«Ta’lim haqida»gi Qonun dastlab 1955 yilda qabul qilinib, 1975 yilda unga bir qator o’zgarishlar kiritildi. Frantsiya davlatining hozirgi davrida amal qilayotgan «Ta’lim haqida»

Shunday qilib 6-5-sinflar umumiy o’rta ta’lim beradi: 4-3-sinflarda o’quvchilarga qobiliyati va moyilligiga qarab bilim beriladi.
Birinchi bosqich yakunlangach, o’quvchilar kasbiy yo’nalishlari bo’yicha guvohnoma oladilar.
Shundan keyin o’quvning ikkinchi bosqichi boshlanadi. Bu bosqichda o’quvchilar 15 yoshdan 18 yoshgacha ta’lim oladilar. O’qish 3 yil davom etib 2-sinf kichik, 1-sinf o’rta va yakunlovchi sinflarga bo’linadi.
O’quvchilar umumiy ta’lim va texnik litseylarni tugatganlaridan so’ng bakalavr unvoni va diplomi uchun imtihon topshiradilar. Ana shunday diplomga ega bo’lganlargina oliy o’quv yurtlariga kirish huquqini qo’lga kiritadilar.
Umumiy ta’lim yo’nalishidagi uch yillik ta’lim litseylarida quyidagi fanlar o’qitiladi: adabiyot tarixi, ona tili va adabiyoti, lotin tili, chet tili (ingliz, nemis, ispan, italyan tillari bo’lishi mumkin), tarix, geografiya, frantsmya ekonomikasi.
Xuddi shu 3 yillik bosqichli texnik litseylarda uning yo’nalishlariga qarab matematika, fizika, ximiya hamda boshqa tabiiy fanlar o’qitiladi. Shunisi diqqatga sazovorki, o’quvchining bu bosqichda chet tillarni o’rganishiga katta e’tibor beriladi. Talab, o’qishni tugatgach, o’quvchilar kamida 2 ta chet tilini mukammal bilishlari kerak.
Yuqorida bayon etganimizdek, o’quvning bu bosqichini guvohnoma bilan tugallagan o’quvchilar oliy maktab sanalmish institutlar va universitetlarga imtihonsiz kirish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Lekin hamma institut va universitetlarga ham imtihonsiz kirib bo’lmaydi. Talabalar oliy pedagogika instituti, politexnika instituti, oliy ma’muriy maktablarga kirish imtihonlari bilan qabul qilinadilar, ularning shu kasbga moyilligi ham alohida sinab ko’riladi.
Oliy ta’lim
Frantsuz yoshlari, Frantsiyaga bilim olish uchun kelgan chet el fuqarolari quyidagi bilim maskanlarida oliy ma’lumot oladilar:

1. 
   Universitetlar;
   
2. 
   Oliy texnologiya maktablari;
   
3. 
   Oliy muhandislik maktablari;
   
4. 
   Oliy arxitektura maktablari;
   
5. 
   Oliy tijorat maktablari;
   
6. 
   Siyosiy fanlar oliy maktabi;
   
7. 
   Oliy pedagogik va filologiya bilimgohlari;
   
8. 
   Oliy tibbiyot o’quv muassasalari;
   
9. 
   Oliy badiiy maktablar;
   
10. 
    Uzluksiz ta’lim (malaka oshirish oliygohlari va hokazolar).
    

Oliy ta’lim beruvchi universitetlar o’z talabalariga uch tsiklda bilim beradilar. Birinchi tsikl umumiy yoki biror texnik yoki ilmiy sohada oliy ma’lumot olish bilan yakunlanib, o’qish ikki yil davom etadi. Ikkinchi tsiklda o’qish bir yil davom etadi. Talabalar unigetriz, magistr darajalari bilan yakunlaydilar. Uchinchi tsiklda o’qish birikki yil davom etadi. Bu tsiklda:

• 
  biron-bir predmetni chuqurlashtirib o’rganilganligi haqida diplom (bir yil);
  
• 
  ixtisoslashtirilgan oliy ma’lumot to’g’risida diplom (bir yil);
  
• 
  uchinchi tsikl doktorlik dissertatsiyasi (bir, ikki yil);
  
• 
  davlat doktorlik dissertatsiyasi – biron-bir sohani mukammal o’rganib, dissertatsiya yozish kabi hujjatlar olish mumkin.
  

