Tabiiy fanlar va iqtisodiyot

O.Yu.  Rashidov  va  bosh. 

lakatdagi  barcha  vazirliklar va  idoralaming  moliya  faoliyatini  nazorat  

qiladi  va  tartibga  solib  turadi. 
Biz  yuqorida  t a ’kidlab  o ‘tgan  moliyani  boshqarishdagi  um um iy  
boshqaruvdan  tashqari  uni  aniq  amalga  oshiruvchi  tezkor(operativ  
boshqaruv)  moliya  apparati  mavjud.  M amlakatimizda  moliyani  bosh-  
qarishni joylarda ijro etuvchi barcha tashkiliy tuzilm alarning jamlamasi  
moliya  apparatini  tashkil  etadi. 
Agar  biz  moliyani  boshqarishning  um umiy  va  tezkor  sohalarini  
um um lashtirsak,  u  holda  moliyani  boshqarish  tizimini  shakllantirib  
uni  quyidagi  chizmada  ko‘rishimiz  mumkin. 
M oliya tizim ida  0 ‘zbekiston  Respublikasi  M oliya vazirligi m uhim   
o ‘rin  egallaydi.  Buning  asosiy  sababi,  Moliya  vazirligi  nafaqat  moliya  
siyosatini  ishlab  chiqib,  uni  amalga  oshiradi,  balki  o ‘z  vaqtida  davlat  
ijroiya organlari tom onidan bajarilishini bevosita nazorat etadi.  Moliya­ 
ni  boshqarishda  Moliya  vazirligiga  amaldagi  qonunchilikka  asosan  
quyidagi  vazifalarni  bajarish  yuklatilgan: 
—  m anfaatd o r vazirliklar va  idoralar bilan  birgalikda  milliy  iqtiso-  
diyotni  rivojlantirish  yuzasidan  qisqa  ham d a  uzoq  m uddatli  reja-  
taxm inlarni  ishlab  chiqishda  ishtirok  etadi; 
—  m am la k a t  oliy  ijroiya  organlari  bilan  birgalikda  davlatning  
markazlashgan pul  mablag‘lari  resurslariga bo ‘lgan  ehtiyojini aniqlaydi  
va  uni  davlat  ham da mahalliy budjetlar o'rtasida  taqsimlash yuzasidan  
takliflar  ishlab  chiqishda  ishtirok  etadi; 
—  davlat  budjetining  loyihasini  tayyorlash  yuzasidan  ishni  tashkil  
etadi,  mahalliy  budjetlar  u c h u n   umumdavlat  soliqlaridan  ajratmalari  
m e ’yorlari  loyihasini  ishlab  chiqadi,  ajratiladigan  subvensiya  hamda  
dotatsiyalarning  miqdorini  belgilaydi; 
—  davlat  budjeti  va  budjetdan  tashqari  jam g 'arm alarning  ijrosini  
t a ’m inlaydi; 
—  D avlat  Soliq  Q o'm itasi  bilan  birgalikda  soliq  tizimi  va  soliq  
siyosatini  takomillashtirish yuzasidan takliflar ishlab  chiqishda ishtirok  
etadi; 
—  m anfaatdor vazirliklar,  idoralar va kom paniyalar bilan birgalikda  
narx-navo  siyosatini  (ta ’riflar,  imtiyozlar)  aniqlashda  ishtirok  etadi; 
—  D avlatning  qisqa  h a m d a   uzoq  m uddatli  obligatsiyalarni  m uo-  
m alaga  c h iq a rish   va  u larn i  joylashtirish  b o ‘y ich a   takliflar  ishlab  
c hiqadi; 
—  
milliy  qim m atli  q o g 'o z la r  bozorini  shakllantirish  va  uning  
faoliyatini  takomillashtirish  yuzasidan  takliflar  ishlab  chiqadi;

— m am lakatda sug‘urta faoliyatini takom illashtirish yuzasidan olib  

boriladigan  ishlarda  ishtirok  etadi  va  nazorat  qiladi; 
— Vazirlar M ahkamasining topshirig‘i va vakolati b o ‘yicha xalqaro  
m oliya  tashkilotlari  (Xalqaro  V aluta  fondi,  X alqaro  Tiklanish  va  
T araqqiyot  Banki  va  boshqalar)  bilan  ham korlikni  amalga  oshiradi; 
—  0 ‘zbekiston  Respublikasining tashqi davlat qarzdorligi yuzasidan  
dasturlar  loyihasini  ishlab  chiqadi  va  boshqalar.  0 ‘zbekiston  Respub-  
likasi  M oliya  vazirligi  o ‘ziga  yuklatilgan  vazifalarni  o ‘zining  tarkibiy  
b o ‘g ‘inlari  orqali  amalga  oshiradi.  Bu  tarkibiy  tuzilishni  5-chizm ada. 
Shuni t a ’kidlash lozimki,  O 'zbekiston  Respublikasi  M oliya vazirligi  
va  u n in g   joylardagi  bo‘g ‘inlari  o ‘z  faoliyatini  «Budjet  tizimi  t o ‘g ‘ri-  
sida»gi  Q onuniga  asosan  tashkil  etadi  ham d a  am alga  oshiradi. 
O ‘zbekiston  Respublikasi  iqtisodiyotiiung  b ozor  m unosabatlariga  
bosqichm a-bosqich  o'tishi  va  yangi  soliq  q o n u n in in g   qabul  qilinishi  
natijasida  davlat  darom adlarida  soliqlar  va  yig‘im larning  aham iyatini  
oshirishga  t a ’sir  ko ‘rsatdi.  Soliq  qonunchiligini  takom illashtirish  va  
davlat  budjetiga  darom adlar  tush u m in i  oshirish  m aqsadida  Moliya  
vazirligi  tarkibidan  maxsus  vakolatga  ega b o ‘lgan  m arkazlashgan  soliq  
organlari  tizimini  tashkil  etishga  katta  ehtiyoj  sezildi. 
0 ‘z b e k isto n   Respublikasi  Oliy  Kengashi  1991-yil  14 -iy u n d a   
« 0 ‘zbekiston  Respublikasi davlat  soliq organlari  t o ‘g ‘risidagi nizom »ni  
tasdiqladi.  Ushbu  nizomga  asosan  Vazirlar  M ahkam asining  1991-yil 
12-avgustida 217-sonli « 0 ‘zbekiston  Respublikasi  davlat  soliq organlari  
to ‘g ‘risida»gi  qarori  qabul  qilindi.  Ushbu  qon un chilik  asosida  soliq  
organlarining mustaqil davlat soliq xizmati  sifatidagi faoliyati boshlandi.  
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  Soliq  Q o ‘m itasining  m aqom i,  uning  
asosiy  vazifalari,  funksiyalarining  doirasi  va  faoliyatining  kengayishi  
natijasido  1994-yil  14-yanvarda 0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  
« 0 ‘zbekiston  Respublikasi Vazirlar  M ahkam asi  qoshidagi  Davlat bosh  
soliq boshqarmasini O'zbekiston  Respublikasi  Davlat Soliq Q o ‘mitasiga  
aylantirish to ‘g ‘risida»gi Farm oni qabul qilindi.  Ushbu farm onni amalga  
oshirish uchun O'zbekiston  Respublikasi Vazirlar M ahkam asining  1994-  
yil  18-m artda « 0 ‘zbekiston Respublikasi  Davlat soliq q o ‘mitasini tashkil  
etish  va  faoliyat  ko‘rsatishi  masalalari  t o ‘g ‘risida»gi  114-sonli  qarori  
qabul. qilindi.  Ushbu m e ’yoriy hujjatga asosan  0 ‘zbekiston Respublikasi  
Davlat  Soliq  Qo'm itasi  m am lakatim izda  soliq  va  bojxona  siyosatini  
amalga  oshirish  ham da  davlatning  iqtisodiy  m anfaatlarini  va  mulkiy  
huquqlari  himoyasini ta ’minlash sohasidagi  davlatning vakolatli organi  
ekanligi  belgilab  qo‘yildi.

