Talim vazirligi

14.  Nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlari 

Nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlarining xalk xo’jaligida tutgan urni. 

Nomoddiy ishlab chiqarish ijtimoiy ishlab chikarishning muxim tarkibiy qismi 

xisoblanadi. Chunki ijtimoiy ishlab chikarishda band bulgan aholining anchagina qismi shu 

tarmoq bilan boglangan va xizmat doirasi moddiy ishlab chikarishning rivojlanishiga bevosita 

tasir kursatadi, hamda aholi turmush sharoitining yaxshilanishiga xizmat qiladi. Shu sababli, xalk 

moddiy va madaniy turmush darajasining usib borishi bilan moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari 

hamda unda band bulgan xodimlar soni tinmay ortib bormoqda. 

O’zbekistonda 1926 yilda moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida band bulgan aholining 

6% i ishlagan bulsa, 1990 yilga kelib bu kursatkich 26% ga etdi, yani bu tarmoqda ishlovchilar 

soni 4 marotaba ortdi. Shu davrda esa moddiy ishlab chikarishda band bulganlar soni 94% dan 

74,1% ga kamaydi. Bu shuni kursatadiki ishlab chikarishda mehnat unumdorligi ortaborgan, fan-

texnika yutuqlari ishlab chikarishga keng joriy qilingan. Aholi moddiy va madaniy turmush 

sharoitining yuqori bulishi xilma-xil xizmat kursatish soh’alariga bulgan talabni oshiradi. Bunda 

nomoddiy ishlab chikarishni rivojlantirish uchun mablag’ ajratish imkoniyati va moddiy ishlab 

chikarishning tarakkiyot darajasi jamg’arilgan moddiy boylik xajmiga boglik buladi. İjtimoiy 

ishlab chikarishning iqtisodiy taraqqiyot darajasi qanchalik yuqori bulsa, xizmat doirasiga bulgan 

talab, uni rivojlantirish imkoniyati shuncha yuqori buladi. Xizmat doirasiga kuyidagilar kiradi: 

uy joylardagi kommunal xizmat, aholiga transport xizmati, savdo va umumiy ovkatlanish, 

ijtimoiy taminot xizmati, bolalar muassasalari va umumiy talim maktablari, tibbiy xizmat, 

maishiy xizmat, aholining madaniy extiyojlarini qondirish, aholi xavfsizligi va qonunchilikni 

saqlash, sport-turizm xizmati va boshqalar. Xizmat doirasining ayrim tarmoqlari urganilganda 

ham, ularni birgalikda tadqiq qilinganda ham kuyidagi ikkita yunalish kuzga tashlanadi. 

1. Aholining xizmat darajasiga bulgan talabidagi farqlarni qiyosiy jug’rofiy urganish va 

xizmat kursatishning xaqiqiy darajasini aniqlash. 2. Xizmat darajasini xududiy tashqil qilish, 

xizmat doirasi korxonalarining xududiy tizimini va ularning maxalliy sharoitga mosligini 

aniqlash. xarqanday xizmat doirasini rivojlantirish uchun malum sharoitlar majmui kerak buladi. 

Ana shunday sharoitlar majmui xizmat doirasiga bulgan talab xajmini, uni xududiy taxlil qilish 

imkoniyatlarini belgilab beradi. Tabiiy, demografik ijtimoiy-iqtisodiy va etnik sharoitlar, 

aholining joylashish xususiyatlari nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlarini rivojlantirishda katta 

rol uynaydi. O’zbekistonda xizmat doirasini rivojlantirish va uni xududiy tashqil etishga tasir 

kursatadigan kuyidagilar. 1. Tabiiy sharoit - xizmat doirasining ayrim tarmoqlariga bevosita tasir 

kursatish mumkin. Uy-joy qurilishida foydalaniladigan materiallar, sovuq va issiqdan saqlanish 

imkoniyatlari xisobga olinadi. Respublika sharoitida uylarni isitish muddati sovuq iqlimli 

rayonlardagiga nisbatan ancha kiska buladi, bu mausadlar uchun ancha kam yoqilg’i sarf 

kilinadi. Respublikada keng tarqalgan xizmat doirasi korxonalaridan biri - choyxonalar milliy 

urf-odat taqozosi bilan vujudga kelgan bulib, eng avvalo bu orkali issiq iqlim sharoiti bilan 

boglik xolda rivojlangan. Shuningdek biron rayonda transport yullarining qurilishi hamda suv 

taminotiga tabiiy sharoit bevosita tasir kursatishi mumkin. Xatto ayrim rayonlarda turli tabiiy 

sharoitga boglik uolda turli zaruriy xizmat turlarini xususan, yuqumli kasalliklarga Karshi tibbiy 

xizmatni rivojlantirish talab etiladi. Shuningdek, aholining dam olishini tashqil etish 

imkoniyatlari, turizmni rivojlantirish ham shu rayon yoki respublikaning sharoitlariga kup 

jiuatdan boglik buladi. Xizmat doirasini rivojlantirish va xududiy tashqil qilishga tabiiy 

sharoitning bevosita tasiri juda murakkab va xilma- xildir. Bunday tasir tabiiy sharoitning ishlab 

chikarishga, aholining joylashuviga va ular orasida xizmat doirasining xududiy joylashuv 

xususiyatlariga tasidir.  

