqd  pul  olib,  toMovchiga  kvitantsiya  bertsh

bilan  amalga  oshiriladi.  Bojni  stavkasi  respublika  hukumati  qarori  bilan 

belgilanadi.  Hamma  bojlami  stavkasi  daromad  soligM  solinmaydigan 

ovlik ish haqini hajmiga nisbatan belgilanadi.

Ijtimoiy  sug ‘urtaga  solinadigan  soliq.  Ozarbayjon  Respublikasida 

davlat  pensiya  fondi  harakatda  boMib,  uning  mablagM  pensiya  va  boshqa 

davlat  nafaqalarini  toMash  uchun  sarflanadi.  Bundan  tashqari  pensiya 

fondidan  ayrim  guruh  aholiga  nafaqa  va  o ‘mini  toMdirish  mablag  lari

beriladi. Fondnmg mablag'i  ijtimoiy sug‘urta solig‘i va byudjeti  to‘g ‘ridan 

о  g  ri  ajratiladigan  transfert  hisobiga  tashkil  topadi.  1993  vilgacha

Уом

01^ 8116^ ? 88

  S0,' nadigan  soliqni  stavkasi  ish  haqi  foizidan  40%

1998  yildan 35 

/о , 

2000 yildan 33% va 2001  yildan 30%ni  tashkil qildi 

’ 

Ozarbayjon  Respublikasini  soliq  kodeksi  yaqin  yillarda  qabul 

qilinishiga  qaramay,  uni  tubdan  o‘zgartirishni  talab  qiladi.  Iqtisodiy  va 

tarkibiy  .slohotlarm  respublikada  o'tkazish  boshlangMch  davrini  boshidan 

,  H

rmoqda-  • ?   .°,  j  o'tkazishda soliq tizimini  samaradorligini  oshirish 

ohida  vazifa  sifatida davlat oldida turibdi  va  bu yo‘nalishlarda kelajakda 

qator ishlar amalga oshiriladi.

A sosiy tayanch iboralar:

-  Soliq tizimlarini uyg'unlashtirish (moslashtirish)

-  Xizmat uchun y ig ‘imlar

Qishloq  xo jalik  maxsulotlarini  ishlab  chiqaruvchilarni  qo'llab- 

quvvatlash respublika fondiga ajratma

Ayrim  faohyatlar  sohasida  olingan  daromadga  solinadigan  soliq 

(o‘yinIar biznesi va h.k) 

4

T akrorlash  uchun savollar:

1.  Mustaqil ham do‘stlik davlatlarda olinadigan asosiy soliqlarni  ko‘rsating

2

.  Mustaqil  ham do‘stlik  davlatlar  o ‘rtasidagi  xalqaro  savdoda  qo‘shilgan

qiymat solig‘i qaysi printsip asosida olinadi?

3.  Mustaqil  ham do‘stlik  davlatlar  miqyosida  tashqi  iqtisodiy  aloqalami

boshqanshi uchun qanday choralar ko'riladi?

4.  Tojlov manbalari bo‘yicha Belorusiyada soliqlar tasnifini keltiring

bor?USSiya 

SOh4

 tiZ'mida 

4

° ‘shilgan qiymat solig‘ini qanday ahamiyati

6

.  Qozog‘istonda qanday soliqlar olinadi?

7.  Import qilinadigan tovarlar bo‘yicha soliq bazasi qanday aniqlanadi?

8

.  Uaromadlarning umumiy yig‘indisi qanday aniqlanadi?

9.  Daromad solig‘i  bo‘yicha qanday  imtiyozlar berilgan?

10.  Huquqiy  va  jism oniy  shaxslardan  daromad  solig‘i  olinganda 

qo  llaniladigan stavkalami keltiring

11.  Qozog  istonda aktsizlarni q o ila sh  xususiyatlarini keltiring

12

.  Ukraina mahalliy soliqlari tavsiflni bering

13.  Ukrainada  qanday  maqsadli  byudjet  va  byudjetdan  tashqari  fondlar 

tuzilgan?

14.  Ukrainada yo‘l fondini tashkil topish manbalarini  ko‘rsating

15.  Ozarbayjon Respublikasini soliq tizimi tarkibini yoriting 

^

16.  Ozarbayjon  Respublikasida  qo‘shilgan  qiymat  solig‘ini  to  lovchilan

turkumini keltiring 

. . .  

