Talim vazirligi

8. QORA VA  RANGDOR METALLURGİYa SANOATİ 

Rangdor, asl va nodir metallarning qazib olish, boyitish va eritishning uz ichiga oladigan 

rangdor metallurgiya, uning asosiy tarmoqlari O’zbekistoning dunyoviy ahamiyatga ega 

bulgan,iqtisodiy soxalardan biri xisoblanadi. O’zbekistoning rangdaor metallurgiyasi ancha yosh 

ishlab chiqarish tarmoqlaridandir. Shunga qaramay, uning qissasiga urta Osiyo respublikalaridan  

ishlab chiqarilgan rangdor metallarning 2/3 qismidan kuprog’i tug’ri keladi. Hozirgi kunda 

respublikada rangdor metallurgiya sanoatining barcha texnologik jarayonlari shu erda amalga 

oshiriladi. Bunday sanoat korxonaliri Olmaliq, Muruntov (Zarafshon), Navoiy shaxarlarida 

joylashgan xisoblanadi. Olmaliq tog’-metallurgiya kombinati rangdor metallurgiyaning yirk 

korxonalaridan biridir. Bu kombinat mis, polimetall rudalarini qazib olish, boyitish, mis va rux 

eritish korxonalarini birlashtiradi. Mis  Qalmoqqir va Sarichuv konlaridan qazib olinadi. Xamda 

kombinat tarkibiga kiruvchi boyitish fabrikasida boyitilib mis zavodida eritiladi. Qurg’oshin kon 

va oltin tog’ kon polimetal konlaridan qazib olinadigan rudalar qurg’oshin-rux boyitish 

fabrikasida boyitiladi. Rux kontsentrantlari konbinat tarkibidagi rux zavodida eritiladi; 

qurg’oshin kontsentrantlari esa eritish uchun h’ozircha respublikadan tashqariga chiqarilmoqda. 

Olmaliq tog’- metallurgiya kombinatining rux va qurg’oshin sanoati bilan bog’liq korxonalar 

tarkibiga sulfat kislotalari ishlab chiqaruvchi korxona ham kiradi. 

O’zbebekiston mis hamdustlik mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan eng arzon va sifatli 

misdir. Xozirgi asosiy mis konlaridan biri Qalmoqqirda1 t ruda kazib olish uchun sarf 

qilinadigan kapital mablag’ MDH mis sanoatidagi urtacha kursatkichga nisbatan ikki marta 1 t 

rudaning tannarxi esa 1,9 marta kamdir. Uning asosiy sababi shundaki, O’zbekistondagi mis 

rudalari ochiq usulda qazib olinadi. Mis konlari Qalmoqqir, Sarichigu, Dalniy, baliqchi kabi 

konlardan tashqari , janubiy O’zbekistondagi Xondeza va Chaqchar, Navoiy viloyatida 

Qiziluum, Farg’ona vodiysi va boshqa joylardagi mis konlaridir. Mis-metallurgiya kombinati 

Olmaliq amofos zavodiga sulfat kislotasi etkazib berilmoqda. Kimyo sanoati korxonalarida 

sentetik tolalar, qishloq xo’jaligi uchun zararli kimyoviy moddalar va boshqa maqsulotlar ishlab 

chiqarish uchun zarur ishlab chiqarish komponentlaribilan taminlab turibdi. Volfrom-molebdin 

kontsentrantlari Chirchiqdagi O’zbekiston qiyin eriydigan va utga chidamli qotishmalar 

kombinatida eritiladi. Kombinat hamdutlikdagi eng yirik korxonalardan biribulib, xilma-xil 

maxsulotlar (volfrom, molebdin simlari,qattiu qotishmalar prokati, togg’jinslarini parshalaydigan 

asboblar va h’okozolar) ishlab chiqaradi. Hozirgi paytda Nurota, Chotqol tog’lari yonbag’rlari va 

Markaziy qizilqumdagi Marjon buloq, Chodan, Murintov konlaridan oltin qazib olinmoqda.  

Zarafshon shaxrida yirik oltin tayyorlash kombinati ishlab turibdi. 1991 yildan boshlab Olmaliq 

tog’ metallurgiya kombinati tarkibida yuldosh asl metallar (oltin, kumush) ni ajratib oladigan 

tsex ishga tushirildi.O’zbekistonda allyuminiy sanoatini rivojlantirish uchun ham zarur sharoit va 

zaxiralar mavjud. Qora metallurgiya sanoatiga Vatan urushi yillarida asos solindi. 1946 yilda 

Bekobod metallurgiya zavodi ishga tushirildi. 70 yillar ikinchi yarmida O’zbekiston 

 

metallurgiya zavodida elektr quvvati yordamida pulat eritish tsexi va jamiyatning yangi prokat 

tsexi ishga tushirildi. Bundan tashqari korxona qoshida istemol buyumlari ishlab chiqaradigan 

tsex ham ishlaydi. 1990 yilda 1015ming t pulat hamda 955 ming tonna prokat ishlab chiqarildi. 

Toshkentdagi "ikkilamchi qora metall" zavodida (Buxoro, Samarqand va Sirdaryo viloyatlarida) 

temir-tersaklarini qayta  ishlovchi maxsus korxonalar hamda tsexlar qurildi. Respublika 

xududida qora metallurgiyani rivojlantirish uchun zarur bulgan temir va mrganets rudalari,olmos 

materiallari va utga chidamli xomashyolar ham topilgan. 

9. MAShİNASOZLİK SANOATİ. 

Og’ir sanoatning eng yirik va etakchi tarmog’idir. O’zbekiston sharotida mashinasozlik 

sanoatining rivojlanishi muxim ahamiyat kasb etadi. Chunki mashinasozlik malakali ish kuchini 

kup talib qilganligidan uni aholisi va mehnat resurslari yuqori suratlar bilan respublikamizda 

rivojlantirish ayniqsa muximdir. Mashinasozlik sanoati  O’zbekistonda asosan Sovet xokimiat 

yillarida barpo etildi va u yuqori suratlar bilan rivojlantirildi. M: 1940-75 yillar orasida 

O’zbekistonda sanoat yalpi mausuloti 13 marta ortgan bulsa, mashinasozlik sanoati 

yalpimaqsuloti 587 marta usdi. 1980-89 yillarda mashinasozlik sanoatida yalpi maqsulot ishlab 

chiqarish 65%ni tashqil qildi. O’zbekistonmashinasozligining xalqaro miqyosdagi urnini 

paxtachilikmajmui bilan bog’liuq va unga xizmat qiluvchi tarmoqlarini belgilaydi.  Republika 

mashinasozligining 45%i paxtachilik majmui bilan bog’liqdir. Bular ham uch guruxga bulinadi. 

1. Paxtachilik majmuini mexanizatsiyalashtirishga xizmat qiladigan mashina va uskunalar ishlab 

chiqarish 2. İrrigatsiya-melarotsiya mashinasozligi: 3. Paxtani qayta ishlash bilan bog’liq 

mashinasozlik tarmoqlari (tuqimachilik mashinasozligi, paxta tozalash sanoativa boshqa engil 

hamda oziq ovqat sanoati uchun uskunalar ishlab chiqarish). Respublika qishloq xo’jalik 

mashinasozligi korxonarining deyarli hammasi keyingi yillarda qayta qurilmoqda, yalpi 

uskunalar yangi texnologik vositalar bilan tamilanmoqda.  Bu soxada respublika qishloq 

xo’jaligi mashinasozligining bosh korxonasi Toshkentqishloq xo’jalik mashinasozlik zavodida 

erishilgan yutuqlar xarakterlidir.  Bu zavodda "Uzbekiston" markali paxta terish mashinaliri 

ishlab chiqarilmoqda. Mashinasozlikning paxtachilik majmui tarkibiga kiruvchi yana bir 

yunalish irrigatsiya-meliratsiya mashinasozligidir. Pespublikamizda irrigatsiya 

mashinasozligining eng yirigi Andijon irrigatsiya mashinasozligi va Andijon mashina zavodlari 

xisoblanadi. Paxtachilik majmui bilan bog’liq mashinasozlikning uchinchi yunalishi tuqimachilik 

mashinalari va paxta tozalsh sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarishdir. 

Mashinasozlikning ancha taraqqiy etgan. Paxta tozalash sanoati uchun zarur uskunalar ishlab 

chiqaruvchi Toshkent mashinasozlik, Andijondagi "Komunar", Samarqanddagi paxtachilik 

mashinasozligi, olmos(Namangan viloyati) paxta tozalash uskunalari uchun qismlar ishlab 

chiqaruvchi zavodlardir. O’zbekiston mashinasozligining yana bir muxim tarmog’i elektro 

texnika sanoatidir. Bu tarmoq Vatan urushi yillarida vujudga kelib respublika 

mashinasozligining muxim tarmoqlaridan biriga aylandi. Bu tarmoqning respublikamiz 

mashinasozligidagi salmog’i 20% dan kattadir. Bu tarmoq korxonalari transformatorlar, elektr 

stantsiyalar va podstantsiyalar uchun shchit, panellar, zamonaviy murakkab kabellar, elektr 

asbob uskunalari, umuman  200 turda maqsulotlar ishlab chiu\qaradi. Elektro texnika 

mashinasozligining yirik korxonali Toshkent elektrotexnika va kabel zavodlari, Chirchiq va 

Namangan transformator zavodlari, Andijon "elektr aparat" va "elektr dvigatel", Quqon elektr 

mashinasozligi zavodlari va boshqalardir.                                                                                   

Mashnasozlik tarmoqlari orasida eng yosh va h’ozircha  kam taraqqiy etgan asbobsozlik 

katta istiqbollarga ega. Gap shundaki, bu tarmoq kup mehnat resurslarini jalb qiladi hamda 

republikaning asosiy ixtisos soxasi bulgan paxtachilik majmui tarkibida rivojlantiriladi. Mavjud 

"paxtachilik asboblari" zavodi asosan paxta tozalash zavodlari uchun paxta navini va tolasining 

sifatini aniqlash uchun maqsulotlar ishlab chiqaradi. O’zbekistoninstrumintal maqsulotlar ishlab 

chiqarish ham tashqil etgan. Bu yunalishning yirik korxonalari Toshkent instrumintal va obrazif 

zavodlaridir. Respublikada og’ir mashinasozlik sanoatiga mansub bir qator korxonalar mavjud. 

