Talabalarda tashkilotchilik mahoratini shakllantirishda interfaol usullardan foydalanishning pedagogik jihatlari

3-jadval 

 

 

№ 

Tashkilotchilik mahoratining 

pedagogik asoslariga doir 

nazariy bilim va 

ko‘nikmalardan xabardorlik 

Talabalarning umumiy soni 

Tajriba guruhi 

n

1

=58 

Nazorat guruhi 

n

2

=60 

Ijobiy 

Salbiy 

Ijobiy 

Salbiy 

1  O‘z  ishiga  muhabbat,  bolalar 

bilan ishlashga qiziqish. 

46 

12 

24 

36 

2  Tashabbuskorlik,  bolalarda  biror 

ishga  ixlos  va  qiziqish  uyg‘ota  

bilish. 

50 

8 

13 

47 

3  Bolalarni 

tushuna 

bilish 

qobiliyati,  ularning  yaxshi  va 

yomon  xislatlarini  ko‘ra  bilish, 

dars  materialiga  ular  qanday 

idrok  qilayotganini  seza  bilish, 

ularning  bilimlari  va  qobiliyatini 

obyektiv 

baholash, 

psixolog-

amaliyotchi bo‘lish. 

47 

11 

14 

46 

4  Yuksak umumiy madaniyat, ko‘p 

qirrali 

bilim 

egasi 

bo‘lish, 

salmoqli  pedagogik  bilimi  va 

mahorati. 

39 

19 

25 

35 

5  O‘z  faniga  qobiliyat,  uni  yaxshi 

bilish  va  unga  qiziqish,  o‘z  fani 

bo‘yicha  bilimlarini  kengaytirish 

va unga intilish. 

55 

3 

24 

36 

6  Kuch-quvvat,  faollik,  maqsadga 

intiluvchanlik, irodaviy sifatlar. 

43 

15 

27 

43 

7  Mehnatga ijobiy munosabat. 

42 

16 

28 

32 

8  Bilimlarni, 

his-tuyg‘ularni, 

52 

6 

27 

33 

---

83 

e’tiqod,  fikrlarni  boshqalarga 

bera bilish.  

9  Tashkilotchilik qobiliyati. 

48 

10 

24 

36 

10  Bolalar 

jamoasini 

boshqara 

bilish qobiliyati. 

51 

7 

18 

42 

11  Mas’uliyat  hissi,  kamtarlik,  o‘z 

mahoratini 

takomillashtirishga 

to‘xtovsiz 

intilish, 

o‘z 

nuqsonlarini seza bilish va tuzata 

bilish qobiliyati. 

41 

9 

29 

31 

12  Hurmat qozona bilish qobiliyati. 

54 

4 

22 

38 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Talabalar  tomonidan  auditoriya  va  auditoriyadan  tashqari  mashg‘ulotlar 

jarayonida tashkilotchilik mahorati mazmunining to‘liq o‘rganilish darajasini aniqlash 

maqsadida  ushbu  g‘oya  mohiyatini  o‘zida  batafsil  mujassam  etgan  anketa 

savolnomasini ishlab chiqdik (1-ilovaga qarang).  

Tajriba  sinov  ishlarini  matematik  statistik  tahlil  qilganimizda  quyidagi 

natijalarga erishdik:  

Ushbu savolnoma tajriba-sinov ishlarining boshi va oxirida talabalar e’tiboriga 

havola  etildi.  Tajriba-sinov  ishlari  boshi  va  yakunida  tajriba  hamda  nazorat  guruhi 

talabalari  tomonidan  qayd  etilgan  ko’rsatgichlar  taqqoslandi  hamda  matematik-

statistik  metod  yordamida  qayta  ishlandi.  Mazkur  holat  biz  tomonimizdan  ishlab 

chiqilgan  va  tajriba-sinov  ishlari  jarayonida  amaliyotda  sinovdan  o’tkazilgan 

uslubiyatning samaradorligini tasdiqladi. 

Pedagogik  salohiyatga  ega  bo’lgan  oliy  o’quv  yurtlarida  talabalarda 

tashkilotchilik  mahoratini  shaklantirishda  interfaol  usullardan  foydalanishning 

pedagogik jihatlarini matematik-statistik tahlil qilishda tashkilotchilik tuchunchalarini 

shakllantirish  bo’yicha  mashg’ulot  tashkil  etildi.  Ularning  natijalari  ushbu  guruhda 

o’tkazilgan  joriy  nazorat  ishi  bilan  o’zaro  qiyoslandi.  Baholash  –  N  –  gipotezasi 

---

84 

bo’yicha  amalga  oshirildi,  ya’ni  agar  nazorat  ishlarining  o’rtacha  baholari  yuqori 

ishonсhlilik  darajasidan  kam  farqlansa,  u  holda  tashkilotchilikka  oid  tuchunchalarni 

shakllantirish  bo’yicha  materiallar  talabalar  tomonidan  qanday  o’zlashtirilsa,  ana 

shunday o’zlashtiriladi deb hisoblanadi.  

Talabalar  bilimini  baholashda 

tashkilotchilikka  oid 

tuchunchalarning 

shakllanishini ko’rsatish maqsadida tajriba va nazorat guruhlarida o’tkazilgan nazorat 

ishlari  natijalarini  hisoblashda  qulay  bo’lishi  uchun  100  ballik  reyting  tizimidan  5 

ballik reyting tizimini qulay deb topdik. Bu jadvalda ifodalangan. 

4-jadval 

 

Baho 

«2» 

«3» 

«4» 

«5» 

Ballar 

51-54  55-60  61-65  66-70  71-75  76-80  81-85  86-90  91-95  96-100 

Tajriba I 

3 

6 

4 

3 

3 

3 

3 

5 

6 

2 

Nazorat I 

8 

5 

6 

6 

2 

5 

0 

1 

2 

0 

 

Ushbu  jadvalni  DTS  da  keltirilgan  darajalar  bo’yicha  quyidagicha  baholarga 

aylantirdik: 

III  daraja  –  reproduktiv  daraja  bo’lib,  DTS  da  belgilab  berilgan  bilimlarni 

o’zlashtirishning minimal darajasiga mos keladi – “3” baho. 

II  daraja  –  bu  ham  reproduktiv  darajada  qo’llaniladigan  DTS  dagi  bilimlar 

darajasi bo’lib, bu darajada egallangan bilimlar «4» bilan baholandi. 

I daraja – bilimlarni ijodiy qo’llash darajasi bo’lib –  «5» bilan baholandi. 

Reyting ko’rsatgichi – 70-55% - «3» 

Reyting ko’rsatgichi – 85-71% - «4» 

Reyting ko’rsatgichi – 100-86% - «5» 

Reyting ko’rsatgichi – 54% - «2»  

Tajriba-sinov ishlari jarayonida 118 talabalardan olingan anketa-so’rovnoma va 

boshqa  ishlar  tahlil  etilib,  matematik-statistika  metodi  orqali  talabalarda 

---

85 

tashkilotchilik mahoratining shakllanganlik darajasi aniqlandi. YUqoridagi 4-jadvalga 

asoslangan holda 5-jadvalni to’ldiramiz. 

 

5-jadval 

1 – tajriba guruhi 

2 – nazorat guruhi 

X

1 

2 

3 

4 

5 

 

2 

3 

4 

5 

N

1 

n

1

=58 

3 

15 

20 

20 

 

n

2

=60 

8 

30 

15 

5 

 

Ularni quyidagi formula asosida hisoblaymiz: 

2

,

3

18

,

3

60

191

60

5

5

4

15

3

30

2

8

1

0

,

4

98

,

3

58

231

58

5

20

4

20

3

15

2

3

1

||

||

1























































j

j

i

i

i

x

n

n

y

x

n

n

x

 

Demak,  tajriba  guruhida  o’rtacha  o’zlashtirish  nazorat  guruhidagidan  katta 

ekan: X>Y. 

Endi  har  ikki  guruh  uchun  tarqoqlik  koeffisientlarini  hisoblab  shiqamiz.  Shu 

maqsadda dastlab tanlanma dispersiyalarni hisoblaymiz: 









































642

,

0

60

52

,

38

60

2

,

3

5

5

2

,

3

4

15

2

,

3

3

30

2

,

3

2

8

1

/

9002

,

0

58

47

58

0

,

4

5

20

0

,

4

4

20

0

,

4

3

15

0

,

4

2

3

1

/

2

2

2

2

1

2

2

2

2

2

1

2

































































































j

j

j

Y

i

i

i

X

n

Y

Y

n

S

n

x

x

n

S

 

Bular asosida har ikkita guruh uchun variasiya ko’rsatgichlarini hisoblaymiz: 

---

86 

%

0

,

20

100

2

,

3

642

,

0

%

100

%

51

,

23

100

4

9002

,

0

%

100





















Y

S

V

X

S

V

Y

Y

X

X

 

Demak, 

%

51

,

23



y

V

 ekan.  Bu o’z  navbatida tajriba  guruhida  talabalar  bilimini 

baholash nazorat guruhidagiga nisbatan yo’lga qo’yilganligi, ya’ni o’rtacha qo’yilgan 

baholar talabalar bilimini o’zida to’g’ri aks ettirganligidan dalolat beradi. 

Biz  yuqoridagi  ko’rsatgichlarni  e’tiborga  olgan  holda  tajriba  va  nazorat 

guruhlarida  usullari  turlisha  bo’lib,  ularga  mos  kelgan  baholash  natijalari  turli  bosh 

to’plamlarga  mos  kelgan tenglamalar deb  qarash mumkin degan farazni olg’a surish 

imkoniyatiga  ega  bo’ldik.  Boshqacha  qilib  aytganda,  biz  tajriba  va  nazorat 

guruhlariga  mos  kelgan  bosh  to’plamlarning  qiymatlari  (matematik  kutilishlari)  mT 

va mH larning tengligi haqidagi: 

H0  mT = mH 

Farazni  H1    mT  >  mH  –  qarama-qarshi  farazga  nisbatan  asosli  bo’lishini 

tekshirib ko’rdik. 

Tajriba guruhlari uchun baholash natijalari 

9002

,

0

;

81

,

0

;

0

,

4

2







X

X

S

S

x

; 

Nazorat guruhlari uchun baholash natijalari 

642

,

0

;

412

,

0

;

2

,

3

2







Y

Y

Y

S

Y

; 

Statistik  tekshirishlar  uchun  qiymatdorlik  darajasini  1-=0,95  deb  olsak, 

=0,95 ishonсhlilik bilan matematik kutilishni baholash uchun ishonсhlilik intervalini 

topamiz 

n

S

t

X

a

n

S

t

X

X

Y

X

X

Y













 

baholash normal taqsimotga bo’ysungani uchun 

2(t)=V 

 

(t)=0.475 

---

87 

jadvalda tY=1.96 

Tajriba guruhlarida 

23

,

4

58

9002

,

0

96

,

1

4

77

,

3

58

9002

,

0

96

,

1

4





















n

S

t

x

n

S

t

x

x

y

x

y

 

Demak, tajriba guruhlarida matematik kutilish uchun ishonсhli intervallar 

3,77  a

x

  4,23 

Nazorat guruhlarida ishonсhlilik intervali 

n

S

t

Y

a

n

S

t

Y

Y

Y

Y

Y

Y













 

3,04 < a

y

 < 3,36 

Geometrik tasvirlasak 

 

Demak, x=0,05 qiymatdorlik darajasi bilan aytish mumkinki, tajriba guruhidagi 

o’rtacha baho nazorat guruhidagi o’rtacha bahodan yuqori ekan. Shunday qilib, tajriba 

sinov  ishlari  natijasidan  talabalarda  tashkilotchilik  mahoratini  shakllantirishda 

interfaol metodlardan foydalanganlik sezilarli darajada ortganligi aniqlandi. 

 

 

 

 

 

(/ / / / / / / / /) 

(/ / / / / / / / /) 

3,77 

 

4,23 

3,04 

 

3,36 

---

88