Tadqiqoti haqida umumiy ma’lumot pirls xalqaro talablari

---

5-mavzu: PIRLS baholash dasturining maqsadi. PIRLSning dastur 
yo‘nalishlari, mazmun sohalari, kognitiv sohalar (bilish, qo‘llash, mulohaza 
yuritish). PIRLS topshiriqlari, ularni baholash mezoni. (2 soat). 
Reja: 
1. PIRLS tadqiqoti haqida umumiy ma’lumot
2. PIRLS xalqaro talablari  
 
Tayanch tushunchalar: xalqaro baholash tizimlari, PIRLS (Progress In 
International Reading And Literacy Study) 
PIRLS dasturi 2001-yilda Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro 
assotsiatsiyasi (IEA–International Association for the Evaluation of Educational 
Achievement) tomonidan tashkil etilgan. Xalqaro tadqiqotni tashkil etish uchun 
barcha mas’uliyat Chestnut Hill (Massachusets, AQSh) Boston kollejiga 
yuklatilgan. Shuningdek, tadqiqot uchun topshiriqlarni tayyorlash Germaniya 
(Gamburg) ma’lumotlar markazida amalga oshiriladi. 
Xalqaro baholash dasturi PIRLS (Progress In International Reading And 
Literacy Study) dunyoning turli mamlakatlari milliy ta’lim tizimida o‘qish 
savodxonligi bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar va natijalarni qiyoslashga 
yo‘naltirilgan. 
Tadqiqotlar 2001, 2006, 2011, 2016-yillarda o‘tkazilgan bo‘lib, 2021-yil 
tadqiqotning beshinchi davriyligi hisoblanadi. Shuni ta’kidlash joizki, 2021-yilda 
o‘tkaziladigan tadqiqotlar 2001-yildan boshlab uzluksiz qatnashib kelayotgan 
davlatlarning 20 yil davomida erishgan yutuqlarini baholash imkonini beradi. Har 
besh yilda o‘tkaziladigan PIRLS dasturi 4-sinf o‘quvchilarining o‘qish 
savodxonligini xalqaro darajada baholaydi. Mazkur dastur IEA tashkilotining 4-
sinf o‘quvchilarini matematika va tabiiy fanlardan savodxonligini baholaydigan 
TIMSS dasturini to‘ldirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, Boston kollejidagi TIMSS va 
PIRLS xalqaro o‘quv markazi IEA tashkilotining Gamburg va Amsterdam 
shaharlaridagi idoralari bilan yaqindan hamkorlikda boshqariladi.
2016-yildan boshlab qo‘shimcha tanlov asosida ePIRLS tizimi joriy qilingan 
bo‘lib, u o‘quvchilarning onlayn o‘qish savodxonligini baholashga mo‘ljallangan. 
Internet o‘quvchilar uchun ma’lumotlar olishning boshlang‘ich yo‘li hamda 
maktab fanlari doirasida izlanishlar olib borish uchun markaziy manba hisoblanadi.
PIRLS - (inglizcha –Progress in International Reading Literacy Study – 
matnni o‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot ) mazkur 
xalqaro tadqiqotning maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo‘lgan davlatlardi 
boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matnni o‘qish va qabul qilish bo‘yicha 

---

tayyorgarligi hamda o‘quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo‘luvchi 
ta’lim tizimidagi o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat. Albatta 
bunday tadqiqot xalq ta’limi sohasidagi ishchilar, olimlar, metodistlar, 
o‘qituvchilar, ota-onalar va jamoat vakillari uchun katta ahamiyatga egadir.
PIRLS tadqiqotlari Xalqaro ta’lim institutlari assotsiatsiyasi (IEA) 
tomonidan muvofiqlashtiriladi. PIRLS loyihasi to‘rtinchi sinf o‘quvchilarining 
o‘qish qobiliyatini rivojlantirish darajasini aniqlash bo‘yicha yetakchi xalqaro 
tadqiqotlar orasida. Xalqaro ekspertlar ta'kidlashicha, boshlang‘ich maktabda 
maktab o‘quvchilarining keyingi tarbiyasida muvaffaqiyat qozonish uchun 
poydevor qo‘yilgan. PIRLS tadqiqotining natijalari maktab o‘quvchilarining o‘qish 
va rivojlanishidagi muvaffaqiyatlarga (maktab va oilaning ta’lim resurslari, ota-
onalarning qiziqishi va bolalarning o‘qish madaniyatini shakllantirishdagi ishtiroki 
va boshqalar) ta’sir ko‘rsatadigan omillarning regressiv tahlilini ta’minlaydi. 
PIRLS tadqiqotida 3 ta davr (2001, 2006, 2011) uchun Gonkong (571), Rossiya 
Federatsiyasi (568), Finlyandiya (568) va Singapur (567) kabi davlatlar yetakchilik 
qilmoqda. Qozog‘iston ushbu loyihada birinchi marta 2016 yilning aprelida 
ishtirok etdi. Ishtirokchilar soni 10256 nafarni tashkil etdi, ulardan 4-sinf 
o‘quvchilarining 4925 nafari, 4-sinf o‘quvchilarining 4925 nafar ota-onasi, 234 ta 
boshlang‘ich maktab o‘qituvchilari, 172 nafar direktor ishtirok etdi. 2017 yil 5 
dekabr 
kuni 
YuNESKO 
Boshqarmasida 
(Parij, 
Fransiya) 
PIRLS-2016 
qatnashadigan 50 dan ortiq mamlakat natijalari e'lon qilinadi.
“Xalqaro tadqiqot PIRLS-2016” XEA ensiklopediyasi eng yaxshi o‘quv 
dasturlari va yosh o‘quvchilarning o‘qish qobiliyatlarini rivojlantirish tajribasi 
haqida noyob axborot materiallarini taqdim etadi. PIRLS-ga qatnashish 
O‘zbekistonga boshlang‘ich sinf o‘quvchilari orasida o‘qish qobiliyatlari darajasini 
mustaqil ravishda ob’ektiv baholash imkonini beradi. Bundan tashqari, 
O‘zbekiston ta'limining ochiqligi va integratsiyalashuvi dunyoning etakchi ta'lim 
tizimlarining xalqaro hamjamiyatiga integratsiyalashuvini ta'minlaydi.
Masalan quyidagi jadvallarda (2001, 2006, 2011, 2016 yillarda) PIRLS 
xalqaro tadqiqotida ishtirok etgan davlatlar erishgan natijalarini ko‘rishimiz 
mumkin.
PIRLS-2001 tadqiqotida 35 mamlakat ishtirok etdi. Rossiyaning vakolatli 
namunasi mamlakatning 45 ta hududida joylashgan 206 ta maktabdan 
o‘quvchilarni qabul qildi. Har bir maktab o‘quvchilarni sinab ko‘rish va so‘roq 
qilish, shuningdek, ushbu o‘quvchilarning ota-onalarini, o‘qituvchilari va maktab 
ma’muriyatining vakillarini so‘roq qilishdi. Jami 4093 ta boshlang‘ich bitiruvchisi, 
4050 nafar ota-onasi, 206 boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi va 206 nafar 
ishtirokchi maktab ma'muriyati vakillari ishtirok etdi.

---