Toshkentdagi "kutargich", "kompressor", Chirchiqdagi  O’zbekiston kimyo mashinasozligi, 

Namangandagi mashinasozlik zavodlari kimyo va neftni qayta ishlash sanoatlari uchun mashina 

va uskunalar ishlab chiqaradi. Shuningdek Toshkent ekskovator, teplovvoz tuzatish zavodi, 

avtomobil tuzatish zavodlari, Samarqanddagi neftsozlik, xolodilnik, Toshkent va Farg’ona gaz 

aparat zavodlari vo shqa mashinasozlik hamda metalozlik korxonalri ishlab turibdi. 

O’zbekistonda keyingi yillardi mazkur majmuining ilmiy texnika taraqqiyoti h’osilasi bulgan 

aniq va murakkab mashinasozligi soxasi tobora rivojlanmoqda. Toshkentdagi elektro texnika 

"Mikondo", "Zenit " zavodlari murakkab elektro texnika , elektronika, telemexanika vositalari 

ishlab chiqaradi. Algoritm birlashmasi eng takomillashgan elektron xisoblash majmuilari ishlab 

chiqmouqda. Mashinasozlik iqtisodiy tarmoqlaring bundan keyingi taraqqiyoti asosan xorijiy 

mamlakatlar hamkorligida va ilg’or texnologiyasi asosida olib boriladi. Hozirdayoq shu yul bilan 

qurilgan ayrim korxonalar, jumladan bir marta ishlatiladigan shpritslar, uquv kompyuterlari, 

telivizor va vediomagnitofonlar va boshqa maxsulot bera boshladi. Janubiy Koreyaning "DEU", 

Germaniyaning "Mersedes-Bents" kompaniyalarinig Asaka va Dustlik shaxarlarida zamonaviy 

avtomobillar ishlab chiqariladigan zavodlar qurib ishga tushirildi. Ular mausulot berayabdi.   

 

10. Kimyo va qurilish materiallari sanoati 

Og’ir sanoatning xalq xo’jaligida fan-texnika taraqqiyotining taminlovchi tarmoqlaridan 

biridir. Bugungi  O’zbekiston kimyo sanoati ancha yaxshi taraqqiy  etgan mamoakatlardan 

biridir.  Respublikada h’ozirgi zamon kimyo sanoatinig juda kup maqsulotlari ishlab chiqariladi.  

Azotli fosforli va murakkab ug’itlar (ammofos), sulfat kislotalar, sport va lak-buyog’, hamda 

rezina buyumlar , dori-darmonlar, qishloq xo’jalik zarakunandalariga qarshi kurash vositalari, 

kimyoviy tolalar, plasstmassalar va kuplab boshqa maqsulotlar shular jumlasidandir. O’zbekiston 

kimyo sanoatining dastlab vujudga kelgan tarmog’i- meneral ug’it ishlab chiqarishdir. Bu 

soh’ada korxonalar birinchi besh yilliklar davridayoq qurilgan bulib, asosan boshqa rayonlardan 

keltirilgan ug’itlarni aralashtirish bilan shug’illanuvchi Quqon va Kogon zavodlari edi. 

1940 yilda Chirchiqda azotli mineral ug’itlar ishlab chiqaradigan elektroximiya 

kombinati ishga tushirildi. 1946 yilda Quqon va 1957 yilda Samarqand superfosfat zavodlari  

qurildi. Bu korxonalar asosiy ishlab chiqarish  komponenti bulgan fosforitni ilgari Kola yarim 

orolidan olardi, endilikda Qoratov (Qoraqolpag’iston) dan olmoqda. Chirchiqda elektroximiya 

kombinati gaz asosida ishlashga utdi. 60 yillar davomida tabiiy gaz asosida ishlaydigan Farg’ona 

azot ug’itlari zavodi va Navoiy kimyo zavodi  qayta qurilib, bu erda ham amofos ishlab 

chiqarilmoqda. G’uza bargini tukadigan defalientlar ishlab chiqarish Navoiy elektroximiya 

kombinatida, Farg’ona azot ug’itlari zavodida tayyorlanmoqda.Quqon va Samarqand superfosfot 

zavodlarida sulfat kislota tayyorlanib, meneral ug’itlar, organik sentiz kimyosi, neftni qayta 

ishlash, rangdor metallurgiya, engil va boshqa tarmoqlar extiyojini qondira olmas, shu tarixa u 

kuplab boshqa rayonlardan (asosan Uraldan) keltirilar edi. Endilikda olmaliq kon-metallurgiya 

kombinati tarkibidagi mis va rux zavodlari yonida sulfat kislota ishlab chiqaradigan ikkita tsex 

ishga tushirildi va qimmatli maxsulot bilan taminlash ancha yaxshilandi. Respublikada kimyo 

sanoatining kenja tarmoqlaridan biri- organik sintez kimyosi tez rivojlanmoqda. Uning 

taraqqiyoti ham gaz sanoati bilan bog’liqdir.  Hozirgi vaqtda bu soxaning eng yirik tarmog’i 

Navoiy kimyo kombinati xisoblanadi. Uning tarkibida atsitelin, sirka kislotasi,tselyuloza, nitron 

tola  ishlab chiqaradigan maxsus quvvtlar yaratilgan.  Farg’onada atsetat ipak ishlab chiqarufchi 

zavod ishlab turibdi. Namangan kimyo sanoatida visiozipak bu suniy tolalar turli xil gazlamalar, 

gilam, trikotaj ishlab chiqarishda keng foydalaniladi. Kimyoviy tolalar ishlab chiqarish  

O’zbekiston kimyo sanoatining  yuksak darajada rivojlantiriladigan yunalishdir. Navoiy va 

Farg’ona bu soxaning bundan buyon ham asosiy markazlari bulib qolaveradi. Hozir ishlab 

chiqariladigan atsetat, nitron tolalar bilan birga vinop tola ishlab chiarishni ham yulga quyish 

muljallanmoqda.  Vinol tolasidan tayyorlangan materialari jah’on bozoria ingichka tolali 

paxtadan tayyorlangan material bilan bir xil bah’olanmoqda. O’zbekistonda plastik massalar va 

ulardan turli maqsulotlar ishlab chiqarish yildan yilga kupaymoqda. Toshkent plastmassa 

quvurlar. Oh’angoronda plastmassa asosida linolum, polietelin quvurlar ishlab chiqaradigan 

zavodlar ishga tushiriladi. Plastmassa asosida istemol maxsulotlari ishlab chiqarish italiya bilan 

hamkorlikda "sovplastital" qushma korxonasida amalga oshirilmoqda. Olmaliq maishiy kimyo 

zavodida kundalikxarid maxsulotlari bilan birga kashmir tolalari ishlab chiqarish ham yulga 

quyilgan.  

Respublika kimyo sanoatining yana bir yunalishi turli xil rezina-texnika tarmog’idir. 

Xal\q xo’jaligida foydalanilgan texnik rezina buyumlar Toshkent, Yangyul, Angrenda ishlab 

chiqarilmoqda. Toshkent va Popda shina tamirlash zavodlari ishlab turibdi. Popda (Namangan 

viloyati) rezina sanoatining yirik markaziga aylanmoqda. Bu erda rezinadan poyafzal 

tayyorlavchi zavod qurilgan. Kimyo sanoatining paxta sheluxasi (xavochou) dan turli 

maqsulotlar (etil spirti, furfori, kselit, sarit, furam, furil, ouchil achituisi) ishlab chiqaradigan 

gidroliz tarmog’i ham muh’im ahamiyatga ega. Hozir Farg’ona gidroliz zavodi furam  

birikmalari (asosan furofurol) ishlab chiqarishga ixtisoslashagn. Andijon gidroliz zavodida 

xomashyo sifatida sheluxa urniga g’uzapoyadan foydalanilmoqda. Yangiyuldagi gidroliz zavodi 

mikrobiologik maxsulotlar ishlab chiqaradigan bioximiyaviy zavodga aylantirildi. Kimyo 

sanoatining mah’alliy ahamiyatiga ega bulgan yunalishlariga- lak-buyog’ va maishiy kimyo 

maqsulotlari ishlab chiqarishni maqsulotlar tayorlanmoqda. Olmaliq zavodida kir yuvish 

vositalari ishlab chiqarilmoqda.  

Qurilish sanoati Qishloq xo’jaligi va transport singari muhim ahamiyati kasb etadi. 

Qurulish sanoati zavod fabrikalar, kanal- suv omborlari, uy-joylar va h’okozalar qurishni uz 

ichiga oladi. Oktyabr tuntarishidan ilgari O’zbekiston xududida qurilish materiallari sanoati 

yarim kustar tipidagi g’isht zavodlvridan iborat bulib, ularda 1913 yilda 35 mln dona g’isht 

ishlab chiqarilgan. Respublikada qurilishning "noni" xisoblangan tsement sanoati ayniqsa tez 

rivojlantirildi. Hozirgi paytda respublika uzini  tsement bilan asosan taminlanmoqda. Bekobod, 

Quvasoy, Angren, Navoiy va Oh’angaronda yirik tsement zavodlari ishlab turibdi.Qurilish 

materiallari sanoatning keyingi yillarda taraqqiy etgan tarmog’i-yirik panelli uysozlik 

kombinatlari deyarli barcha viloyat markazlari va katta shaxarlarda qurilgan. Eng yiriklari 

Toshkent, Samarqand, Andijon, Chirchiq, Farg’ona, Qarshi va Nukus shaxarlarida  joylashgan. 

Deraza  oynalari ishlab chiqaradigan zavod Chirchiqda (G’azalkentda)  joylashgan. Quvasoyda 

shisha zavodi shisha buyumlar bilan birga qurilish maqsadlarida ishlatiladigan oyna bloklar  

singari maqsulotlar tayyorlanadi.  Shisha idishlar zavodi Jizzaxda ishga tushirildi, shunday 

zavodlar Surxondaryo va quyi Amudaryoda ham Qurilmoqda. Keyingi yillarda g’isht sanoatini 

qilona joylashtirishda ancha ishlar ilindi. Jumladan Qiziltepa (Navoiy viloyati), sharg’un 

(Surxondaryo viloyati) va Qarshida yirik g’isht zavodlari  kurildi. Xozirgi paytda Jizzax, 

Quvasoy, Qoravulbozorda oh’ak zavodlari ishlab turibdi.O’zbekistonda xilma-xil qurilish 

materiallar (pardozlash plitalari, issiqni sauqaydigan materiallar, keramina quvurlari va 

boshqalar) ishlab chiqarish yaxshi yulga quyilgan. Angrendagi uysozlik buyumlari zavodida 

ishlangan chuyan vannalar rakovinalar, chuyan kanalizatsiya  quvurlvr va boshqa maqsulotlar, 

qirimda keramzit devor materiallari ishlab chiqarilmoqda. Ayrim binokorlik materiallari 

(altbaster, chang, oh’ak,cheripitsa,chiy, hamish plitalar) ishlab chiuqrishda mauh’lliy sanoat ham 

muxim rol uynaydi. Jizzaxdagi siminakaltsiy zavodi eng arzon binokorlik materiali-lyossdan 

devor bloklari, tom uchun plitalar, zinopoyalar va boshqa maxsulotlar ishlab chiqarilayotir.   

 

11.ENGİL VA OZİQ-OVQAT SANOAT 

               Engil sanoat. 

Qishloq xo’jalik mahsulotlariga ishlov beradigan engil va oziq-ovqat sanoatlari 

agrosanoat majmuini tarkibiy qismidir. Engil sanoat O’zbekiston sanoatini rivojlanish darajasi va 

istiqboliga kura eng muhim tarmoqlardan biridir. Uni rivojlantirish va joylashtirishda xom ashyo 

bazasi, yoqilg’i-energiteka meh’nat resurslari hamda istemolchilarni mavjudligi asosiy tasir 

kursatadigan omillar h’isoblanadi. Respublika qishloq xo’jaligini asosiy mah’sulotlari, birinchi 

navbatda, paxta, ipak, kanop, engil sanoatini muayan soxalarini rivojlantirish uchun keng 

imkoniyatlar ochib beradi.  

O’zbekiston engil sanoatini ikki gruxga bulish mumkin. Birinchi guruxga qishloq 

xo’jaligi berish bilan mausulotlarni dastlabki qayta ishlaydigan paxta tozalash, pillakash, 

qorako’l  teriga, kanop tolasiga ishlov berish, jun yuvush kabi tarmoqlar kiradi. İkkinchi guruxga 

- aholi va xalq-xo’jaligi eh’tiyojlari uchun eng keng  istemol mollari-tuqimachilik,  ip- gazlama, 

trikotaj, shoyi gazlama, tikuvchilik, poyafzal, muyna, shuningdek atirlik mollari, chinni idishlar 

kabi mausulotlar ishlab chiuaradigan tarmoqlar kiradi. h’ozir respublikada 120 ta paxta tozalash 

zavodi va 500 ta paxta punktlari ishlab turibdi. Asaka, Hijduvon, Buxoro, Quqon, Yangiyul, 

Qarshi, Zirabuloq, Namangan va Jumadagi paxta tozalash zavodlari eng irik zavodlardir. 

O’zbekiston paxta tozalash sanoati uz mausulotlarini MDH jumh’uriyatlari hamda 30 dan ortiq 

chet mamlakatlarga yuboradi. Qishloq xo’jaligi mausulotlarini dastlab qayta ishlovchi engil 

sanoat tarmoqlaridan biri - pillakashlik sanoatidir. O’zbekistondagi birinchi pillakashlik fabrikasi 

1921 yilda Farg’ona shah’rida qurildi. Bunday fabrikalar keyinchalik Samarqand, Marg’ilon, 

Buxoro, Toshkent, Urganch va Shah’risabzda qurib ishga tushirildi. Bu esa etishtirilgan pillani 

tula dastlabki qayta ishlashni taminladi. Lub sanoati kanop tolasiga dastlabki ishlov berish bilan 

shug’ullanadi va O’zbekiston engil sanoatining muh’im tarmoqlaridan biri h’isoblanadi. 

Respublikada kanop tolasi ishlab chiqaradigan 11 ta lub zavodi ishlab turibdi. Ular kanop 

ekiladigan rayonlarda (Toshkent viloyatining Yuqori Chirchiq, Oqqurg’on, O’rta Chirchiq 

rayonlarining qishloqlarida) joylashgan. 

 Tuqimachilik  sanoati. 1930 yilda ishga tushirilgan Farg’ona yigiruv-tuquv fabrikasi 

O’zbekiston ip-gazlama sanoatining tunuichi edi. Hozirgi kunda bu korxona yirik tuqimachilik 

kombinatidir. Kombinat tarkibida yigiruv, tuquv va kirza fabrikalari, poyabzal ishlab chikarishda 

foydalaniladigan maxsus gazlama, tasma ishlab chiqaradigan tsexlar bor. O’zbekistondagi eng 

yirik ip-gazlama korxonasi – Toshkent tuqimachilik kombinati 1936 yilda ishga tushirildi. Bu 

kombinat tarkibida yigirvu, tuquv, pardozlash va qator yordamchi korxonalar bor. 

Respublikamizdagi yrik tuqimachilik korxonalaridan Andijon ip-gazlama kombinati, Jizzax 

paxta yigiruv fabrikasi, Nukus ip-gazlama kombinatlarini misol qilib kursatish mumkin. 

O’zbekistonda shoyi gazlamalar ishlab chiqarish uchun qulay imkoniyatlarga egadir. Samarqand 

shoyi tuqish fabrikasi 1932 yilda ishga tushirildi. 1942 yilda Marg’ilonda pilakashlik fabrikasi 

asosida yirik shoyi kombinati barpo etildi. Bu kombinat xilma-xil shoyi (krepdishin, polotno, 

jujuncha va h’akozalar  ishlab chiqaradi. Marg’ilonning avrli gazlamalar  "Atlas" firmasi xilma-

xil gazlamalar, birinchi navbatda atlas ishlab chikarishga ixtisoslashgan. Milliy gazlamalar 

Samarqand , Quqon Namangan shoyi fabrikalarida ham kuplab tayyorlanadi. Namangan va 

Popda notuqima materiallar fabrikalari mavjud. Trikotaj mollar 1939 yilda ishga tushirilgan. 

Quqon  paypoq- trikotaj fabrikasi, shuningdek  Andijon, Toshkent  trikotaj fabrikalarida, 

Samarqand, Buxoro va Jizzax ustki trikotaj fabrikalarida ishlab chiqariladi. Xivada gilam 

kombinati, Olmaliq gilam fabrikalari respublika aholisini chiroyli gilam poyondozlar bilan 

taminlanmouda. Dastlabki kun zavodi Toshkentda 1928 yilda qurilib, ishga tushirildi. 1967 yilda 

ikkinchi ana shunday korxona ishga tushirildi.1968 yilda esa suniy charm va klyonka ishlab 

chiuaradigan zavod ishga tushirildi. Farg’ona shah’ridagi suniy kun zavodi bu tarmoqning katta 

tarmoqlaridan biridir. Poyafzal Toshkent, Samarqand, Quqon, Buxoro, Yangiyul, Chirchiq, 

Andijon, Namangan, Farg’ona fabrikalarida ishlab chiqariladi. Buxorodagi qorakul dunyo 

bozorida yuuoriuadr topdi. Keyingi yillarda O’zbekiston h’ududida ondatra, nutra kabi muyynali 

h’ayvonlarni kupaytirish sanoat ahamiyatiga ega bulmouda.Chunki buyumlar ishlab 

chiqariladigan yirik korxonalar-Toshkent chinni zavodi (1952 y), Samarqand chinni zavodi 

(197O y) , Quvasoy chinni zavodi (1977 y) dir. 

 

 Oziq-ovqat sanoati. Hozir oziq-ovqat sanoati respublika sanoat maqsulotining 18% ini 

etkazib bermoqda. Respublika oziq-ovqat sanoatida o’simlik moyi, konserva va sharob ishlab 

chiqarish tarmoqlari eng yaxshi rivojlangan. O’zbekiston moyi ishlab chiqarish sanoatida 

chigitdan moy olinadi. Bu tarmoq eng rivojlangan bulib, oziq-ovqat sanoati yalpi mausulotining 

40% ini  ishlab chiqaradi. O’zbekiston o’simlik moyi  ishlab chiqarishda MDX  da Rossiya,  

Ukrainadan  keyin uchinchi urinda turadi.  Guliston, Namangan, Urganch, Faruona, Andijon, 

Kattaqurg’on, Yangiyul, Quqon va Toshkent  moy kombinatlari tarmog’ning eng yirik  

korxonalaridir. 1913  yilda O’zbekistonda joylashgan uchta konserva korxonasi 200 ming banka 

konserva ishlab chiuargan. Muynokda balik konservalari kombinati ishlab turibdi. Kombinatda 

xom-ashyoning bir qismini respublika suv omborlaridan, bir qismini chetdan oladi. 

