Tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlanishining tashkiliy asoslari tadbirkorlikning huquq va majburiyatlari

D= Rs(1+i) ⁿ - Rs
bu erda; D – qo‘shimcha daromad, so‘m
Masalan: Ikkita variantdagi investitsiyalash faraz qilinadi. Birinchi variant bo‘yicha agar 100 mln. so‘m mablag‘ kiritilib, har yili 10 foizdan foyda olinsa, rejalashtirilgan daromad: 100 mln. so‘m (100 % + 10 % )1 yoki shu 100 mln. so‘m (1 + 0,1 ) = 110 mln. so‘m. Ikki yildan so‘ng 100 mln. so‘m ( 1+ 0,1 )2 = 121 mln. so‘m va okazo.
Ikkinchi variant bo‘yicha so‘m kiritilsa, daromad 3 oydan so‘ng 2,5 foizga teng bo‘ladi. Ikkinchi variant foydaliroqdir, chunkn 3 oydan keyingi daromad olib yana aylanishga kiritilsa qo‘shimcha daromad keltirishi mumkin.
Bir yilda to‘rt marotaba aylansa 100 mln.so‘m (1+0,025 ) = 110,38 mln.so‘m daromad olinadi. Ikki yildan so‘ng - 100 mln. so‘m ( 1+ 0,025) – 121,64 mln. so‘m.
Birinchi holatdagi qo‘shimcha daromad birinchi yildan 100 mln. so‘m (1+0,1)-100 mln.so‘m= 10 mln. so‘mga. Ikkinchi yilda 100 mln.so‘m (1+ 0,1) - 100 mln.so‘m = 21 mln. so‘m. Ikkinchi variantida yuqoridagi miqdorlarlar 10,38 mln so‘m va 21,64 mln so‘mga teng.
Murakkab foizlar formulasi avvalgi boshlang‘ich miqdorini hisoblashga Rs - ni foiz qiymatini aniqlashga imkon yaratadi. SHunday qilib.
Rs = G‘s / Rs (1+i) ⁿ;
i= G‘s / Re – I
Misol: uch yildan so‘ng 100 mln. so‘mga ega bo‘lishi ohlagan investor bankka ma’lum miqdordagi, pul mablag‘ini 150 foiz yillik daromad bilan quydi.
Ushbu mablag‘ning miqdori qancha bo‘lmog‘i kerak?
Rs=100 mln.so‘m (1+1,5)=6,4 mln. so‘m.
Demak, dastlab qo‘yilgan mablag‘ so‘mga ega. U bu miqdorni ikki yildan so‘ng 6 marta ko‘paytirish niyatida, shuning uchun u qanday yillik daromad foizi bilan o‘z moliyaviy resurslarini ko‘payishi kerak.
Boshqa investor 300 mln. so‘mga ega. U bu miqdorni ikki yildan so‘ng 6 marta ko‘paytirish niyatida shuning uchun u qanday yillik daromad foizi bilan o‘z moliyaviy resurslarini qo‘yishi kerak.
1=(1800 ming so‘m/300ming so‘m)-1=1,45 yoki 145 %
SHunday qilib qo‘yilgan masalani echish uchun kapitalni bankga yoki kompaniyaga yillik daromadi 145 foizdan kam bo‘lmagan o‘lchamda qo‘yishi zarur.
Kichik biznesni kredit bilan ta’minlash shakllari.
Kichik biznesning ishbilarmonlik tarkiblarini kredit bilan ta’minlash-bu ularga moliyaviy pul yoki tovar shaklidagi vositalarni ma’lum muddatga xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun berishdir. Kredit bilan ta’minlashni quyidagi turlari mavjud:

• 
  xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarga pul ssudalarini yoki tovarni kapital o‘rnida to‘g‘ridan to‘g‘ri berish shakli.
  
• 
  Hisob – kitob turlaridan biri sifatida kredit bilan ta’minlash ya’ni to‘lov mulati uzaytirilganligi hisobi bilan.
  