Frantsiyada oliy professional ta’lim berish keyingi 20 yil davomida qaror topdi. Bu
– qisqartirilgan maxsus ta’lim bo’lib, unda o’qish ikki yil davom etadi. O’quv univsrsitetlar yoki texnik litseylarda amalga oshiriladi.
Uning bitiruvchilari ishlab chiqarish sohasida, xizmat ko’rsatish sohasida va boshqa sohalarda rahbarlik lavozimlarida ishlaydilar.
Frantsiyada oliy ma’lumot va ixtisos beruvchi oliy texnologik institutlar mavjud. Ular odatda sanoat, maishiy xizmat ko’rsatish, informatika mutaxassisliklariga ixtisoslash-tirilgan. O’qish muddati 2 yil bo’lib, darslar haftasiga 30-35 soatni tashkil etadi. O’qish davomida 8 haftalik ishlab chiqarish amaliyoti ham ko’zda tutilgan.
Frantsiyada mingdan ortiq ana shunday institutlar faoliyat ko’rsatib, ular qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, san’at, informatika, ma’muriy boshqaruv, buxgalterlik hisobi, amaliy san’at bo’yicha mutaxassislar tayyorlaydilar.
Bunday institutlarga kirish imtihonsiz amalga oshiriladi.
Uning bitiruvchilari ishlab chiqarish sohasida, xizmat ko’rsatish sohasida va boshqa sohalarda rahbarlik lavozimlarida ishlaydilar. Frantsiyada oliy ma’lumot va ixtisos beruvchi oliy texnologik institutlar mavjud. Ular odatda sanoat, maishiy xizmat ko’rsatish, informatika mutaxassisliklariga ixtisoslash-tirilgan. O’qish muddati 2 yil bo’lib, darslar haftasiga 30-35 soatni tashkil etadi. O’qish davomida 8 haftalik ishlab chiqarish amaliyoti ham ko’zda tutilgan.
Frantsiyada mingdai ortiq ana shunday institutlar faoliyat ko’rsatib, ular qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, san’at, informatika, ma’muriy boshqaruv, buxgalterlik hisobi, amaliy san’at bo’yicha mutaxassislar tayyorlaydilar.
Bunday institutlarga kirish imtihonsiz amalga oshiriladi.
Sirtqi ta’lim
Mamlakatda sirtqi ta’lim shaxobchalari juda keng va xilma-xildir. Bunday ta’lim tizimlari bir yo’la 1.000.000 kishini qamrab olishi mumkin. Hozir Frantsiyadagi sirtqi kurslarda 550 ming kishigacha ta’lim oladi. Bu katta yoshdagi faol tarkibning 80 foizini tashkil etadi.
Sirtqi ta’lim xususiy yoki davlat ta’lim shaxobchalarida amalga oshirilishi mumkin. Mamlakatda milliy sirtqi ta’lim markazi faoliyat ko’rsatmoqda, u 500 turdagi o’rta, oliy professional ma’lumot berishni tavsiya eta oladi.
Odatda ta’limning bu turi oilaviy sharoit, iqtisodiy qiyinchiliklar tufayli maktabda o’qishni davom ettirish imkoniyati bo’lmagan kishilar uchun mo’ljallangan. Hozirgi paytda sirtqi ta’lim katta yoshlilar uzluksiz ta’limining muhim shaxobchasi bo’lib qolgan.
Ular o’z ixtiyorlari bilan, o’z mablag’lariga yoki korxonalar mablag’i hisobiga o’qiydilar. Sirtqi ta’lim tarkibiga qushimcha kasbkor o’rganish, malaka oshirish ishlarini ham amalga oshirish mumkin. Shuningdek, o’zining ijtimoiy holatini yaxshilash istagida bo’lganlar ham (yollangan ishchilar, ro’zg’orda band bo’lgan ayollar, pensioner, harbiy xizmatchilar, mahbuslar) sirtqi ta’lim orqali tsgishli ma’lumot olishlari yoki kasb-kor o’rganishlari mumkin.
Kadrlar bilan ta’minlash
Frantsiyada maktab rahbarlari lavozimga erishmoq uchun ta’limga rahbarlik qilishdan saboq beruvchi maxsus markazlarda o’qiydilar. Bunday markazlarda ular rahbarlik qilish, maktab iqtisodiyotini boshqarish, ta’limdagi yuridik masalalar, qonunchilik, ota-onalar bilan ishlash, madaniy oqartuv ishlarini tashkil etish, jamoada yaxshi psixologik muhitni barpo etish kabi jihatlarni o’rganadilar. Markazdagi o’qish yakunlangach, suhbatdan, test imtihonlaridan o’tadilar.
Direktor dars bermaydi. Uning ish faoliyati ikki yil davomida diqqat bilan kuzatib boriladi. Aksariyat hollarda direktorlar maktab qoshidagi uyda yashaydilar. Shu ikki yil davomida maktab direktori talantli tashkilotchi, etuk rahbar sifatida faoliyat ko’rsata olmasa, u yana qaytarilib o’qituvchilikka o’tkaziladi. Direktor 65 yoshdan so’ng umuman ishlamaydi.
O’qituvchilarni ishdan olishni maktab direktori amalga oshirmaydi. Yaxshi ishlamaydigan o’qituvchilarni direktor tavsiyasiga muvofiq ta’lim inspektsiyasi tomonidan taftish qilinadi. Uning intizomi, o’qituvchilik faoliyati, bolalar, ota-onalar o’rtasidagi obro’si diqqat bilan o’rganiladi va tegishli chora ko’riladi.
Maktab o’qituvchilariga qo’yilgan talab Frantsiyada o’ta yuqori. Ayniqsa, boshlang’ich maktablarda o’qituvchi o’z kasbining ustasi, ajoyib notiq, san’atkor, musiqachi, sportchi, tashkilotchi, namunali xulq-atvor egasi bo’lmog’i lozim.
O’qituvchilar o’z nazariy-uslubiy malakalarini oshirishga katta ahamiyat beradilar. Malaka oshirish kurslaridan o’tish uchun aniq muddat belgilab qo’yilmagan. Vaqti-vaqti bilan o’qituvchilar o’z ixtiyorlari bilan test markazlarida imtihon topshiradilar. Shu imtihonlar davrida o’qituvchi faoliyatida ayrim nuqsonlar sezilib, malaka oshirishga ehtiyoj aniqlansa, o’z vaqtlari va mablaglari hisobiga malaka oshiradilar.
Frantsiya ta’lim tizimlarida maktabdan va sinfdan tashqari muassasalar ko’zda tutilmagan. Biroq, maktablarda, litseylarda turli to’garaklar mavjud. O’quvchilar uchun turli sport sektsiyalari, uchrashuvlar, sayohatlar, musobaqalar o’quv muassasasining o’zida tashkil etiladi.