.

17.  Foydaga solinadigan soliqni hisoblash xususiyatini aytib bering

18.  Soliqni soddalashtirilgan tizimini yoriting

Test savollari:

1.  Mustaqil  davlatlar  hamdo‘stligi  mamlakatlarida  asosan  qaysi  soliqlar

kiritildi? 

. . .  

. 

v

a)  Sotishga  solinadigan  soliq,  reklama  solig

1

 i,  daromad  solig  i,

aktsizlar,  it egalariga solinadigan soliq.

b)  Mol-mulk  solig‘i,  yer  soligM,  aktsizlar,  xunarmandchilik  solig  i,

kurort yig‘imi, ekologiya solig‘i. 

. . , • < ■

c)  Foyda  (daromad)  ga  solinadigan  soliq,  qo‘shilgan  qiymat  solig  l, 

aktsizlar,  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  solig‘i,  ko'chm as

mulkka solinadigan soliq, yer solig

1

 i.

d)  Qo‘shilgan  qiymat  solig‘i,  daromad  soligM,  infratuzilmani 

rivojlantirish solig

1

 i, avtotransport egalaridan  ojinadigan soliq.

e) Hamma javoblar noto‘g‘ri.

2.  Foydaga  solinadigan  soliqni  rezidentlar  tomonidan  qaysi  mamlakatda

toManadi?

a) Rossiya

b) Ukraina

c) Belorussiya

d) QirgMziston

e) Qozog'iston

3

.  Mol-mulkka solinadigan soliq qaysi  mamlakatda olinmaydi?

a) QirgMziston

b)QozogMston

c) Ozarbayjon

d) Tojikiston

e) Ukraina 

„

4.  Belorussiyadabyudjetni  1/4 daromadi  qaysi toMovlardan kelib tushadi.

a) Foydaga solinadigan soliq

b) Daromad soligM

c) Favqulodda soliq

d) Qo‘shilgan qiymat soligM

5.  Belorussiyada  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  soligMni 

nechta bosqich va stavkalari mavjud?

a) 

2

b )3

c) 4

d) 5

e) 

6

6

.  Belorussiyada  horijiy  davlatlar  fuqorolari  va  fuqarolik  xuquqi  yo‘q 

shaxslar  -   norezidentlar  qaysi  stavka  bilan  jismoniy  shaxslardan 

olinadigan daromad soligMni toMaydilar (foiz hisobida)

a) 9

b)  15

c) 

20

d) 25

e) 30

7.  Belorussiyada  qaysi  soliq  ishlab  chiqarish  va  muomila  harajatlari 

hisobiga toManadi?

a) Foydaga solinadigan soliq

b) Qo‘shilgan qiymat soligM

c) Ko'chmas mulkka solinadigan soliq

d) Transport yigMmi

e) Ekologiya soligM

8

.  Ukrainada  suvdan  foydalanganlik  uchun  toMov  me’yoriga  foydalanish 

y o ‘nalishlariga qarab qaysi guruh koeffitsientlari qoMlanadi?

a) 0,3;  0,4;  0,6;  0,5

b) 0,7; 0,6; 0,4; 0,3

c) 0,1; 0,2;  0,5; 0,8

d) 0,5; 0,6;  0,3; 0,8

e) 0,4; 0,7;  0,8; 0,5

9.  Ukrainada  avtomobil  yoMlari  harakati  uchun qaysi  ajratma  va yigMmlar 

olinadi?

a) M ablag‘ni  korxona va tashkilotlar tomonidan ajratish

b) YoqilgM va moylash materiallari sotishdan, olingan yigMm

c) Avtomobil  transporti ekspluatatsiya qilishdan olingan daromaddan 

ajratma,  transport  va  boshqa  o ‘ziyurar  mashinalar  egasidan  olinadigan 

soliq

d) Ukraina avtomobil yoMlaridan o'tganligi uchun yigMm

s) a,  b, с, d 

. . . . . .  

.

10.  Qozog'iston  Respublikasida  qo‘shilgan  qiymat  solig  ini  qaysi  gurun

stavkalari qo‘llanadi(foiz hisobida)?

a)  10,15,25

b)  5,10,30

c)  10,16,18

d) 

0

,

10,20

e) Hammasi noto'g'ri 

.

