Tajriba ishi Sirpanib ishqalanish koeffisientini aniqlash

Tajriba ishi
Sirpanib ishqalanish koeffisientini aniqlash.

Ishni maqsadi: Bir jism ikkinchi jism sirtida sirpanib harakatlanganida sirpanish ishqalanish koeffitsientini aniqlash.

Asbob va materiallar: chizg`ich, o`lchov tasmasi, dinamometr, yog`och brusok, bir nechta yuk muftasi va panjasi bo`lgan shtativ.
Ishning tavsifi.
Bu ishni ikki usulda ajralishini ko`raylik.
1-usul. Ustiga yuklar qo`yilgan brusokning gorizontal sirtda bir tekis harakatlantirib tortish uchun kuchni dinamometr bilan o`lchashdan iborat. Bu absolyut qiymat jihatidan burchakka ta`sir qiluvchi ishqalanish kuchiga teng.
Brusokning ustidagi yuklari bilan birgalikda R og`irligini ham o`sha dinamometr yordamida topish mumkin. Bu og`irlik brusokning sirpanib ketayotgan sirtga beradigan normal bosim kuchiga teng.
va R aniqlangandan keyin
(1)

1. 
   formuladan foydalanib ishqalanish koeffitsienti hisoblanadi.
   
2. 
   

2-usul. Bu usulda tajribada emas balki kesma uzunliklari o`lchashga asoslangan. Buning uchun brusokning qiya tekislikda tekis harakatidan foydalaniladi. Oldin aytilgan sirpanib ishqalanish koeffitsienti qiya tekislikning og`maning burchak tangensiga teng bo`lgan holda brusok (jism) tinch yoki to`g`ri chiziqli harakatda bo`ladi, ya`ni

(2)

shart bajarilganda jism harakatlana boshlaydi. Bundagi ni rasmdan aniqlang.



(3)
bo`ladi (4)
Bunda ni hisoblash mumkin. Buning uchun brusokning harakat boshlanadigan burchak ma`lum bo`lishi lozim.
Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Brusokni gorizontga yotqizilgan yog`och ustida qo`ying.
   
2. 
   Brusokni dinamometrga ilintirib uni chizg`ich bo`yicha imkoni boricha tekis torting va shu vaqtdagi dinamometr ko`rsatgichini qayt qiling.
   
3. 
   Yuk va brusok og`irliklarini dinamometr bilan o`lchab yozib qo`ying.
   
4. 
   (1) formuladan foydalanib ishqalanish koeffitsientini hisoblang.
   
5. 
   Brusok ustida bir necha yuk qo`yib tajribalarni takrorlang va ni hisoblang.
   
6. 
   turli tajribalarda topilgan ishqalanish koeffitsientlarini o`rta arifmetik qiymatini toping.
   
7. 
   Har bir tajribaning xatosini, ya`ni bilan ning turli tajribalarda topilgan qiymatlarining ayirmasini toping.
   
8. 
   Tajriba xatolarini o`rta arifmetik xatolarini aniqlang, nisbiy xatoni toping.
   
9. 
   Tajriba natijalarini jadvalini tuzing.
   

Sana	Dinamometr ko`rsatgichi	F

10. 
    O`lchash natijalarini ko`rinishida yozib qo`ying.
    

Absolyut nisbiy xatoliklarini ham yozib qo`ying.
2-usul.
11. Yukli brusokning chizg`ich ustida qo`ying, chizg`ichning bir uchini ko`tarib chizg`ichda brusok sirpanib harakat boshlaguncha og`maligini asta-sekin o`zgartiring.
12. Brusok tusha boshlagan vaqtdagi chizg`ichni shtativ panjasiga qistirib bunda brusok tekis harakatlanmayotganligiga ishonch hosil qiling.
13. Qiya tekislikning h balandligi va 1 asosini o`lchov tasmasi bilan o`lchang.
14. (2) formula bilan ni hisoblang.
15. Brusok ustida yuklar miqdorini o`zgartirib tajribani bir encha marta takrorlang.
Topilgan ishqalanish koeffitsientlarini o`rta arifmetik absolyut va nisbiy xatolarini aniqlang. Tajriba natijalarini jadvalini tuzing.

Brusok ustidagi yuklar og`irligi	h	1

Nazorat savollari

1. 
   Sirpanishdagi ishqalanish deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Sirpanishdagi ishqalanish kuchi deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Ishqalanish koeffitsienti qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Maksimal ishqalanish kuchi qanday formula bilan aniqlanadi?
   
5. 
   Ishqalanish burchagi deb nimaga aytiladi?
   
6. 
   Ishqalanish konusi deb nimaga aytiladi?
   
7. 
   Ishqalanish sohasi nima?