O’zbekistonda xo’jalik faoliyatining sugoriladigan dexkonchilikbilan boglikligi aholi 

manzilgoularining kup uollarda irrigatsiya kanallari va ariular buylab joylashuviga sabab bulgan. 

Bu xolatlar xizmat kursatishni tashqil etishda etiborga olinishi shart. Demografik sharoit ham 

xizmat doirasini rivojlantirish, uni xududiy tashqil qilishga tasir kursatishi muxim omil 

uisoblanadi. aholinig yosh va jinsiy tarkibi, oila azolarining soni, meunatkashlarning ishlab 

chiqarish malakasi va bilimi buyicha tarkibi kabi demografik kursatkichlar xizmat doirasining 

uajmi hamda umumiy tarkibiga katta tasir kursatadi. Masalan, aholi tarkibida ayollar sonining 

erkaklarga nisbatan ortik yoki kam bulishi ham aholiga turli xil xizmat kursatishni 

rivojlantirishni etiborga olinadi. Malumki, O’zbekiston aholisining tabiiy usishi eng yuqori 

bulgan o’lkalardan biridir. Bu xolbizda aholi yosh tarkibida bolalar va usmirlar salmog’ining 

yuqori bulishiga olib keladi. Oila azolarining soni buyicha O’zbekiston hamdustlikda 

Tojikistondan keyin ikkinchi urinda turadi. Bizda oila azolarining urtacha soni 5,5 kishidir. 

Tojikistonda 6,1 kishi. Oila azolari 7 kishi va undan ortik bulgan oilalar O’zbekistonda 1042 ta, 

Ukrainada esa 235 ta, Ukraina aholisi soni 50 mln. dan ortik. aholi tarkibidagi bunday 

xususiyatlar kuprokmaktabgacha tarbiya muassasalari, ularni tegishli sondagi tarbiyasi, 

uuituvchi, darsliklar va boshqa zarur ukuv vositalari bilan taminlash kerakligini keltirib 

chiuaradi. aholi yosh tarkibidagi bunday xususiyatlar savdo, umumiy ovkatlanish, tibbiyot, 

madaniy-maishiy xizmat kursatishda ham etiborga olinishi turgan gap. 

 

15. O’ZBEKİSTON RESPUBLİKASİNİNG QİShLOQ  XO’JALİGİ.  

DEHQONChİLİK. 

O’zbekiston  Respublikasining er fondi. 

O’zbekiston er fondlariga kuyidagilar kiradi.  Qishloq xjaligida foydalaniladigan erlar 

jami (mingga) - 26594 shu jumladan xaydaladigan erlar - 4450 ga. Sugoriladigan obikor erlar - 

4221,8, Baxorikor (lalmikor) erlar – 461, Yaylov pichanzorlari – 21839, Bog’lar, pichanzorlar va 

kup yillik o’simliklar - 306  xaydaladigan erlarning asosiy qismi Farg’ona, Zarafshon, Chirchiq, 

Oxangaron, Qashqadaryo va Surxondaryo  vodiylarida, yaylovlarning kupchiligi Navoiy, 

Buxoro, Qashqadaryo viloyatlari va Qorakolpogiston xududlarida joylashgan. 2. 

O’simlikshunoslik- O’zbekiston  qishloq xo’jaligining etakchi  tarmog’i bulib, qishloq xo’jalik 

maxsulotlarining 4/5 qismini etkazib beradi. O’zbek xalki dexkonchilik, xususan obikor 

dexkonchilik soxasida kup asrlar mobaynida boy tajriba tuplagan.  

   

O’zbekiston  sharoitida  obikor  dexkonchiligini rivojlantirish kuprok sug’orish- 

irrigatsiyaga boglik. İrrigatsiya ekinlardan mul h’osil olishning asosiy sharti bulib, u iqlimga 

uning injiqliklariga qaramlikdan qutqaradi. Obikor dexkonchilik erlarning 2/3 qismida texnika 

ekinlari etishtiriladi. O’zbekiston o’simlikshunosgining ixtisoslashishi agro iqlim resurislariga 

boglik. Adir-tog mintaqasi asosan lalmi (baxorikor) dexkonchilikga bog’dorchilika obikor 

dexqonchilik mintaqasi qimmatbaxo texnika ekinlari etishtirishga  ixtisoslashgan.  Patachilik- 

Respublika qishloq xo’jaligining etakchi tarmoqi bulib tovar maxsulotining asosiy qismini 

etkazib beradi. O’zbekiston paxtachiligi dunyoda paxta ekiladigan mintaqalarning eng shimoliysi 

xisoblanadi.  O’zbekiston paxta etishtirishda dunyoda Xitoy, AQSh va Xindistondan keyin 4- 

urinda turadi. İnkilobdan oldin O’zbekiston paxtachilik qariyb 3/4 qismini Fargona vodiysi 

etkazib bergan bulsa, besh yilliklar davrida bu tarmoq boshqa viloyatlarda ham tez suratlar bilan 

rivojlandi. Mirzacho’l, Markaziy Farg’ona, Sherobod, Karshi, Jizzax chullari va boshqa erlarga 

suv chiqarilib, paxtachilikning yirik rayonlari bunyod etildi. Paxta ekin maydoni keyingi yillarda 

kiskardi. 1980 yil 2 mln gektar erga paxta ekilgan bulsa, U 1991 yilda 1,7 mln ga erga paxta 

ekildi. Paxtadan bushagan erlarga don ekinlari ekilmouda. Paxtachilik souasida bir qancha 

muammolar turibdi. Ulardan eng muximlari paxta tolasi sifatini yaxshilash; serxosil va tez pishar 

navlarni yaratish; ilmiy asoslangan almashlab ekishni joriy qilish; paxtachilik 

majmumexanizatsiyalash; yuqori unumli texnikadan foydalanish asosida mausulot tannarxini 

kamaytirish va. xokoza. O’zbekistoning iqlim sharoiti paxtadan boshqa texnika ekinlarini ham 

etishtirish imkonini beradi. Respublika muxim texnika ekini- kanop etishtirishda ham ancha 

yutuqlarga erishdi. Xamdustlikda etishtiriladigan kanop va jutning 94% ini beradi. Kanop asosan 

Toshkent viloyatida ekiladi. Kanop O’zbekistonda 1940 yildan buyon etishtirilmoqda.  Buxoro, 

Qashqadaryova Surxondaryo viloyatlarida zig’ir hamda kunjut etishtiriladi. gallachilik g’alla 

O’zbekistonda obikor va lalmikor mintaqalarda etishtiriladi. Obikor erlarda asosan makkajuxori, 

bugdoy va sholi etishtiriladi. Respublikada bug’doyning 1/3 qismi baxorikor erlarda etishtiriladi.  

Makkajuxori Respublikaning barcha viloyatlarida ekiladi.  O’zbekiston g’allachilikda sholikorlik 

ham muxim urin tutadi. O’zbekistoning iqlim-suv sharoitlari sholi etishtirish uchun qulay 

Respublikada sungi yillarda ixtisoslashtirilgan maxsus sholikorlik xo’jaliklari tashqil qilindi. 

Asosiy sholikorlar Quyi Amudaryo va Xorazm viloyati da joylashgan.  Xorazm, Toshkent, 

Sirdaryo, Surxondaryo va boshqa viloyatlarda ham ixtisoslashgan maxsus sholikorlik xo’jaliklari 

bor. Kartoshkachilik. Sabzavotchilik va polizchilik Respublika bu mausulotlar bilan uz aholisini 

tuliq taminlabgina qolmay, balki hamdustlikning boshqa davlatlariga ham anchagina mausulot 

etkazib beradi. 1918 yilda O’rta Osiyoning poliz, sabzovat ekinlari maydoni 60 ming ga edi. 

1992 yilga kelib birgina O’zbekistonda kartoshka 60 ming ga. Sabzavot 60 ming ga. Poliz 

ekinlari 50 ming ga maydonda etishtiriladi. Xozir kartoshka, sabzavot va poliz ekinlari maydoni 

244 ming gektarga teng.  Kartoshka ekin maydoni kengaytirilib,1990 yilda respublikada 336,4 

ming tonna  kartoshka etishtirildi. Bu soxada Toshkent va Samarqand viloyatlari peshqadamlik 

kilmokda. Respublika oldida turgan muxim vazifalardan biri yil buyi yangi sabzavot bilan 

taminlashdir. Buning uchun issiqxonalarda  polietilen plyonkalar ostida sabzavot etishtirish 

barcha viloyatlarda rivojlanib bormouda. Bog’dorchilik va uzumchilik Respublika xo’jaligining 

xalkaro ahamiyatgya ega bulgan tarmoqidir. Bu tarmoq yalpi mausulot miqdori jixatidan 

bulmasa ham, mausulot sifati jixatidan hamdustlikda birinchi urinda turadi. Respublika shimoli 

va shimoli- sharqida opma, nok va bexi kup etishtiriladi. Namangan viloyatida anor, anjir, xurmo 

(yapon xurmosi) ham don pista kuprok etishtiriladi. Qashqadaryo viloyatidagi "Varganza", 

Farg’ona viloyatidagi "Quva", Surxandaryo viloyatidagi "Dashnovvot" xo’jaligini anor 

etishtirishga ixtisoslashgan. Uzumchilik respublikaning barcha viloyatlarida rivojlangan. Bu 

soxada Samarqand, Fargona, Toshkent, Jizzax va Qashqadaryo viloyatlari peshqadam bulib, 

qolgan viloyatlarda ham uni yuksaltirish uchun imkoniyatlar bor.1990 yilda O’zbekistonda 744.7 

ming t uzum etishtirildi, shuning 209.7 ming tonnasi Samarqand viloyatida etishtirildi. 

Etishtiriladigan uzum miqdori Jixatidan ikkinchi urinda Toshkent viloyati (121 ming tonna) 

turadi 

16.   CHORVACHILIK. ASOSIY CHORVACHILIK SOXALARI 

  

Bu soxa respulika xalq xo’jaligining obikor dexqonchiligidan keyingi muxim tarmoqdir. 

Chorvachilikda fermer xo’jaliklari va kooperativlar tashqil etilgan. Bularni va shaxsiy 

chorvachilikni em-xashak,  mexanizatsiya va transport bilan taminlash borasida muxim 

tadbirlar amalga oshirilmouda. Respublikada 5 min boshga yakin qorakul quylari bor  kulchilik 

Navoiy, Buxoro, Qashqadaryo, Samarqand va Jizzax viloyatlarida ham turishda Surxandaryo, 

Buxoro, Qashqadaryo va qisman Xorazm viloyatlarida yirik xisor quylari boqiladi.  Fargona 

vodiysining adir va togli qismlarida xususan Namangan viloyatida mayin oq tvit beradigan 

angor echkilari boqiladi. Respublikamizda 600  mingga yaqin echkidan 1/4 qismi angor 

echkilaridir. Xozir  O’zbekistonda 4,2  mln bosh qoramol bulib, shuning 40% i sigirlardir. 

Qoramolchilikka ixtisoslashgan xo’jaliklarning kupi Toshkent, Samarqand, Qashqadaryo, 

Fargona viloyatlarida va Qoraqolpog’istondadir. Chuchqachilik Respublikada maxsus 

ixtisoslashtirilgan xo’jaliklarida tashqil etilgan. Bunday  

xo’jaliklar asosan Toshkent va Samarqand viloyatlarida joylashgan.  

Quyonchilik O’zbekiston chorvachiligining yangi tarmog’idir. Quyon chuchqadan kura tezroq 

kupayadi. U parxez gusht va muyna beradi.  

Parrandachilik ham tez kupayadigan va serdaromad tarmoqdir. Parrandachilik respublikaning 

deyarli barcha viloyatlari va Qoraqolpogistonda joylashgan.  

Baliqchilik. O’zbekistonda tabiiy va suniy suv xavzalarida rivojlantirilmoqda. Baliq 

mausulotlarini etishtirishda intensiv rivojlanayotgan suniy suv xavzalarining xissasi kattadir. 

Yirik baliqchilik xo’jaliklari Sirdaryo, Jizzax viloyatlari (Arnasoy, Aydarkul), Toshkent 

(Dashchi) va Xorazm viloyatidadir.  

Pillachilik. Respublikamiz pilla etishtirish buyicha dunyoda Yaponiya va Xitoydan keyin 

uchinchi urinda turadi. Sunggi yillarda tutzorlar maydoni kengaytirildi, qurt boqishni ilg’or 

agratexnika usullari joriy qilishda, qurt urug’i maxsus inkibatorlarda o’chrilgach, maxsus 

xonalarda boqiladi. O’zbekistonda pillachilik geografiyasi ancha uzgarib ketgan. İlgari 

respublikada etishriladigan pillaning 85%ini Fargona vodiysi beradigan edi. Endilikda 

pillachilik O’zbekistonning barcha viloyatlarida va Qoraqalpogistonda ham rivoj topib, 

Fargona vodiysi respublikamiz pillasini sal kam yarimini bermoqda.  

Asalarchilik. O’zbekistonda bu tarmoqni rivojlantirish uchun tabiiy imkoniyatlar ko’p. 

O’zbekiston h’ushbuy va utkir asali bilan mashxur. Ayniqsa togli rayonlarni shifobaxsh may 

asali tariflidir. Xar yili O’zbekistonda 20 ming tonagacha asal yig’ib olinadi.  

Darrandachilik (muynachilik). O’zbekiston xo’jaliklarida qora tulki, norka va boshqa muynali 

h’ayvonlar asosan Amudaryo hamda Sirdaryo qirg’oqlarida urchitilmoqda. Muynalarning kup 

qismini Qoraqalpog’iston, Surxondaryo va Jizzax viloyatlari etkazib bermoqda.  

 

17. TOShKENT İQTİSODİY RAYONİ. 

        Toshkent  iqtisodiy  rayoni  Toshkent viloyatiga tugri keladi maydoni 15,6 ming km.kv. U 

Respublikaning shimoliy-sharqiy qismida Chirchiq-Oxongaron daryolari xavzalarida joylashgan. 

Rayonning iqtisodiy geogrfik o’rni juda qulay.  Bu qo’laylik avvalo  shaxarning Fargona vodiysi, 

Mirzacho’l Zarafshon voxalari chorraxalarida. O’zbekistonning chorvochilik, paxtachilik 

taraqqiy topgan rayonlarni hamdustlikning Evropa qismi,  Qozogiston va Sibir bilan boglaydigan 

temir yul ustida joylashganligidir. Shu  tufayli  Toshkent iqtisodiy  rayoni  o’ziga  tutash  

xududlarni birbiriga iqtisodiy boglovchi tugun xisoblanadi. Toshkentning geografik urning 

qulayligini xisobga olib, Respublika poytaxtini 1930 yilda Samarqanddan Toshkentga kuchirildi. 

Poytaxtni shu shaxarga kuchirilishi bilan Toshkent  iqtisodiy rayonning iqtisodiy geografik o’rni 

yanada yaxshilandi. 

        Rayonning  er  yuzasi  tuzilishi-  tog’,  tog’ oldi, daryo vodiysi va tekislikning xilma-xilligi 

hamda sanoatning  yuksalganligi qishloq  xo’jaligi tarmoqlari tarkibiga jiddiy tasir etgan.  

Rayonning tekislik qismi dengiz satxidan 250-450 m  balanda  joylashgan, Chirchiq-Oxangaron 

vodiylaridan iborat.tog va tog oldilaridan yillik yog’in mig’dori 500-700 mm. eg’inlarni bouorda 

kup bulishi ekinlarni, ayniqsa mevali daraxtlarni sug’ormay ustirish imkoniyatini beradi. 

toglardan oqib tushadigan darelardan faqat dalalarni  sugorishdagina  emas,  baki elektr quvvati 

olinishda ham foydalaniladi.  İqtisodiy rayon suv  bilan  yaxshi  taminlangan. Suvga bulgan 

extiejning asosan Chirchiq,  Oxongaron darelari kondiradi.  Chirchiq-Buzsuv poganali 

shololasida 19 ta GES ishlab  turibdi.  iqtisodiy rayondagi obikor maydonlarning 70% ga 

yakinini Chirchiq daresi sugoradi.  Chirchiq  dalalarini  sugorishdan  tashkari, Toshkent,  

Chirchiq, Yangiyul kabi yirik shaxarlar aholisini ham, ulardagi sanoat obektlarini ham suv bilan 

taminlaydi.  Chirchiq suvidan yanada samaralirok foydalanish maksadida uning yukori okimida 

2 mlrd m kub bulgan Chorvoq suv ombori barpo etilgan. Oxangaron daresida Tuyabuguz suv 

ombori kurilgan. Oxongaron daresida suv tankis bulganda  Chirchiq  suvidan foydalanish  

maksadida Toshkent nomli kanal orkali tutashtirilgan. Umuman rayon xududida Buzsuv,  Zax, 

Qorasuv, Dalvarzin, Shimoliy Toshkent, Margunenkov kabi unlab kanallar kurilgan. Kuesh 

radiatsiyasi 4000-45000 ga etadi.  iklim sharoiti urta pishar paxta etishtirishga,  sabzavot  

ekinlarida  yiliga 2-3 martda,  bedadan 4-5 marta xosil olish imkonini  beradi.  Qazilma  

boyliklardan  mis, qurgoshin,  rux rudasi,  molibden,  kumir,  alyuminiy xom-ashesi, marmar,  

shisha kumi, oxaktosh konlari mavjud. iqtisodiy rayonning uzida neft va gaz yuk, u Zarafshon 

iqtisodiy rayonidan keltiriladi. aholisi va mehnat resurslari. iqtisodiy rayon aholi sonining kupligi 

va kup millatliligi bilan respublikaning barcha iqtisodiy rayonlaridan ajralib turadi. 

        Aholisi 4 758,9  ming  kishi (2009/01/01).  Respublika aholisining 20% idan kuprog’i  shu 

rayonda yashamoqda. 40 dan ortiq millat vakillari ichida o’zbeklar eng kup salmoqqa ega.  

Chirchiq-Oxangaron vodiylarida aholi zich yashaydi.  Viloyat aholisining 44,6%  i  shaxarlarda 

yashaydi. Umumiy aholi sonidagi mehnatga yaroklilar salmogi buyicha Toshkent iqtisodiy 

rayoni respublikada eng oldingi o’rinda  turadi.  Xo’jaligi.  İnqilobga qadar Toshkent iqtisodiy 

rayonining sanoati rifojlanish jixatidan faqatgina Fargona vodiysidan keyinda turar  edi.  Sanoati  

asosan  qishloq xo’jalik xom-ashesiga kuproq paxtaga dastlabki ishlov  beradigan  korxonalardan  

iborat  edi, qishloq xo’jaligida paxta bilan birgalikda galla,  sholi,  meva va uzum 

etishtirilmoqda. Rayonda xilma-xil foydali qazilma-konlari topilishi natijasida tog-kon sanoati 

vujudga kelib, ogir sanoatning jadal yuksalishiga imkoniyat tugildi. Sanoatning rivojlanligi 

jixatdan rayon respublikada birinchi o’ringa chiqib oldi. Endilikda iqtisodiy rayon xo’jaligi kup 

tarmoqli  bulib,  undagi respublikadagi tarmoqlararo 5 ta majmuanining hammasi tarkib topgan. 

Sanoatning respublikaga xos bulgan 100 ta tarmoqining deyarli  barchasi  shu  rayonda  mavjud.  

