Tabiiy gaz tarkibidagi nordon gazlarni fizik kimyoviy usul bilan ajratish jarayonini takomillashtirish

1.4. Gaz sanoati korxonalaridan ajralib chiqadigan nordon gazlardan 
kislotalar olish. 
Hozirgi zamon fanlari va xususan kimyo fani jamiyatning bevosita ishlab
chiqaruvchi kuchiga aylanganligiga e‘tiroz bildiradigan odam topilmasa kerak, 
biroq texnologiya borligi uchungina kimyo ishlab chikaruvchi kuchga aylanganligi 
hamma ham anglab yetmaydi. Agar unga tegishli texnologiya, ya‘ni xom ashyo 
bo‘lgan iqtisodiy va sotsial talablarni shuningdek, xom ashyo, energetika, 
kontruksion materiallar va hokazolarning cheklanganligini hisobga olgan holda 
xom ashyoni ko‘p miqdorda ko‘zlangan maxsulotga yalpi kimyoviy qayta ishlash 
usuli ishlab chiqilmagan bo‘lsa, eng katta kashfiyot ham amalda ishlatilmay qolishi 

---

32 
mumkin. Kimyoviy texnologiya jarayonlarga juda ko‘p olimlar tomonidan ta‘riflar 
berilgan. Texnologiya tarjima qilinganda hunar (kasb) haqidagi fan degan ma‘noni 
anglatadi. Ko‘p ta‘riflar orasida D.I.Mendeleyev tomonidan berilgan ta‘rif, hozirgi 
zamonga juda mos keladi: «texnologiya bu tabiatdagi maxsulotlarni inson hayotida 
kerak bo‘ladigan (zaruriy yoki foydali xamda kulay) mahsulotlarga, aylantirib 
berishning eng qulay (ya‘ni inson mexnati va tabiiy energiya turlarini 
kamaytiradigan) usuli haqidagi ta‘limotdir. 
Texnologiyaning vazifasi qo‘llaniladigan usullardan eng qulayini (berilgan 
sharoit va joyga qarab) tanlab olishdan va istalgan xossadagi hamda formadagi eng 
arzon mahsulotni yetkazib berishdan iborat bo‘lib qoladi. 
Bu ta‘rif hozirgi zamon tushunchasiga juda mos keladi. Hozirda kimyoviy 
texnologiyani bilim va amaliy ishda eng muhim soha deb karaladi. U o‘z ichiga 
xom ashyoni kimyoviy qayta ishlashni boshkarishfoydalanilganda oltingugurt IV-
oksid va sulfat kislota bug‘lari bo‘lgan gaz qoldiqlari bir muncha xavflidir. S0
2
SO3 ga aylantirishda har kuni atmosferaga 13-15 t oltingugurt oksidi chiqariladi. 
Axoli yashaydigan joylarda atmosfera havosiga zararli moddalarni chiqarishni 
kamaytirish maksadida uzunligi 180-250 m balandlikdagi trubalar qurildi. Biroq bu 
tadbir chiqindi miqdorini kamaytirmayapti, aksincha zararli maydon kengligi 
ortmoqda. 
Ko‘p tarqalgan gaz holidagi ifloslantiruvchi moddalarni kimyoviy usullar 
bilan tozalashni ko‘rib chiqamiz. Oltingugurt (IV)-osidni tutib qolish uchun 60 dan 
ortiq turli xil usullar taklif etilgan, uni adsorbilash va kimyoviy ta‘sirlashuviga 
asoslangan. Biroq ularning hammasi ham bir vaqtda samara bermaydi va iktisodiy 
jihatdan qulay emas. Eng ko‘p tarqalgan usullardan biri oltingugurt IV-oksidni 
ohak, sulfit eritmasi-ammoniy gidrosulfit natriy alyuminatning ishqoriy eritmasi 
orqali yutilishiga asoslangan [19]. 
Katalitik usulda oltingugurt (IV)-oksidni vannadiy (V)-oksidi orqali oksidlash 
ham ko‘prok ishlatiladigan usullardan biridir.