Tabiiy fanlar va iqtisodiyot
‘zbekiston Respublikasida Moliya tizimi
Download 37.17 Kb.
|
mustaqil ish2
0 ‘zbekiston Respublikasida Moliya tizimi.
ishtirokidagi qo'shm a korxonalar, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar va xususiy korxonalar moliyasidan iboratdir. Agar xo'jalik yurituvchi subyektlarning tarm oq sohasiga va tashkil etilishining mulkchilik shakli bo'yicha emas, ularni faoliyatini tijorat asosida yuritishiga ko'ra asosida guruhlarga bo'lsak, bu holatda: — tijorat asosida faoliyat yuritayotgan subyektlarning moliyasi; — notijorat asosida faoliyat ko‘rsatayotgan subyektlarning moliyasi; — jam o at (homiylik asosida) subyektlarning moliyasiga ajratish mumkin. Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o ‘tish sharoitida jud a ko‘p xo'jalik subyektlari o ‘z faoliyatini tijorat asosida tashkil etadi. Ularning moddiy xarajatlari, m ehnat jam oalarini ijtimoiy rivojlantirish xarajat- larini qoplashning yagona manbayi foyda hisoblanadi. Bunday omillar t a ’sirida davlat vakolatli organlarining asosiy manfaati foyda ko'rib faoliyat ko'rsatuvchi xo'jalik subyektlarini rivojlantirishga yordam berish hisoblanadi. Ushbu xo'jalik subyektlarining faoliyati natijasida milliy darom ad yaratiladi. Ular ixtiyorida juda katta pul mablag'lari ja m g ‘ar- malari aylanishi amalga oshirildi. Natijada markazlashgan moliya bo‘- g'inlari kerakli pul mablag‘lari (soliqlar, turli yig'im lar shaklida) bilan t a ’minlanadi. Moliya tizimining asosiy b o ‘g ‘ini, markazlashgan moliya hisob lanadi. Bunda moddiy ishlab chiqarish sohasida yaratilgan yalpi ijtimoiy mahsulot va milliy darom adni taqsimlash ham da qayta taqsimlash natijasida markazlashgan pul mablag‘lari resurslari shakllantiriladi. Davlat ixtiyorida bunday markazlashgan pul mablag‘lari resurslarining jamlanishi eng aw a lo uni m amlakatni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish faoliyati bilan bog‘liqdir. M arkazlashgan pul m ab lag ‘lari resurslarining shakllari budjet, budjetdan tashqari har xil ja m g 'a rm a la r h a m d a davlat krediti hisoblanadi. Davlat budjeti b u tu n moliya tizim ining asosiy bo 'g 'in i hisoblanadi. Davlat budjeti to 'liq davlat mulkchiligi hisoblanib, u O 'z b e k isto n Respublikasining «Budjet tizimi t o ‘g'risida»gi Q o n un i va « 0 ‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi» asosida tashkil etiladi. Davlat budjeti o ‘zaro bog‘liq ikki qismdan, darom adlar va xarajatlardan iborat. Davlat budjetining darom adlar qismida pul m ablag‘larining m anbalari h am d a ularning miqdoriy tasnifi ko'rsatiladi. D a ro m a d lar tarkibiy tuzilishida asosan soliqlar, turli yig‘imlar, bojxona bojlari va boshqa tushum lar aks ettiriladi. Davlat budjetining xarajatlar qism ida budjet m ablag'- larining sarflanishi sohasi va ularning miqdoriy tasnifi beriladi. Xarajatlar tarkibida iqtisodiyotni rivojlantirish, ijtim oiy-m adaniy tadbirlar, davlat organlarini saqlash ham da mudofaa xarajatlarini k o ‘rsatish m um kin. Davlat budjeti xarajatlari tarkibidagi u yoki bu sohaning ulushi bu davlatning iqtisodiy rivojlanish darajasiga, aholining m oddiy hayoti holatiga bevosita bog‘liqdir. I Davlat budjetining tarkibiy tuzilishi esa h ar bir davlatning konsti- j tutsiyaviy tizimiga