11.  Qozog‘istonda  quyidagi  tovarlarga  aktsiz  solig‘i  solmadimi  yoki

yo‘qmi?

a) Konfiskatsiya qilingan egasiz boyliklar

b) Davlatga meros sifatida o ‘tgan tovarlar

c) Gumanitar yordam va muxtojlarga yordam

d) Diplomatik xizmatlarga keltirilgan tovarlar

12. Ozarbayjonda davlat soliqlariga qaysi guruh soliqlar kiradi?

a)  Jismoniy  shaxslardan  olinadigan  yer  solig

1

 i,  huquqiy  shaxslardan 

olinadigan yer solig

1

 i, soddalashtirilgan tizimda olinadigan soliq

b)  Qo‘shilgan  qiymat  solig'i,  munitsipal  mulkka  qarashli  korxonalar

foydasiga solinadigan soliq 

.

c)  Jismoniy  shaxslar mulkiga solinadigan soliq,  maxalliy  ahamiyatga 

ega 

qurilish 

materiallariga 

solinadigan 

soliq, 

hunarmandchilikka

solinadigan soliq 

.

d) Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig

11

, huquqiy 

shaxslar foydasiga solinadigan soliq, qo'shilgan qiymat solig‘i,  aktsizlar, 

huquqiy shaxslardan olinadigan yer solig‘i, yo‘l  solig'i, hunarmandchili 

solig‘i

e) Hamma  javoblar to‘g‘ri

13.  Ozarbayjon  Respublikasi  byudjetining  daromad  qismida  eng  katta 

salmoqqa ega bo'lgan soliqni ko'rsating.

a) Huquqiy shaxslar foydasiga solinadigan soliq

b) Aktsizlar

c) Jismoniy shaxslar daromadlaridan olinadigan soliq

d) Qo'shilgan qiymat solig'i

e) Hunarmandchilik solig'i

14. Qaysi holatlarda qo'shilgan qiymat solig'i olinadi?

a) Chet mamlakatlami diplomatik vakolatxonalariga tovarlar sotish

b)  Chet  el dan  qaytarilmas  moliyaviy  yordam  hisobiga  tovarlar  olish 

(grant)

c) Tovarlarni eksport qilish, xalqaro yuk va passajirlarni tashish

d) Ozarbayjon milliy bankiga oltin va boshqa boyliklar keltirish

e) Chet eldan oziq-ovqat mahsulotlari keltirish

15  Horijiy  davlatlami  engil  avtomobillari  Ozarbayjon  hududiga  kirib 

kelganda qaysi stavkada soliq to ‘lanadi?

a)  15 dollar

b) 30,  60,  100 dollar

c) 

100

, 

120

,  180 dollar

d) Hammasi qo'llanadi  (a,b,c)

e) Hammasi qo‘llanmaydi.

IZ O H L I LU G ’AT

Avuar  (avuire)  -   soliq  avuari,  soliq  krediti  (firmalarga  soliq 

toMaydigan  kompaniyalar  tomonidan  taqsimlanadigan  dlvlde" ^ ml 

o l a d L n   kompaniya yoki biror bir  jismoniy shaxsga ochiladigan kredit) 

A d v a Z   soliq  (Ad  valorem  tax)  -   «  Ad  valorem»  lotmchada 

«aiymatidan»  degan  ma’noni  anglatadi  ,  ya’m  mahsulotmng  yo 

1 

keHshuvlaming  qiymatidan  qat’iy  foizli  stavkada  undinladigan  soliq

Affidevid  (lot. 

И 

affirma  -» u   tasdiqladi»,ya’ni  3-shaxs)  -   soliq 

deklaratsiyasi, 

Frantsiyada  toHanishi 

sharti 

bilan 

chipta  asosida 

daromadlarni  ikki yoqlama soliqqa tortishdan qochish maqsadt.Ja chrt elda 

qasamyod  ostida  ist.qomat  qilayotgan  honj  q.mmatbaho  qog  ozlari

^ l a h o U ^ M m i n a t s i y a  

(Price  discrimination)  -   bir  turdaf  

mahsulotni 

h a r-x il 

narxlarda 

ishlab  chiqaruvchi  tomonidan

1StC  mBaholash  koeffitsienti  (assessment ratio) -m ol-m ulkm   real  qiymatiga

b°   hnT o t a l a n t h ( v Z z ated) -  mamlakat faoliyatini  mamlakat parlamenti 

tomonidan  ma’qullanishi  (  soliq  qonunlarini  ko‘n b  chiqilishi  jarayomd

qo  lla™

^   (ash^. 