Yalpi sanoat mausulotining 2/3 qismi ogir sanoatga tugri keladi. Engil va Oziq-ovqat sanoatining 

ham boshqa  barcha  rayonlardagidan kura yuksak rivojlangan.  ekilgi energetika majmui yaxshi 

rivoj topgan. Mavjud negizi elektroenergetika  sanoati tashqil etadi. 

       Elektr  quvvati  Chirchiq  Buzsuv  sharsharasi quvvatiga,  Angren ko’miri,  Zarafshon va 

Qashqadaryo iqtisodiy rayonlaridan keltirilgan tabiy gazga asoslanadi.  Toshkent va qisman 

Angren  GRESlari gaz bilan ishlaydi.  Yangi Angren GRESi shu erda =azib chi=ariladigan 

kungir kumirni ishlatadi.  Rangdor metallurgiya iqtisodiy rayonning eng yuksak rivojlangan 

majmuidir.  Respublikamizda ishlab chikarilaetgan qora va rangdor metallurgiya maxsulotining  

hammasini shu rayon beradi. Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish aloqasi joylashuviga 

muvofik Toshkent - Chirchiq- Yangiyul,  Angren Olmaliq  sanoat  rayonlari vujudga kelgan.  

Angren-Olmaliq sanoat rayoni respublikada rangdor metallurgiya sanoatida salmoqli urin 

egallaydi.  Mis rudasi tarkibida molibden,  oltin,  kumush birga uchraydi. Bu erda mis eritish 

zavodi va Olmaliq qurgoshin-rux kombinati ishlab turibdi.  Rux zavodining uchinchi navbati, 

mis zavodining ikkinchi navbati kurilmokda.  Rangdor metallurgiyaning ikkinchi  markazi 

Chirchiqdir.  Bu erda kiyin eriiydigan va utga chidamli kotishmalar kombinati joylashgan. Bu 

kombinat İngichka, Kuytosh  va  Olmaliq rudali konlari bilan ishlab chiqarish orkali boglangan. 

Kombinat ishlab chikaradigan maxsulot turi 100 xildan ortadi.  Kombinat  maxsulotlari orasida 

metal kukunlari va monokristallar, volfram va molebden prokatlari, titan, kobalt hamda 

volframdan tayerlanadigan kon-parmalash asboblari,  volfram va molebden simlari bor. 

        Toshkent  iqtisodiy  rayoni respublikada qora metallurgiya sanoatiga ega bulgan yagona 

rayondir.  1943 yilda Bekobod shaxridagi qora metallurgiya zavodi tarmoq asosini tashqil qiladi. 

Kombinat metallom asosida ishlaydi.  1979 yilda bu erda elektr quvvati  yordamida  pulot eritish 

majmui ishga tushirildi.  1991 yilda gaz va suv quvurlarini ishlab chiqarish yulga kuyildi.  

Mashinasozlik  Toshkent iqtisodiy rayoni sanoatning eng yukori darajada rivojlangan tarmoqidir. 

Bu tarmoq respublika mashinasozlik sanoati maxsulotining  80 %ni  beradi.  iqtisodiy  rayon 

mashinasozligida paxtachilik majmuiga ixtisoslashgan tarmoqlar  yaxshi  rivojlangan. Bu 

guruxuga kiruvchi korxonalarda paxta terish kombaynlari, chopik traktorlari,  chigit ekish,  

kusak yigish,  kusak chivish mashinalari ishlab chikariladi.  30-yillarda kurilgan Toshkent 

qishloq xo’jaligi mashinasozlik zavodi O’zbekistonmashinasozligining tungichi bulib, usha  

davrda  paxtachilik va paxta tozalash sanoati uchun mashinalar etkazib beruvchi yagona korxona 

edi.  Ulug Vatan urushi  yillarida kuchirib keltirilgan korxonalar negizida O’zbekistonqishloq 

xo’jalik mashinasozligi, Chirchiq qishloq xo’jalik mashinasozligi, Toshkent 

Kimyomashinasozlik zavodlari tashqil topgan edi.  Toshkent iqtisodiy rayonida qishloq xo’jalik 

mashinasozligi  korxonalari  orasida Toshkent traktor zavodi muxim urin egallaydi. Uning 

ma=sulotlari 30 dan ortik mamlakatlarga chiqarilmoqda. 

       Tuqimachilik  mashinasozligi    va  paxta tozalash sanoati uchun asbob va uskunalar ishlab 

chikishdir.  Bu yunalishning yirik korxonalari Toshkent tuqimachilik mashinasozlik zavodi,  

Toshkent ekskavator zavodi hamda Toshkentdagi paxtachilik uchun zarur bulgan asbob-

uskunalar hamda gidrometeorologiya xizmati uchun axborot beruvchi avtomat mashinalar ishlab 

chikaradigan "Xlopkopribor" zavodlaridir. Toshkent iqtisodiy rayoni mashinasozligida 

elektrotexnika (Toshkentkabel, Chirchiqdagi transformator, Toshkentdagi elektrotexnika 

zavodlari), Kimyomashinasozligi (Toshkent kompressor va Chirchiqdagi 

O’zbekistonKimyomashinasozligi ham muxim  urin  egallaydi.  iqtisodiy  rayon mashinasozlik 

korxonalarida samoletlar, turli xil asbob uskunalar va instrumentlar  (Toshkentdagi 

 

"İnstrumental", korborum, abraziv zavodi) elektrotexnika maxsulotlari (Toshkentdagi "Al-

Xorazmiy, "Menond", "Zenit" ishlab chiqarish birlashmalari) kutarish-ortish vositalari 

(Toshkentdagi "Podemniy" zavodi) da ishlab chikariladi. iqtisodiy rayonlarning Kimyosanoati-  

qishloq xo’jaligi uchun meneral ugitlar ishlab chikarishga asoslangan. Chirchiqdagi 

elekttroKimyozavodi hamduslikdagi yirik azot ugitlari ishlab chikaradigan zavodlardan 

xisoblanadi. U 1941 yildan buen maxsulot ishlab chikarmokda.  1969 yilda Olmaliq ammofos 

zavodi kurib ishga tushirildi. Kaprolaktam (Chirchiqdagi), lakbuek, rezina  buyumlari,  Kimyo-

formatsevtika  maxsulotlari  (Toshkent), platsmassalar  (Oxangarondagi  Santexnika zavodi),  

maishiy Kimyomaxsulotlari  (Olmaliq)  Sovplastitaliya,  Toshkentmoy  kombinati tarkibida 

sintetik yuvish vositalari zavodi, Yangiyuldagi bioximiya zavodida oksil va boshqa maxsulotlar 

ishlab chikaradi. qurilish materiallar  sanoati.  Tsement zavodi - Bekobod tsement zavodi 1926 

yilda kurib ishga tushirilgan,  1947  yilda  Angren,  1961  yilda Oxangaron  tsement zavodlari 

kurib ishga tushurildi.  Sopol maxsulotlari (Angrenda) oyna-marmar va boshqa qimmatbaxo 

maxsulotlarga ishlov berish Gazalkentda,  plastmassa quvurlari ishlab chiqarish Angrenda yulga 

kuyilgan.  Temir beton konstruktsiyalari, uysozlik kombinatlari Toshkent,  Olmaliq, Chirchiqda 

joylashgan. 

     Toshkent iqtisodiy rayonida engil va  oziq-ovqat  sanoatiga karashli  120 dan ortik korxonalar 

mavjud.  qishloq xo’jalik maxsulotlariga birlamchi qayta ishlov  beradigan  korxonalardan  paxta 

tozalash  va lub zavodlari xisoblanadi.  Eng yirik paxta tozalash zavodlari Yangi yul,  Pskent, 

Olimkent, Chinoz, Buka, Bekobod shaxarlarida joylashgan. 11ta lub zavodlarining barchasi 

Toshkent iqtisodiy rayonida joylashgan. Engil sanoatning eng yirik korxonalaridan-Toshkent 

tuqimachilik kombinati xisoblanadi.  Malika trikotaj firmasi, "Yulduz", "Kizil tong" ishlab 

chiqarish birlashmalari, Chirchiq shaxridagi tikuvchilik fabrikasi, Olmaliq gilam fabrikasi, 

Toshkentdagi bosh kiyimlar fabrikasi, Toshkent, Chirchiq va Yangiyuldagi poyafzal fabrikalar, 

Toshkent kun-muyna zavodi va boshqalarni kursatish mukin. Oozik-ovkat sanoatining gusht-sut, 

o’simlik moyi ishlab chikarish,  konserva,  kandolat,  un-non, sharob, pivo va alkogolsiz 

ichimliklar, sigaret fabrikalari rivojlangan. Gusht va gusht mausulotlari ishlab chiqarish 

Toshkent, Olmaliq, Angren, Bekobod,  Chirchiq gusht kombinatlarida ishlab chikariladi.  

Yangiyul  eg’ zavodida  o’simlik egi ishlab chikariladi.  Toshkent,  Yangiyul meva konserva 

zavodlari ishlamokda.  Toshkent va Yangiyulda kandolat zavodlari ishlamokda. Toshkent, 

Olmaliq, Kibrayda pivo maxsulotlari va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish yulga kuyilgan.  

Toshkent iqtisodiy  rayonida  un  tegirmon  zavodlari Toshkent,  Yangiyul, Oxangaron va boshqa 

shaxarlarda joylashgan.  xalk istemol  mollari Toshkent, Yangiyul va Olmaliqda mebel 

fabrikalari. Qishlok xo’jaligi.   Toshkent iqtisodiy rayonida respublikada etishtiriladigan 

paxtaning 7,5%i, sholining 10,5% i, kartoshkaning 25,5% i, sabzavotning 23,9%ii,  mevaning 

10%i, uzumning 5,6% ini etkazib beradi. Yalpi ekin maydoni 343,8 ming gektar, shundan 301 

ming gektari  sugoriladigan erlardan iborat.  Chorvachiligi - gusht,  sut, qoramolchilikdan iborat.  

Bundan bu erda chuchkachilik, parrandachilik, echkichilik ham rivojlangan. Qoraboyir zotli otlar 

boqiladi. Pilla boqiladi.  Suniy suv xavzalarida balik boqiladi.  Transporti  iqtisodiy  rayonda 

transportning barcha turlari rivojlangan.  Temir,  xavo, avtomobil yullari tutashgan. Bundan 

tashkari quvur,  elektron yullar rivojlangan. Shimoliy eki Toshkent sanoat rayoni, 

sharqiyAngren, Olmaliq sanoat rayonlaridir. Birinchi rayonga Toshkent,  Chirchiq,  Yangiyul 

sanoat tugunlari hamda Chorvok, Gazalkent, Pskent, Tuytepa, Chinoz, Olmazor, Keles, Bektemir 

kabi kichik va urta shaxarlar kiradi.  Sanoat rayonida asosan ishlab beruvchi sanoat tarmoqlari 

rivojlangan.  İkkinchi  sanoat  rayoni Angren,  Olmaliq-asosan  undiruvchi  sanoat etakchi rol 

uynaydi. Bunga Oxangaron va Yangiobod kabi shaxarlar ham  kiradi.  Toshkent 2,1  mln kishi 

1899yil.  Kaspiy porti temiryuli bilan,  1906 yilda esa Orenburg-Toshkent temir yuli bilan 

boglandi. Toshkent shaxrida respublika  sanoat  korxonalari ishlab chikargan maxsulotning ¼ 

qismi ishlab chikariladi. 

       Sanoatning  asosini    ogir    sanoat  tashqil kiladi.  Bu erda traktorlar,  qishloq xo’jalik 

mashinalari, tuqimachilik mashinalari, kabel maxsulotlari,  samoletlar,  ekskavatorlar, elektr 

kuprik kranlari, xilma-xil xalk istemol mollari ishlab chikaradi. Engil sanoat salmoki buyicha 

ikkinchi urinda turadi. Ozik ovkat sanoati uchinchi urinda turadi. Eng yirik madaniyat va fan 

markazi shaxarda 339 ta umumtalim, 38 ta urta maxsus ukuv yurti, 25 ta oliy ukuv yurti bor.  

Chirchiq - 159 ming aholi yashaydi.  shaxarning eng yirik korxonalariga Chirchiq elektroximiya 

kombinati,  kaprolaktam, utga chidamli kattik kotishmalar qishloq xo’jalik mashinalari uchun  

uskunalar, elektr transformatorlar, kompessorlar, Kimyosanoati uchun asbob uskunalar, temir 

beton maxsulotlari ishlab chikariladi. Yangiyulda  58 ming aholi yashaydi.  Engil va Oziq-ovqat 

korxonalari kuprok joylashgan. Angren (133ming)kishi. kungir kumir kazib olinadi. Kumir 

asosan ochik usulda, qisman shaxta usulida uazib oli-nadi.  Kumirni gazga aylantiruvchi 

"Podzemgaz"  stantsiyasi  ishlab turibdi va shu asosida Angren GRESi ishlaydi. shaxarda rezina 

texnika kombinati, tog-kon, asbob-uskunalar, avtomobillarni remont qilish, oltin boyitish 

fabrikasi, sopol kombinati, tsement zavodi, uysozlik kombinati, sut, non zavodlari mavjud.   

Olmaliq 116  ming  kishi yashaydi.  Olmaliq kon metallurgiya kombinati tarkibida bir necha 

konlar,  boyitish fabrikalari,  mis va rux zavodlari,  oltin kuyish va sulfat kislota bor.  Rudadan 

ajratilgan oltingugurt Olmaliq Kimyozavodida ishlatiladi. shaxarda  Urta  Osiyoda birinchi uy-

ruzgor vositalari ishlab chikaradigan Kimyozavodi kurilgan.  Zavod vanna,  xrustal,  shisha, 

oyna kabibuyumlarni tozalaydigan mashina va texnik yuvish vositalari,  elim, platmassa idishlari 

ishlab chikaradi. Ammofos ugit ishlab chikaradigan  zavod  joylashgan.  O’zbekistonda eng yirk 

mebel fabrikasi, gilam fabrikasi, gusht, sut, non, pivo zavodlari mavjud. Oxangaron 32 ming 

kishi.  Bu erda tsement,  shifr kombinati,  vanna, gaz plitalari, rakavena, chuyan quvur kabi 

xilma-xil sanitariya texnika maxsulotlari ishlab chikaradigan "Santexnit" zavodi bor. Bekobod 

82 ming kishi. Metallurgiya kombinati bilan birgalikda, emallagan  uy-ruzgor buyumlari ishlab 

chikaradigan tsex mavjud.  Tsement zavodi temir beton konstruktsiyalar zavodi, paxta tozalash 

zavodi, tsement zavodlari uchun kerakli asbob uskunalar ishlab chikaradigan qurilish tamirlash 

zavodlari mavjud.