bog‘liq. Federal davlatlarda (A Q S H , G F R , Rossiya, I H indiston, Shveytsariya va boshqalar) u c h b o ‘g ‘inli budjet tizimi i tashkil etilgan, unitar davlatlarda (Yaponiya, 0 ‘zbekiston, Q ozog‘iston va boshqalar) esa ikki b o ‘g‘inli budjet tizimi am al qiladi. Har bir mamlakatda turli darajadagi budjetlardan tashqari maqsadli jam g'arm alar tashkil etiladi. Ushbu bujetdan tashqari jam g 'a rm a la r soliq toMovchilarining majburiy ajratm alar hisobidan tashkil etiladi. O'zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga asosan quyidagi budjetdan tashqari jam g 'arm alar mavjud: — Respublika yo'l jam g ‘armasi; — Davlat bandlik jam g'arm asi; — Respublika pensiya ja m g ‘armasi; — 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat Mulki Q o'm itasining maxsus fondi. Budjetdan tashqari jam g'arm alarning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, ular moliya zaxirasi hisoblanadi. C h u n k i ularning m ablag‘lari faqatgina aniq m aqsadga sarflanadi. M asalan, Respublika pensiya ja m g ‘armasidan faqatgina pensiyalar t o ‘lashga, nogironlik nafaqasiga, boquvchisini yo'qotgani uch u n nafaqaga, ijtimoiy nafaqalar to'lashga sarflanadi. Budjetdan tashqari ja m g ‘arm alarning d a ro m a d qismi ham aniq ajratmalar hisobiga shakUantiriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasining 2006-yil uchun tasdiqlangan budjetida mulkchilik shaklidan qat’i nazar yuridik shaxslar m ehnatga haq to ‘lash jam g‘arrnasiga nisbatan quyidagi ajratmalarni t o ‘laydilar: — Respublika pensiya jam g ‘armasiga — 24,2 %; — Davlat bandlik jam g'arm asiga — 0,5 %; — 0 ‘zbekiston Respublikasi kasaba uyushma kengashiga — 0,3 %. Lekin shuni t a ’kidlash lozimki, mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida yildan-yilga yuridik shaxslar va aho lid an olinadigan soliqlar va yig'imlarning stavkalari pasaytirib kelinm oqda. Bunga misol qilib, 2000-yilda Respublika pensiya ja m g ‘arm asiga ajratm a stavkasi 37,3 % bo'lgan b o ‘lsa, bu k o ‘rsatkich 2010-yilda 25,0 % ni tashkil etdi va boshqalarni keltirishimiz murnkin. M arkaz- lashgan moliyaning asosiy qismi davlat krediti hisoblanadi. Shuni t a ’kidlash lozimki, keyingi vaqtda davlat kreditining ahamiyati o ‘sib bormoqda. Buning asosiy sababi har bir alohida olingan davlatning pul m a b la g 'la r ig a b o ‘lgan e h tiy o ji h iso b la n a d i. D a v la t b u d je ti daromadlari va xarajatlari o ‘rtasidagi muvozanatining yo‘qligi, budjet taqchilligining mavjudligi natijasida davlat katta m iqdordagi pul mablag'lariga ehtiyoj sezadi. Yuzaga chiqqan salbiy holatning oldini olish maqsadida, vakolatli davlat organlari pul emissiyasining oldini olish, inflatsiyani z a ru r darajada ushlab turish m aqsadida davlat kreditidan foydalanadilar. 0 ‘zbekiston Respublikasida mavjud budjet taqchilligini qoplash m aqsadida 0 ‘zbekiston Respublikasi M oliya vazirligi m uom alaga d a v la t k r e d i t i n i n g s h a k li h i s o b l a n g a n d a v la t q isq a m u d d a t l i obligatsiyalari ( D K M O ) va davlat o ‘rta muddatli g'azna majburiyatlari ( D O ‘M H M ) chiqarm oqda va ularni faqatgina yuridik shaxslar o ‘rtasida joylashtirishni amalga oshirib kelmoqda. Download 37.17 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling