Talim vazirligi

 

18. FARGONA İQTİSODİY RAYONİ 

     İqtisodiy rayon Andijon,  Namangan va Fargona viloyatlarini uz ichiga oladi. Maydoni 18,3 

ming km kv., aholisi 7 mln 739,2 ming kishi (2009 y). Respublika xududining 4,3% ini 

egallagan. Bu rayonda O’zbekiston aholisining 27 %i yashaydi.  O’zbekistonda ishlab 

chiqariladigan yalpi sanoat maxsulotining 1/4 qismi,  qishloq xo’jalik maxsulotining 24,9%  i  

shu  jumladan paxtaning 27,0%i,  xomipakning 44,5%i shu rayon xissasiga tugri keladi.  

     Fargona  iqtisodiy    rayoni  deyarli  hamma tomondan tog tizmalari bilan uralgan. Garbda 

Xo’jand darvozasi orqali ochiq. Fargona vodiysida tabiiy va iqtisodiy sharoitning nisbatan 

qulayligi, bu erdan qadimda buyuk ipak yulining utganligi  natijasida  unda qishloq xo’jaligi, 

savdo, xunarmandchilik yaxshi rivojlangan. Vodiyda 1876 yildan boshlab temir yul  utkazildi.  

1889  yilda  butun Fargona vodiysida 50 ming gektar erga paxta ekilgan bulsa, 1899 yilga kelib,  

150 ming gektarga,  1916 yilga kelib  esa  348 ming gektarga etkazildi. Temir yul utkaziladigan 

joydan boshlab vodiyda sanoat ham rivojlandi.  Oktyabr tuntarishidan  keyin  Fargona 

vodiysining sanoati yanada taraqqiy eta boshladi. Fargona vodiysi xududini er usti tuzilishini  

xo’jalikda  foydalanish  xususiyatiga kura  kuyidagi  mintaqalarga ajratish mumkin.  Tekislik 

mintaqasi-Markaziy  botiq-Qoraqalpoq va Ezevon qum  

ch o’llari bor. İkkinchi qismi-daryo va soylarinig keng eyilmalaridan iborat. Chirindi mikdori 

4%ga etadigan buz tuproqlar keng tarqalgan. Adir mintaqasi 600-1200 m balandlikni uz ichiga 

oladi.  Asosan baxorikor dexqonchilik sugorish mumkin bulgan  joylarda  sugorma  dexqonchilik 

qilinadi.  Togli mintaqa 1100-1200 mdan boshlanadi. Soylarda degqonchilik uchun yaroqli erlar 

xaydaladi. Vodiydagi barcha xaydaladigan erlarning 16%i ana shu mintaqaga tugri keladi. Bu 

mintaqada kuproq baxorikor dexqonchilikda foydalaniladi.  Meva va  tokzorlar maydoni kup. 

Baland tog mintaqasi. Yaylov sifatida foydalaniladi. Vodiyda neft, gaz, oltingugurt kabi foydali 

qazilmalar,  suv  quvvati  resurslari qurilish materiallari va shifobaxsh mineral suvlarga boy.  

Vodiyda 7 mln 464 ming aholi yashaydi. 1km kvga  293 kishi tugri keladi.  Yiliga 100 ming 

kishiga kupaymoqda. Aholining 32%i shaxarlarda yashaydi.  28 shaxar va 28 shaxarcha  bor. 

İxtisosida  paxtachilik minimum bilan boglik bulgan tarmoqlararo majmui asosiy urinni 

egallaydi.  iqtisodiy  rayon  O’zbekistonda etishtiriladigan paxtaning 27% ini va pillaning 

44,5%ini beradi. Paxtachilik bilan birga  degkonchilikning  boshqa  tarmoqlari  ham 

sabzavotchilik,  bog’dorchilik va uzumchilik rivojlangan.  

  

Sanoati. İqtisodiy rayon sanoati respublika  yalpi  sanoat  maxsulotining 5%   ni  beradi. 

Yoqilgi  energetika  xo’jaligi-uz  resurslariga (neft,gaz,  gidroenergiya resurslariga), qisman 

qushni respublikalar resurslariga asoslanadi. Yirik elektr stantsiyalari Quvasoy GRES idir.  

Fargona,  Quqon, Andijon GES larida, Shaxrixonsoy, Namangansoy  daryolaridagi  kichik GES 

lardan iborat.  Andijon suv omborida gidrouzelda katta quvvatli GES lar qurilgan.  İqtisodiy 

rayonga respublika  elektr quvvatining 5%i tugri keladi.  Kelajakda aniq va murakkab 

mashinasozlik yanada rivojlandi.  Kimyo sanoati - mineral ugitlar, gerbitsidlar, zaxarli 

ximikatlar, kimyoviy tolalar ishlab chiqaradi. Fargona azot ugitlari, Quqon superfosfat zavodlari, 

Fargona gidroliz zavodlari shularga misol bula oladi.  qurilish materiallar  sanoati 

 

respublikadaga  bir  qism elektrini qushni respublikalardan oladi.  U urta Osie va janubiy 

Kozogiston birlashgan energetik tizimiga ega.  İqtisodiy rayonda neft va gaz kazib olinadi.  uazib 

olingan neft Oltiarik va Fargona nefti.  Neftni uayta ishlash zavodlarida uayta ishlanadi.  

Mashinasozlik-irrigatsiya va meliratsiya mashinalari, qishloq xo’jaligi mashinalari , paxta 

tozalash, tuqimachilik va boshqa sanoat tarmoqlari uchun mashina uskunalar,  elektro texnika 

maxsulotlari ishlab chikaradi. Andijon irrigatsiya mashinasozligi zavodi xisoblanadi.  U  traktor  

va boshqa irrigatsiya-meliratsiya mashinalari uchun asbob uskunalar,  buldozerlar,  skriperlar, 

erni tekislash vositalari, irrigatsiya  qurilishi uchun uskunalar ishlab chikaradi.bu erdagi 

"stroymashina",  "kommunar", "elektrodvegatil" zavodlari respublika  mashinasozlik 

zavodlarining yirik karxonalaridan xisoblanadi.  Mashinasozlikning ikkinchi markazi uukon 

shaxridir. Bu erda Kimyosanoati uchun uskuna va aparatlar, tuqimachilik mashinasozligi zavodi 

tuqimachilik sanoati uchun uskunalar "elektroterm" zavodi  elektr  suv isitgichlari ishlab 

chikaradi.  Elektrotexnika mashinasozlik zavodlaridan Namangan transformator zavodi,  

Andijondagi  elektrotexnika mashinasozligi zavodini kursatish mumkin. Namangan 

mashinasozlik zavodi-neft va gaz sanoati uchun  Asakada UzDEU zavodi,  Fargonada gaz 

apparaturalari zavodi,  Fargona va Markilon metalsozlik zavodlarini uimoya kilib kursatish eng 

yirik Kuvasoy tsement zavodi. Uysozlik kombinatlari-Andijon, Namangan, Fargona, Quqon va 

Kuvasoy shaxarlarida joylashgan. Engil sanoat bu erda ip-gazlama,  shoui gazlama, kimeviy 

tolalar asosida gazlamalar tukiydi. Ular respublikada ishlab chikariladigan gazlamalarining 43% 

ni ishlab chikaradi. Kun poyabzal fabrikalari - respublikadagi charm poyabzallarning 45,7%ini  

etkazib  beradi.  Bu fabrikalar Fargona, Quqon, Andijon, Namangan shaxarlarida joylashgan.  

Oziq-ovqat sanoati respublikada ishlab chiqariladigan o’simlik yogining 34,8% ni konservaning 

34% ni beradi. Namangan, Andijon,  Fargona,  Quva,  Turaqurgon va boshqa joylarda  

joylashgan. Keng istemol mollari - Kuvasoy chinni buyumlar zavodi,  bir necha mebil 

fabrikalari, sapol buyumlari pichog yasash, duppi, kashtachilik va  boshqalar.  Qishloq xo’jaligi.  

Vodiyda umumiy ekin maydonlari 787,6 ming gektar.  Shundan sugoriladigan ekin  maydonlari  

758,2 ming gektar. Iqtisodiy rayon qishloq xo’jaligi yalpi sanoat maxsulotining xajmi buyicha 

respublikada birinchi urinda turadi.  Fargona  iqtisodiy rayonida sugoriladigan ekin 

maydonlarining asosiy qismiga paxta 467,5 ming gektarga eki butun ekin  maydoning 63,5%i 

ekiladi. galla 76 ming gektar erga ekiladi. Fargona iqtisodiy rayoni respublikaning bogdorchilik 

va uzumchilik  eng  yaxshi rivojlangan  rayonlardan  biridir.  boglarning  umumiy  maydoni 

85,5ming gektarga teng.  boglarda-uzum, urik, nok, begi, gilos, olma,anor,  anjir etishtiriladi.  

Kuva va Namangan anorlari mashkur.  Chorvachiligi sut gusht qoramolchiligi,  kuychilik va  

echkichilikdvn  iborat.  Vodiy  republikaning  asosiy  pilla rayonidir. 

Transporti - temir yul,  avtomobil,  xavo, quvur transporti rivojlangan. iqtisodiy rayon 

respublikaning boshqa mintakalari bilan uujand darvozasi orkali,  Bekobod  va  Toshkent-

Angren-Quqon avtomobil orkali boglangan.  Asosiy sanoat markazlari, shaxarlari.  Fargona-

194ming aholi yashaydi.  Fargona engil,  Oziq-ovqat, Kimyosanoati markazi xisoblanadi.  

Respublika ip-gazlama sanoatining tunugichi.  Fargona ip yigiruv fabrikasi  xisoblanadi.  U 

keyinchalik yirik ip gazlama kombinatiga aylandi.  Kombinat tarkibida-yigiruv,  tukuv, kerza 

fabrikalari, poyafzal uchun maxsus gazlama,  tasma  va  boshqa maxsulotlar ishlab chikaradi.  

Bu erda pillakashlik,  trikartaj poyafzal fabrikalari mavjud. Oziq-ovqat sanoat korxonalari ichida 

moy kombinati mashkur. Kombinat iqtisodiy rayonda tayerlanadigan o’simlik moyining 1/3  

qismini  ishlab chikaradi.  shaxarda konserva sut zavodlari,  neftni uayta ishlash, Kimyotolalar,  

azot ugitlari zavodlari mavjud. Marg’ilon-125 ming aholi yashaydi. Yirik ipakchilik sanoati 

xisoblanadi. Urush yillari bu erda ipak yigiruv fabrikalari kurildi va xozir u mashkur ipak 

kombinatiga aylantirildi. Bu erda yirik tamirlash-mexanika zavodi,  bidiiy tikuvchilik fabrikasi,  

non va sut zavodlvri,  paxta tozalash va poyafzal fabrikalari mavjud. Quqon 176 ming kishi. 

shaxarda engil,  Oziq-ovqat mashinasozlik, Kimyosanotiga mansub yirik korxonalar ishab 

turibdi.  Paypoq fabrikasi yirik kuylak tikadigan fabrika paxta tozalash,  yigiruv tukuv  fabrikasi,  

xrom charm ishlab chikarish,  eg-moy kombinati, konserva, kimeviy maxsulotlar, mashinasozlik 

sanoatining biruancha korxonalari ishlab turibdi.  Andijon.  20,7 ming kishi.  Andijon 

tuqimachilik kombinati ishlab turibdi.  Paxta tozalash,  pillakashlik korxonalari  badiiy buyumlar 

fabrikalari eg moy kombinati,  konserva,  non zavodlari mavjud.  Andijon yirik mashinasozlik 

sanoati  markazi.  Namangan 319 ming kishi. Kanada bilan hamkorlikda erkaklar kuylagi 

fabrikasi,  xitoy va Yaponiya bilan hamkorlikda Baqmal, pombaqmal gazlamalari ishlab 

chikilmokda.  Mashinasozlik korxonalaridan -tamirlash-mexanika zavodi,  elektr isitgich 

asboblar ishlab chikaradigan birlashma,  avtoremont zavodlari mavjud. qurilish materialari 

sanoatidan-uysozlik kombinati,  temir beton konstrutsiyalari, gisht, Kimyozavodi, mebil 

farikalari mavjud.  