Bu erda «Kredit» tushunchasi keng ma’noga ega. Birinchidan: Kredit to‘lash va foiz to‘lash sharti bilan ssuda ko‘rinishida pul yoki tovar shaklida bo‘lishi mumkin. YUridik yoki jismoniy shaslar qarzga vosita beruvchilar-kreditorlar, oluvchilar-zayomchilar deb ataladi. Kreditning asosiy vazifasi pul vositalarini qaytarib berish sharti bilan karonalar; tashkilotlar, tarmoqlar va noiyalar orasida taqsimlash va vaqtincha bo‘sh pul mablag‘larini samarali ishlatishidan iboratdir. Kreditni boshqa vazifagi bu haqiqiy pullarni kredit pullariga (banknotlar) va kredit operatsiyalariga (naqd pulsiz hisob-kitobga) almashtirishdan iborat. Ikkinchidan: Kredit o‘zini ssuda kapitali harakati shaklida namoyon etadi. Pul yoki tovar shaklidagi ssuda qaytarilishi va to‘lovli sharti bilan kreditor va zayomchi orasidagi iqtisodiy munosabatni aks ettiradi. Kichik biznesda kredit bilan ta’minlash keng shakllarda tasavvur etilib bu, erda quyidagi kreditlar ishlatiladi: tijorat, bank, davlat, iste’molchi, alqaro. Ularning hammasi kredit berish mudatiga qarab qisqa muddatli (bir yilgacha), o‘rta muddatli (bir yildan uch yilgacha) ish uzoq muddatli (uch yildan ortiq) bo‘lishi mumkin.
Tijorat krediti - tovar shaklida (beriluvchi) sotuvchilar tomonidan aridorlarga beruvchi kredit bo‘lib sotilgan tovarni qiymatini orqaroqga surishdan iboratdir. Natijada hisob kitoblar veksel yoki ochiq hisob bilan amalga oshiriladi. Birinchi olatda aridor tovar ujjatlarini olganidan so‘ng o‘tkazilish sotuvchi tomonidan qo‘yilgan vekselni (trattani) talaffuz etadi yoki oddiy veksel rasmiylashtiradi. Ikkinchi olatda, sotuvchi aridorning har majburiyatlarini olmaydi va qarz bo‘yicha hisob ochadi qarzni uzish davriy to‘lovlar stajida qisqa muddatlarda (1-2oy) amalga oshiriladi.
Tijorat kreditiga bo‘lgan zarurat kapitali ishlatish va muomila vaqtida bir-biriga to‘g‘ri kelmasligi natijasida kelib chiqadi. Bu erda tovarni kreditga sotish ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligiga yordamlashadi, kapital aylanish tezligini va foydani ko‘payishini ta’minlaydi. Ushbu shakldagi krednt odatda qisqa muddatli bo‘ladi.
Bank krediti ishbilarmon va koronalarga pul ssudasi ko‘rinishida beriladi.
Bank ssudasi - bu korona tashkklotlarni, alohida fuqarolarning vaqtincha bo‘sh vositalari bo‘lib bo‘sh tomonidan shartnoma asosida ularning roziligi bilan jalb qilinadi va ssuda fondi tashkil bo‘ladi. Kredit olish uchun kredit oluvchi va zayomchi tomonidan kredit shartnomasi tuziladi, u o‘z ichiga quydagilarni oladi. Kredit turi, miqdori, uning berish tartibi va muddati, kredit berish sharti, foiz to‘lovining miqdori, har ikkala tomon javobgarligi, kreditor va zaemchilar to‘g‘risidagi ma’lumotlar.
Kichik biznes tariqqiyoti uchun Davlat krediti davlat byudjetidan eng- muhimi zamonaviy ishbilarmonlik loyihalarini amalga oshirish maqsadida dasturlar asosida beriladi.
Iste’molchi krediti - bu kredit shaklida qarz oluvchi sifatida yuridik shas, qarz beruvchi sifatida kredit idorasi, korona va tashkilot chiqishi mumkin. Bu kredit shakli alqni iste’mol talabini qondirish vositasi sifatida xizmat qiladi va pul yoki tovar shaklida bo‘lishi mumkin.