Respublikadagi katta sharob zavodlari-Toshkent, Samarqand, Namangan, Quqon,  Urganch, 

Nukus, Denov,  Yangiyul va boshqa shaxarlarda ishlab  turibdi.  

 

13. O’zbekiston Respublikasining transporti. 

 

O’zbekistonning transporti. 

 

Transport sanoat bilan qishloq xo’jaligi o’rtasidagi ishlab chiqarish aloqalarini , 

mamlakatning turli hududlari o’rtasidagi mahsulot almashinishi , uning tashqi savdosini 

ta’minlaydi . Yangi hududlarni o’zlashtirishdan oldin ularga transport yo’llari o’tkaziladi . 

Hozirgi zamon shaharlari hayotini transportsiz tasavvur qilib bo’lmaydi . Transportning mudofaa 

ahamiyati ham juda kattadir . 

         Bizning  davrimizga  kelib  transportning quruqlik (temir yo’l , avtomobil transporti) , suv 

(dengiz va daryo) , havo , quvur va electron (elektr uzatish liniyalari) transporti turlari vujudga 

keldi . Mamlakatimizda hozirgi zamon transportining deyarli barcha turlari bor .O’zbekistonda 

barcha turdagi transportda har yili tashiladigan yuklarning asosiy qismini paxta tolasi , mineral 

o’g’itlar , har xil mashinalar , boyitilgan ruda ,qora va rangli metallar , neft mahsulotlari , 

binokorlik materiallari va keng iste’mol mollari tashqil etadi . 

Respublikaning transporti respublika ichida, MDH mamlakatlari ,  xalqaro miqyosda 

qatnab turibdi. Transport mustaqil respublikamiz ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanishi va 

joylanishiga muh’im tasir ko’rsatadi. Respublikada h’ozirgi zamon transportining deyarli barcha 

turlari - temir yo’l, avtomobil, h’avo, daryo, quvur va elektron transporti mavjuddir. 

Respublikada moddiy boylik ishlab chiqarishda band bo’lgan ishchi-xizmatchilarning 12% dan 

ortig’i transport sistemasida ishlamoqda. Sovet h’okimiyati yillarida transport tarmoqlari, 

ayniqsa uning yangi turlari tez rivojlanib bordi. Masalan, temir yo’lda yuk tashish 1980 yilga 

kelib, 1940 yildagiga nisbatan qariyib 18 marta ortgan bo’lsa, shu davrda avtomobil transportida 

122 marta ko’paydi, h’avo transporti, ayniqsa quvur transportining yuk oboroti bundan ham ortik 

bo’ldi.  

O’zbekiston transportining moddiy-texnika bazasi mustaxkamlanib va takomillashib 

bormoqda. Respublikaning transport turlari ichida yuk tashish bo’yicha temir yo’l transporti 

etakchi rol o’ynaydi. Temir yo’l transporti. Sovet xokimiat yillarida temir yo’llarning uzunligi 3 

marta, yuk tashish oboroti 20 marta ortdi, passajir tashish 1940 yilga nisbatan 2 marta ko’paydi. 

Temir yo’l transporti, Ayniksa rayonlararo iqtisodiy aloqalarda muxim rol o’ynamouda. 

O’zbekistonda temir yo’l qurilishi 1888 yildan boshlangan edi. Krasnovodsk-Chorjo’y temir 

yo’li davom ettirilib Forb bekatidan Samarqandgacha olib borildi. 1890 yildan esa Toshkentdan 

Andijonga etkazildi. 1905 yilda Orenburg va Toshkent oraligida temir yo’l ishga tushirildi. 

Fuqoralar urushi yillarida temir yo’llarga ancha shikast etkazildi. Respublika xukimati iqtisodiy 

kiyinchiliklarga uaramay shikastlangan temir yo’llarini tiklash va yangi yo’llar uurishga katta 

ahamiyat berildi. 1934 yilda Turkiston magistralining ishga tushirilishi respublika iqtisodiy va 

maualliy tarakkiyotida kata ahamiyatga ega bo’ldi. Ulug Vatan Urushi yillarida Angren temir 

yo’li kurib ishga tushirildi. 1952-56 yillarda Chorjo’y-Kungirod temir yo’li qurilishi bilan uuyi 

Amudaryo sobik itfokta O’zbekistonning boshqa rayonlari bilan boglandi. 1962 yilda Navoiy-

Uchkuduk temir yo’li kurib ishga tushirildi. Sirdaryo-Jizzax, Samarqand-Karshi bilan kiska 

masofada boglandi. 1972 yilda Qungirod-Ustyurt orqali Beynov temir yo’li o’tkazildi. Endilikda 

O’rta Osiyo Evropaga ikki yo’nalishdagi temir yo’l orkali chiqadi. 