M amlakatda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning chuqurlashib  

borishi  va  bu  o'zgarishlarga  soliq  siyosatini  m oslashtirish  ham da  
takomillashtirish m aqsadida  1997-yil 29-avgustda «Davlat soliq xizmati  
to‘g‘risida»gi 474-1 sonli 0 ‘zbekiston  Respublikasi Qonuni qabul qilindi.  
Ushbu  q on u n n i  amalga  oshirish  maqsadida  Vazirlar  M ahkam asining  
1998-yil  12-yanvardagi  « 0 ‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  Soliq  Q o‘-  
mitasi  faoliyatini  tashkil  etish  masalalari  to ‘g'risida»gi  14-sonli  qarori  
qabul  qilindi.  Ushbu  m e ’yoriy  hujyatlarda  mamlakatimizdagi  davlat  
soliq organlarining amalga oshiradigan asosiy funksiya va vazifalarining  
doirasi  kengaytirildi  ham da  aniqlashtirildi. 
Moliyani  boshqarishda Davlat Soliq Q o ‘mitasiga amaldagi qonun-  
chilikka  asosan  quyidagi  vazifalarni  bajarish  yuklatilgan: 
—  m am lakatda  soliq  q o n u n   hujjatlariga  rioya  etilishi,  soliqlarning  
to ‘g‘ri  hisoblanishi,  soliqlar  t o ‘liq  va  o ‘z  vaqtida  toManishi  ustidan  
nazoratni  amalga  oshirish; 
—  soliq qonun  hujjatlariga  rioya etishda zarur shartlarni  t a ’minlash,  
soliq  majburiyatlarini bajarishda soliq to'lovchilarga yordam  ko'rsatish; 
—  m am lakatda soliq  siyosatini  amalga  oshirishda bevosita  ishtirok  
etish; 
—  soliqqa  tortish  subyektlari  va  obyektlarini  to'liq  va  o ‘z  vaqtida  
hisobga  olishni  ta ’minlash; 
—  soliqqa doir huquqbuzarliklarni aniqlash,  oldini olish va bartaraf  
qilish; 
—  nazorat qiluvchi  organlar tom onidan xo'jalik yurituvchi subyekt-  
lar  moliya-xo'jalik  faoliyatini  tekshirish  va  taftish  qilishlarning  ham-  
masini  muvofiqlashtirish; 
—  jism oniy  va  yuridik  shaxslarni,  budjetga  soliqlar  va  boshqa  
to'lovlarni  t o ‘lovchilarni,  yuridik ham da jismoniy shaxslarning soliqqa  
tortish  obyektlarini  hisobga  olishning  to ‘laqonli  bazasini  yaratish; 
—  yagona  telekom m unikatsiya  tizimini  yaratish; 
—  tashkiliy  ham da  kadrlar  bilan  ishlashni  takomillashtirish  va  
kuchaytirish; 
— m e ’yoriy-huquqiy bazani yanada takomillashtirish, soliq sohasida  
huquqbuzarlikning  oldini  olish,  soliqlarni  yig‘ish  va  majburiy  tarzda  
undirish  funksiyalarini  birlashtirish; 
—  belgilangan  prognoz  k o ‘rsatkichlariga  muvofiq  budjetga  to ‘lov-  
larning  to ‘liq  tushishini  t a ’minlash; 
—  soliq tizimining unum dorligi  va  samaradorligini  oshirish,  salbiy  
ta ’sir  va  xatar  darajasini  pasaytirish;

—  
0 

‘tkaziladigan  iqtisodiy  islohotlarning  borishiga  xufiya  iqtiso-  
diyotning  roli  va  t a ’sirini  kamaytirish. 
Y uqorid a  t a ’kidlab  o ‘tg an   vazifalarni  D avlat  Soliq  Q o ‘m itasi  
quyida keltirilgan chizm ada o ‘zining tarkibiy b o ‘g‘inlari orqali  am alga  
oshiradi.