                  

19. MİRZAChO’L İQTİSODİY RAYONİ. 

     Mirzacho’l    iqtisodiy  rayoni Jizzax va Sirdaryo  viloyatlaridan iborat bulib,  maydoni 25,6 

ming km2, aholisi 1 mln 611 ming kishi (2009 y).  İqtisodiy rayon yangi erlarni  o’zlashtirish  

xisobiga  tarkib topgan bulib, respublika maydoning 5,7% ini, aholining 6,5% nitashqil qiladi. U 

asosan qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish ixtisosiga ega,  sanoat jixatdan tez rivojlanayotgan 

xududiy-ishlab chiqarish majmuasidir. Iqtisodiy rayon xozirning o’zida respublikamizda 

etishtiriladigan paxtaning 14,2%  ni, gallaning 17,5% ni bermoqda. Respublikada xosil 

qilinadigan eletr quvvatining 30,8% ini, tayerlanadigan  paxta  tolasining 13,2%  ini Mirzacho’l 

iqtisodiy rayoni bermoqda. 

     Rayon xududi  O’zbekistonning  eng  taraqqiy etgan Toshkent, Farg’ona,  Samarqand 

iqtisodiy rayonlariga tutashib turadi.  Ushbu rayonlar Mirzacho’l iqtisodiy rayonini ishchi 

kuchlar,  mashina va mexanizator bilan taminlab turadi.  Demak,  rayonning  iqtisodiy geografik  

o’rni  qulay.  Rayonning janubi va janubi-garbini Turkiston hamda Nurota tog tizmalari 

egallaydi. Uning shimoliy qismi  Mirzacho’l tekisligidan iborat. O’simlik usish muddati 228 

kunga teng, shu erda xarorat yigindisi 4300-5000 ga etadi. Yogin miqdori  rayon shimolida 200 

mm dan,  janubiy-garbida 450-500 mm dan oshmaydi.  Shu sababli rayon dexkonchiligini fakat 

sugorish asosida rivojlantirish  mumkin.  Rayonni  suv bilan taminlashda Sirdaryo, Sangzor va 

Zomin daryolari katta rol uynaydi. Tuproq  qungir va buz tuproqlar, grunt suvi er yuzasiga yaqin 

joylarda shurxoq tuproqlar uchraydi. Qazilma boyliklardan volfram, qurgoshin, rux, mis, boksit, 

va oltin konlari sanoat ahamiyatiga ega. 

     Rayonda qurilishbob shaxal, qum, gips va oxak juda kup. Aholisi,  Rayonning  aholisi  

boshqa  rayonlardanreja asosida kuchib keltirilgan aholidan iborat.  Aholi manzilgoxlari asosan  

katta yul egalarida barpo qilingan. Aholining 30% iga yaqini shaxarlarda isteqomat qiladi. 

     Xo’jaligi. Mirzacho’l  xo’jaligining  rivojlanishi asosan sungi yarim asrga tugri keladi.Yangi 

erlarni o’zlashtirish, bu soxaga odam texnika  yutqularini keng kulamida qullash asosida amalga 

oshirildi.  Mirzacho’l iqtisodiy  rayoni uz qishloq xo’jaligining jadalligi bilan boshqa 

rayonlardan ajralib turadi. Bu erda paxta etishtirish majmui yuksak darajada rivojlangan.  Rayon 

ekin maydonining  40% ga paxta ekiladi.  Rayonda bugdoy, makkajuxori ham ekiladi. 

Chorvachilik qorakul quylariining salmog’i katta.  Parrandachilik, qoramolchilik.   

Endilikda iqtisodiy rayonda sanoati ham tez rivojlanmoqda. Bu erda yoqilgi- energetika 

sanoti boshqa  iqtisodiy  rayonlardan  keltirilgan  yoqilgi resurslariga asoslanadi. O’rta Osiyoda 

eng yirik Sirdaryo GRES si qurildi va  bu iqtisodiy rayon energiyasining bir qismini qushni 

rayonlarga bermoqda.  Rangdor metallurgiya-Quytoshda 1937 yildan buyon  volfram molibden 

konidan foydalanmoqda. Gagarin shaxrida kukun metallurgiyasi zavodi ishga tushirildi.  

Marjonbuloq AQSh mutaxasislari bilan  hamkorligida  ruda  koldiqlaridan oltin ajratib 

olishishlari amalga oshirilmoqda.  Mashinasozlik.  Bu erda endi tashqil etilgan tarmoqdir.  

Mashinasozlik sanoti asosan qishloq xo’jaligi mashinasozlarini tamirlash bilan shugullanadi.  

Bunday korxonalar  Jizzax,  Guliston, Gagarin shaxrlarida joylashgan. Sirdaryo va Paxtakorda,  

Toshkent qishloq xo’jaligi mashnasozligi zavodining,  Gagarinda,  Toshkent  tuqimachilik  

mashinasozligi zavodining odamlari qurgan Jizzax akumlyator zavodi mavjud.    Kelajakda 

Sirdaryo  generator  vagonlarini tamirlash zavodi, Jizzaxda KamAZ avtomashinalarini remont 

qilish zavodi, Paxtakorda Rossiya bilan hamkorlikda kuchli avtokranlarni ishlab chiqarish 

korxonasi,  Shirin shaxrida elektro-texnika mashinasozligi korxonalarini  kursatish  mumkin.  

Kimyosanoati-Jizzax shaxrida polietilen quvurlari ishlab chikaradigan zavoddan iborat. 

 

Gulistonda  yirik organik  sintez  Kimyozavodini qurish muljallanmoqda, Aydarkul va Tuzkon 

kullaridan tuz va boshqa xom-ashelar olish kuzda  tutilmoqda.  Qurilish materiallar sanoati, tez 

rivojlanmoqda. Bu sanoatning eng yirik markazlari-Jizzax va Yangier  shaxarlaridir.  Jizzaxda 

1930 yildan buyon yirik oxak zavodi ishlab turibdi. Bu erda yirik qurilish kombinati ham 

mavjud.  Kombinat tarkibida silikat zavodi, yigma-temir beton maxsulotlari ishlab chikarishda 

ishlatiladigan armaturalar tayerlash tsexi bor.  Jizzaxda  gisht  zavodi, sopol  buyumlari zavodi 

mavjud.  Yangi er qurilish materiallari va konstruktsiyalari kombinati tarkibida  temir-beton  

maxsulotlari, temir-beton quvurlari zavodlari va boshqa tsexlar bor. Baxmal rayoni xududidagi 

Oktosh va Uzunsoy marmar  konlaridan  olinadigan marmar sifati jixatidan Gozgon marmaridan 

qolishmaydi.  Engil va oziq ovqat sanoati ancha tez rivojlanmoqda. Paxta tozalash zavodlari 

Jizzax,  Guliston,  Sirdaryo, Baxt, Paxtakor, Gagarin shaxarlarida joylashgan. Oziq-ovqat sanoati 

korxonalaridan- Zarbdor elevatori,  Jizzax un kombinati, Sirdaryo va Guliston sut zavodilari,  

Guliston yog’ -pishloq zavodi, yog’ ekstratsiya zavodi. Konserva,  sharob  zavodlar,  qandolat  

fabrikalari, un kombinatlari va boshqalar.  

Qishloq xo’jaligi.  Mirzacho’l umumiy er fondi 777 ming gektar bulib,  shuning 313 

ming gektari sugoriladigan erlardan iborat.  Dexkonchilikning  asosiy tarmogi-paxtachilikdir.  

İqtisodiy rayonda barcha sugoriladigan  erlardan  iborat.  Dexkonchilikning asosiy tarmogi 

paxtachilikdir. Sugoriladigan erlaring 61% iga paxta ekiladi. Dexkonchilik qilinadigan erlarning 

11% iga don ekiladi. galla etishtirish buyicha Mirzacho’l iqtisodiy rayoni Fargona va Quyi 

Amudaryodan keyin uchinchi urinni egallaydi.  Tog va tog oldi rayonlarida bog va meva 

tokzorlar barpo etilgan.  Iqtisodiy rayonda 170 ming gektar maydonda boglar,  17,2 ming  gektar  

erga uzumzorlar tashqil etilgan.  Mirzacho’l iqtisodiy royoni respublikada etishtiriladigan qora 

ko’l terilarining  8.2%  ni,  gushtning 10,5%  ni,  tuxumning 6,8%  ni, sutning 9,5% ni etkazib 

beradi. 

        Transport-asosan avtomobil transporti rivojlangan.  Iqtisodiy rayon orqali katta o’zbek 

trakti utadi. Sanoat markazlari va shaxarlari.  Jizzax-108 ming aholi yashaydi.  Paxta  tozalash 

zavodi,  o’simlik moyi ishlab chikaradigvan juvozxonalar,  suv tegirmonlari, nonvoyxonalar, 

egoch va temirchilik ustaxonalari mavjud edi.  1930 yilda Oxak zavodi kurildi. Keyinchalik 

alkogolsiz ichimliklar zavodi, uisht zavodi yirik qurilish materiallari zavodi ishlab turibdi. 1969 

yil Jizzax Kimyokombinati kurib ishga tushirildi. Akkumlyator zavodi, paxta tozalash zavodi, 

eg-pishlok zavodlari  mavjud.  Guliston (54ming kishi) yashaydi.  Paxta tozalash  zavodi,  eg 

ekstraktsiya zavodi mavjud.  Yangi  er  (29ming  kishi) yashaydi.  qurilish materiallari va 

konstruktsiyalar, asfalt-beton, sapol quvurlvr zavodlari mavjud. 

                 

                                20. SAMARQAND İQTİSODİY RAYONİ. 

  

Samarqand iqtisodiy  rayoni  Samarqand  viloyatini uz ichiga oladi.  Maydoni 16,8 ming 

km2, respublika xududining 3% ini tashqil  qiladi.  Aholisi 3061,6 ming kishidan (2009 y) ortiq.  

Aholi soniga kura Fargona va Toshkent iqtisodiy rayonlaridan keyin  uchinchi  urinda turadi.  

Iqtisodiy rayon respublikaning yirik sanoat agrar xududiy ishlab chiqarish majmularidan biridir. 

U jumxuriyat yalpi sanoat maxsulotining  9%ini  beradi. Bu jixatdan ham u Toshkent,  Fargona 

iqtisodiy rayonlaridan keyin uchinchi  urinda  turadi.  İqtisodiy rayon respublika konserva 

maxsulotining 30%ini, shoyi gazlamalarining  11,7  %ini,  paxtani  8%i  dan  ortigini,  

pillalarning 10%ini,  gallaning 12%ga yakinini, kartoshkaning 20%ini, uzumning 30%ini, 

tamakining 96%ini beradi.      İqtisodiy rayon  respublikanining markaziy qismida joylashgan. U 

shimol va garbda Buxoro-Qizilqum, sharqda Mirzacho’l, janubda  Qashqadaryo  iqtisodiy  

rayonlari,  janubiy sharqda Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh.  iqtisodiy rayoning 

geografik urni,  kushni rayonlar bilan aloqa qilish uchun kulaydir.  İqtisodiy rayoning katta qismi 

vodiy va  adirdan  iborat.  iklimi  keskin kontinental.  Yanvar oyining urtacha xarorati -20. 

Mutloq minimum -30 gacha tushadi. Sovuksiz kunlar 180-200 kunga teng bulib, ijobiy xaroratlar 

yigindisi 3350-4000 teng.  G’arbida 150-250 mm, markazida 300-500 mm,  sharqiy qismida 

500-600 mm egin egadi.  Zarafshon daresi suv bilan taminlaydi.  tuproki buz tuprok..  Qazilma 

boyliklaridan - volfrom,  marmar, dala shpati, granit, mergil, ouaktosh, teranzit, uum, va 

boshqalar uchraydi. Zichligi 1km kv ga 160-200 kishi tugri keladi.  aholi shaxarlarda 31%i,  

69;%i qishloqlarda yashaydi.  9 ta shaxar va 14 ta shaxarcha bor.       

Xo’jaligi. iqtisodiy  rayon respublikamizdagi yirik xududiy ishlab chiqarish 

majmualaridan iborat.  Sanoat agror rayondir. iqtisodiy rayonda sanoat etakchi urinda turadi. ogir 

sanoat va engil sanoat tarmoqlari rivojlangan. ogir sanoat tarmoqlari ichida tog-kon, 

mashinasozlik,va metallsozlik, Kimyoshuningdek nengil va ozik ovkat sanoati rivojlanagan. 

     Mashinasozlik  va  metalsozlik  korxonalari-qishloq xo’jalik mashinalari va avtomobillarning 

eqtiej  qismlari,  paxta  zavodlar uchun asbob uskunalar, ruzg’or sovutgichlari, liftlar 

kinoaparaturalar ishlab  chikarmokda.  Kimyo sanoatida-superfosfat,  amiafos ugitlari,  sulfat  

kislota va akkumlyator kislotasi va boshqalar ishlab chikarmokda.  Jomboyda temir beton 

konstruktsiyalari  kurilgan.  qurilish sanoatining korxonalari Samarqand, Kattaqurgon va Oqtosh 

shaxarlarida barpo etilgan.  iqtisodiy rayonda engil sanoatning 50 ga korxonalari mavjud. Bular 

paxta tozalash zavodlari, pillakashlik,  shoyi  tukish,  trikataj,  tikuvchilik  fabrikalari, charm-

poyafzal  korxonalaridan  iborat.  Paxta  tozalash zavodlari-Samarqand,  Kattakurkon,  Zarbuloq, 

Jomboy, Juma shaxarlarida va  Poyariq,  Pastdarg’om,  Paxtachi rayonlarida joylashgan.  Shoyi 

gazlama va pillakashlik fabrikasi  Samarqand  shaxrida  joylashgan. Samarqand shaxrida chinni 

buyumlar joylashgan.  Oziq-ovqat sanoati konserva va sharob, o’simlik moyi, tamaki, sut-gusht, 

non -bulochka. =andalot maxsulotlari ishlab chikaradi.  1936 yilda kurilgan Kattaqurgon eg 

ekstratsiya zavod  yirik  korxonalardan  xisoblanadi.  iqtisodiy  rayon  respublikada ishlab 

chikariladigan o’simlik egining 12,2%ini ishlab chikaradi.  iqtisodiy rayon  meva,  sabzavot 

konservalari  ishlab  chiqarish buyicha respublikada birinchi urinda turadi.  Yirik konserva 

zavodlari -Samarqand,  Bulungur İshtixon rayonlarida joylashgan.  iqtisodiy rayon energitikasi 

etarli darajada rivojlanmagan.  U energiyani Navoiy va Mirzacho’l iqtisodiy royonlaridan,  bir 

qism energiyani Tojikistondan oladi.  İqtisdiy rayonda qishloq xo’jaligi ham rivojlanagan.  

Qishlok xo’jaligida muqim  tarmoq deh’konchilik bulib,  qishloq xo’jaligi yalpi maxsulotining 

75%ini beradi.  İqtisodiy rayonning er  fondi  kuyidagicha: h’aydaladigan erlar 494,3 mingga,  

shundan 261,3 minggektari sugoriladi, 206,5 ming gektari lalmi erlar, 42,6 ming gektari bou va 

tokzorlardan iborat.  830,7 ming gektari yaylovzorlardan iborat. Obikor degkonchilikning 

etakchi tarmoqi  paxtachilikdir.  Bu  erda respublika yalpi paxta xosilining 8%ini etkazib 

beriladi.  Tamaki,  kunjut,  zigir,maxsar etishtiriladi.  Lalmi erlarda-bugdoy,arpa etishtiriladi. 