Respublika Arıs-Orenburg temir yo’li orkali Ural, Volgabo’yi, Markaziy va Janubiy 

iqtisodiy rayonlari bilan, Arıs-Novosibirsk temir yo’li orkali Kozokiston garbiy Sibir, Sharqiy 

Sibir va Uzok Sharq bilan boglangan. Toshkent-Krasnovodsk temir yo’li orkali Turkmaniston, 

Kavkazorti, Shimoliy Kavkaz iqtisodiy rayonlari bilan boglangan. Termiz- Dushanbe va Termiz-

Qo’rg’ontepa yo’llari orkali Tojikiston bilan, Kirgiziston bilan esa Arıs-Lugovaya-Bishkek va 

Andijon-Falolobod-O’sh orkali aloqa qiladi. O’zbekistonda temir yo’llarning uzunligi 3,4 ming 

km. 1990 yilgacha Nukus-Chimboy temir yo’li kurib bitkazildi. Tuyamo’yin- To’rtko’l temir 

yo’li kurildi. Tajan temir yo’li O’rta Osiyo respublikalarini Eron bilan bog’laydi. 

Avtomobil transporti. 

 O’zbekistonda avtomobil transporti tez rivojlanmoqda. U respublikalararo va rayonlararo 

yuk tashishda muxim rol o’ynaydi. Toshkent-Olmaliq yo’li, Katta O’zbekiston trakti, 

Fargonaxalka yo’li, Zarafshon va Qorakolpogiston traktlari va boshqa yo’llar shularga misol 

bo’la oladi. Katta O’zbekiston trakti Toshkent-Sirdaryo, Jizzax- Samarqand-Qashqadaryo va 

Surxondaryo viloyatlarni kesib o’tadi. Bu trassa xozir Dushanbe shaxrigacha olib borilgan. 

Zarafshon trakti Samarqand-Buxoro viloyatlarini bir-biri bilan boglaydi. Qorakalpogiston trakti 

Turtkul shaxridan boshlanib Nukus shaxri orkali Taxtakupirga boradi. Buxoro-Gazli-Samarqand 

temir yuli Qizilqumni kesib utadi. Toshkent-Quqon temir yo’li Qamchiq dovoni orkali ikki 

dovonni bir-biriga bog’laydi. Toshkent-Orol avtomagistrali poytaxtni Qizilqum orkali, Quyi 

Amudaryo orkali bog’laydi. 1982 yilda Termiz-Afgonistonga avtomobil yuli o’tkazildi.  

Respublikada 70 ga yakin avtobus va taksamator tizimlari barpo etildi. Xavo transporti: 

Respublikamiz endilikda  100 dan ortik shaxar va aholi manzilgoxlari bilan boglangan. 

Respublikamizda samolyotlarda pasajirlar tashish 1940 yilga nisbatan 110 marotaba, yuk tashishi 

230 marotabadan ko’paydi.  

Suv transporti. 

Quvur transporti. Chimyon neft konini  Oltiarik qayta ishlash zavodi bilan bog’laydi. 

Respublikamiz janubida neft konlari (Lalmikor-Kumkurgon ishga tushirilishi bilan Amudaryo 

konidan Amuzangacha). Qashqadaryo viloyatidagi garbiy toshloqdan  Qashqadaryo bekatigacha, 

Shimoliy O’rta  buloqdan Oltingugurt zavodigacha neft quvurlari o’tkazildi. 1992 yilda 

Mingbuloq-Oqtosh neft quvuri ishga tushirildi. 1958 yilda gaz quvurlarini yotuizish boshlandi. 

1960 yilgacha Asaka-Andijon, Xo’jaobod-Faruona, Shimoliy So’x- Quqon, Shimoliy So’x-

Farg’ona-Kuvasoy, Gazli-Kogon gaz quvurlari bitkazildi. Jarkent-Buxoro -Samarqand-Toshkent 

gaz quvuri juda mustaxkam. Respublikada elektr stantsiyalarining O’rta Osiyo elektr 

stantsiyalarga ulanishi bilan tarnsportning yangi turi elektron transport vujudga keldi. 1933 yilda 

uadriya GESi bilan sharqiy Toshkent podstantsiyasi orasida kurilgan edi. 1958 yilda Kayrakkum 

GESi bilan orasida elektr o’tkazgich liniyasi kurildi. So’ngra Sirdaryo GRESi-Toshkent, 

Andijon-To’xtagul, Toshkent GRESi- Chimkent, Tursunzoda-Guzor-Sirdaryo oraligida  elektr 

uzatgich liniyalari barpo etildi. Shunday qilib O’rta Osiyo va Janubiy Qozog’iston energetika 

tizimi barpo etildi. Xozir O’zbekistonda 15 ming kmdan ortik kuchlanishli elektr o’tkazgich  

ishlab turibdi.