_  

d a y l a t   t o m o n i d a n  

horijdan  mablag

4

  jalb  qilish

natijasida vujudga kelgan davlat majburiyatlarining yig'mdisi

Individual nafaqa hisob  raqami (individual  retirement accountIR A )

-   yiliga 

2000

  $dan  kam  bo‘lmagan  depozith 

minimal  summ  g 

g 

bo  lib, 

AOShda  soliqlarni  to‘lash  muddatini  uzaj  msh  ,mk° m^

a"  

foydalangan  holda  ishchi  o‘z  shaxsiy  nafaqa hisob  raqamiga ega bo

тиШ Кар«а1Ш  о ‘sishi(kamayishi)  (capital  gain  (loss))  -   kompaniya  yoki 

jismoniy shaxsga taa’luqli aktivlar qiymatimng o ‘sish yoki 

' 

d

Nevtral 

soliqlar 

(Marriage 

neutral) 

-  

rag  batlantinshd 

suskashtlikka  yo‘l  qo‘yilgan  davrda  faoliyat  samaradorlig.  pasayishiga 

ta’sir etmaydigan soliqlar. M: jon boshidan soliq  va akkord solig

Offshor kompaniyalari (offshore companies) -  soliq rejimi  moMad 

b o ig an   mamlakatlarda  rasmiylashtirilgan  kompaniyalar  bo  lib  oda da 

asosiy  iqtisodiy  faoliyatini  olib  boradigan  mamlakat.da  soliq  stavkalari 

offshor zonalariga nisbatan  yuqori  bo‘lishi tufayli tuziladi

solin  Р™(*ГепШУа (Preference) -  bir guruh xo‘jalik sub’ektlariga nisbatan 

soliq  majburiyatlarim  qismini  m a’lum  bir  ko‘rsatilgan  vaqt  davomida

S h i  

tartlblga  (rejimiga)  tortilishi  imkoniyatini  yoki  imtiyozini

«  . , Ке^ 1кШо*г f iskal  siyosat  (  Restriction  fiscal  politics)  -   bir  davrni

о  zida  harajatlami  qisqartirish,  soliqlarni  oshirish  vositasida  yalpi  talab 

darajasmi pasaytirishga qaratilgan hukumat siyosati

I n t e l l S f   ~ .

m

U  intellektual  mulklardan  kelgan  daromadlardir.

llektual 

mulk arga  yangihk  yaratilganligi 

to‘g ‘risidagi 

patent 

litsenziya, tovar belgisi va boshqalar kiradi

Soliqlarni  indeksatsiyasi  (Tax  indexing)  -  iste’mol  mahsulotlari  va 

xizmatlar  bahosmi  o ‘sish  indeksi  sababli  jismoniy  shaxslar  va  huquqiy 

shaxslar daromad  sohg‘im  bir necha  elementlarini  (soliqqa  tortilmaydigan 

minimum,  imtiyozlar,  kamaytirilgan  summalar)  ,  ish  haqini  va  boshqa 

shaxsiy daromadlar mdeksini  avtomatik o'zgarishi

.....S° liq,ar  "'«Itiplikatori  (Tax  multiplier)  -   so f  milliy  mahsulotmng

(nvojiangan  mamlakatlanja  qo'llaniladi)  tenglashgan  o'zgarishini  soliq 

tushumlanni о  zgarishiga nisbati

,  ,  Sohq  federalizm i  -   federal  markaz  va  federatsiyalar  sub’ektlari

о  rtasida  byudjet  daromadlarini  barcha  pog‘onalarida  soliq  potentsiali 

mohya-xo jahk ,  ijtimoiy  funktsiyalari  va  jamiyat  ehtiyojlarini  muqobil 

moslashishi  hisobiga qabul  qilingan teng huquqli qonuniy m e’yori

Stagnatsiya  (  lot.  Stagnum -  turg‘un holatdagi  suv) -  aksariyat  uzoq 

davom  etayotgan  davr  mobaynida  xo‘jalik  faoliyatini  turg‘unligini 

tavsiflovchi  lqtisodiyotni holati

,  ,  .  Та^ т  (  fr.tantieme)  -   foydani  olinishida  ishtirok  etish.  Ikki  xil 

ко  rimshda 

amal  qiladi: 

1

.  Hissadorlik  jamiyatlari,  sanoat  firmalari 

banklar,  sug  urta jamiyatlari  va boshqalami  rahbar xodimlariva boshqaruv 

a  zolari,  direktonga  so f  foydadan  foizlar  ko‘rinishida  toManadigan 

qo  shimcha 

mukofot; 

2

. 