alqaro kredit-bu alqaro iqtisodiy munosabatlar sohasi bo‘lib u turli davlatlar kreditorlar va qarz oluvchilari orasida ssuda berish,
ishlatish va uni uzish bo‘yicha foiz to‘lash bilan amalga oshiriladi. Bu turdagi kredit kichik biznesni taraqqiyot toptirish uchun davlatlararo banklar va firmalar ichidan alqaro yordam shaklida beriladi. alqaro
kredit o‘lchami va uni berish sharti kredit beruvchi va aksini o‘rtasidagi kredit shartnomasida o‘z aksini topadi. Firmaning nuqtai nazarida berish va ta’minlashda quydagi kreditlar bo‘lishi mumkin: Tovar,
valyuta, ta’minlangan (tovar, tijorat hujjatlari bilan va boshqa qiymatlar bilan) va ta’min etilmagan (bank) kreditlari qarz oluvchilar bo‘yicha kredtlar shasiy, davlat va moliyaviy bo‘lishi mumkin. Kreditni asosiy shartli hisob-kitob turi bo‘lib (to‘lash muddati uzaytirilgan hisob) firma krediti, veksel (hisobli) va faktorining hisoblanadi.
Firma krediti- bu kredit berish shaklida mol beruvchi va sotuvchi to‘lash muddati uzaytirilsa kreditni aridorga beradi. Bu kabi kredit shakli birdan-bir misol mahsulotni isto’molchiga avans berishdir, avans beruvchiga shartnomaga qo‘l qo‘yilgandan, so‘ng o‘tkaziladi. Veksel krediti-bu vekselni bank tomonidan sotib olish (hisobni) veksel egasi bankdan muddatidan ilgari vekselda ko‘rsatilgan pul miqdorini, tijorat to‘lovlarini, hisob to‘lovini va boshqa arajatlarni ayirganda keyingisini oladi.
Faktoring - bu aylanuvchi vositalarni kredit bilan ta’minlashda o‘rtada turuvchining faoliyati turidir. O‘rtada turuvchi kompaniya (bank) ma’lum to‘lov evaziga ishbilarmonlar tarkibidan aridordan uning hisobiga olinadigan pul mablag‘ini olish huquqiga ega bo‘ladi (debitorlik qarzini inkassaga qo‘shish huquqi). SHu bilan birga o‘rtada turuvchi mijozni aylanuvchi vositasini kredit bilan ta’minlaydi va uning kredit va valyuta tavakkalchiligini o‘z zimmasiga oladi. O‘rtada turuvchi tovar sotuvchining o‘zaro munosabatlari, faktoring bo‘yicha shartnoma bilan tartibga solinadi.
Ochiq hisob bo‘yicha kredit bilan ta’minlash – bu sotuvchini doimiy aridoriga ta’minlanmasdan va tez foiz to‘lamasdan to‘lov muddati uzaytirilgan shakldagi kreditidir. Sotuvchi aridorga tovarni uning manzilgohiga tovar taqsimlash ujjatlari bilan qarz miqdorini aridor nomiga ochilgan debet hisobiga o‘tkazadi. aridor shartnomada qurilgan muddatlarda o‘z qarzini ochiq hisob bo‘yicha uzib boradi.
Overdraft –qisqa muddatli kreditlarsh shakli bo‘lib banklar amaliyotida ishlatiladi. U Anglyada paydo bo‘ladi. Overdaftning mazmuni shundan iboratki odatda bankning ishonchli mijoziga ma’lum chegarada cheklar bilan qarz to‘lash huquqi beriladi. Bu kabi operatsiya natijasida manfiy balans bunyod bo‘ladi, ya’ni debitorlik saldosi – (mijozni bankga qarzi). Bank va mijoz o‘zaro shartnoma tuzi bunda overdafning eng eatta miqdori, kredit berish sharti, uni qaytarish tartibi va overdaft uchun foiz miqdori bergilanadi.
7-Mavzu: KICHIK BIZNESDA INVESTITSIYALARNIIG LOYIHAVIY TAHLILI

Reja:

1. 
   Investitsion loyihalar tahlilining o‘ziga os jihatlari.
   
2. 
   Investitsion loyiha sikllari.
   

3. Investitsiaon loyiha menejmenti.
4. Investitsioi loyihaning ustuvorligi.