Sug‘urtalashda 

qayta-qayta 

sug'urtalash 

lmkomyatidan  foydalamlgan  holda  qaytadan  sug'urtalash  shartnomasida 

ко  rsatilgan qayta sug‘urtalovchini rag‘batlantirish shakli

O'rtacha  qiymat{medium  accounte)  -  bu  asosiy  vositalar,  nomoddiy 

aktivlar,  lizing  shartnomasi  bo'yicha  sotib  olingan  vositalarning  hamda 

ga  tushinlm agan  mulklar  qiymatining  yil  boshi  va  oxiridagi 

summa anni  yarmi,  boshqa  oylar  boshidagi  balans  qiymatining  toMiq 

summalanm  yigMndisini  12ga  boMish  bilan  aniqlanadigan  qiymatdir.  Bu 

qiymat choraklik va yil bo'yicha aniqlanadi.

Hududiy 

multiplikcitor 

(Regional 

multiplier) 

-  

avtonom 

harajatlaming  tarkibiy  biror  bir  o‘zgarishi  natijasida  hududda  umumiy 

daromad  yoki  bandlikni  o‘zgarishi  istiqbollarini  aniqlash  maqsadida 

qo‘Uaniladigan  makroiqtisodiy multiplikatoming turi

Yalpi  ichki  mahsulot  (YalM)  -   umumlashtirilgan  makroiqtisodiy 

ko‘rsatkich,  moliyaviy yil  yoki muayyyan davr davomida xalq xo‘jaligida 

faoliyat  yuritayotgan  milliy  mansubligidan  qat’iy  nazar  huquqiy  va 

jismoniy  shaxslaming  mamlakat  hududida  ishlab  chiqargan  yakuniy 

mahsulot, xizmatlarini  bozor qiymatini ja ’mi.

Yalpi  milliy  mahsulot  (YaMM)  -   umumlashtirilgan  makroiqtisodiy 

ko‘rsatkich,  muayyyan  davrda  mamlakatda  ishlab  chiqarilgan  yakuniy 

mahsulot  va  xizmatlaming  bozor  qiymati.  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti 

(BMT)  uslubiyati  asosida  xalqaro  solishtirmalar  maqsadida  qo‘llaniladi. 

YaMMning  xususiyatlaridan  biri  —  faoliyat  yuritayotgan  joyidan  qat  iy 

nazar, 

aynan  bir  mamlakat  iqtisodiyotini  faqatgina  milliy  sub  ektlari 

xo‘jalik  faoliyati  natijalarini  qamrab  olinishidir.  Shu  bois,  bir  tomondan, 

chet  elda  ishlatilgan  uning  iqtisodiy  resurslari  (ishlab  chiqarish 

omillari)dan 

mamlakat 

hisobiga 

o‘tgan 

daromadlar 

qo  shjmcha 

hisoblanadi.  Ikkinchi  tomondan,  chet  elga  olib  chiqilganva  chet  el 

resurslaridan  foydalanishdan  olingan  analogik  daromadlar  hisobdan 

chiqarib  tashlanadi.  YaMMni  ikkinchi  xususiyati  -   moddiy  ishlab 

chiqarish  nomoddiy  xizmatlarni  ishlab chiqarish  (ilm-fan, ta’lim,  sogMiqni 

saqlash,  madaniyat,  muhofaza  va  bosh.)  natijalari  YaMMga  hisoblanadi. 

Uchinchi  xususiyat  -   tayyor  bo'lmagan  mahsulotni  qayta  hisoblanishini 

bartaraf etish  maqsadida  YaMMda  faqat  yakuniy  iste’mol  uchun  (  qayta 

ishlash,  qayta 

sotish 

uchun  emas)  sotib  olinadigan  yakuniy  tayyor 

mahsulotlar hisobga olinadi.