Obikor erlarda makkajuxori maydonlari keyingi yillarda tobora kamayib bormoqda. Samarqand 

iqtisodiy rayoni sabzavot  va  kartoshka  etishtirishda Toshkent iqtisodiy rayonidan oldinda,  

birinchi urinda turadi.  Respublika mevali daraxtlarning 15%i, tokzorlarning 30%i shu iqtisodiy 

rayondadir. Chorvachilik-qoramolchilik,  kuychilik va parrandachilikdan  iborat.  Pilla yalpi 

xosili jiqatdan Fargona,  Buxoro-Qizilqum iqtisodiy rayonlaridan keyin uchinchi  urinda  turadi.  

Transporti  O’zbekistonda 1888yilda  Farob stantsiyasidan Samarqandgacha temir yul kurilgan. 

iqtisodiy rayon xududini Toshkent-Turkmenboshi,  Toshkent-Dushanbe, Samarqand-Qarshi  

temir  yullari kesib utadi.  Samarqand - 369,9 ming aholi yashaydi. Krasniydvigatel, Kinap, 

Xlopkamash, Xalodinnik zavodlari va Superfosfat zavodi bor.  Pillakashlik, shoyi tukish,  

qadaqlash, tikuvchilik, mebel, poyafzal tirikataj fabrikalari,  paxta tozalash va chinni buyumlar 

zavodlari mavjud.  Kattaqurgon - (59,3 ming kishi) Xlopkamash, engil va ozik ovkat sanoat 

korxonadlar mavjud. 

 

21.  BUXORO-QİZİLQUM İQTİSODİY RAYONİ. 

     İqtisodiy rayonga Buxoro va Navoiy rayonlari kiradi.  Maydoni 151,3 ming km.kv, 

Respublika xududining 34% ini tashqil qiladi.  Kattaligi jih’atidan Quyi Amudaryo iqtisodiy 

rayonidan keyin ikknchi  urinda turadi.  Aholisi 2 428 ming kishi (2009 y) bulib,  respublika 

aholisining 8,2 % ini tashqil qiladi.  Iqtisodiy  rayon  industrial-agrar  rayonlardan biri bulib,  

respublika sanoat maxsulotining 8%ini,  paxtasining 12%ini, pillasini15%ini, qorakul terilarining 

44,5%ini etkazib beradi. 

     Respublika markazida joylashgan.  U shimolda Qozog’iston respublikasi, sharqda Samarqand 

iqtisodiy rayoni, janubiy-sharqda Qashqadaryo iqtisodiy rayoni, janubiy-garbda Turkmaniston 

respublikasi,  shimoliy-garbda  va  garbda Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni bilan chegaradosh.  

Rayonning chegaradosh urni  iqtisodiy  aloqalar olib borish uchun qulay.  Xududining 90%i 

tekislikdan, yani  Qizilqum chulidan iborat. Iqlimi keskin kontinental, qishi sovuq. Yanvarning 

urtacha h’arorati -8 ,  janubda -20,  mutloq minumum shimolga -37gr, janubda-24 gr gacha 

boradi. Yozi issiq va quruq. İyulning urtacha h’arorati +27 gr dan 31 gradus gacha maksimum 46 

gradusdan 49 gr gacha boradi.  İjobiy xaroratlar yigindisi 3000 gradus, janubda 5000 

gradusgacha boradi. Bu esa ingichka tolali paxta etishtirish imkonini beradi.  Shimoliy garbida 

100 m,  tog enbag’irlarida 300 m.  Quyimozor  suv  ombori suv sig’imi 300 mln m kub qurilgan. 

Amu-Qorakul,  Amu-Buxoro mashina kanallari (uzunligi 200 km )  barpo etilgin.  Suvni 64 m 

balandlikka kutarilib boradi. O’rta chul, Malik cho’l va Shur ko’l atrofidagi erlar 

uzlashtirilmoqda. O’simligi qorako’l kuylari uchun ahamiyati katta. 6 ta urmon xo’jaligi, bitta 

urmon meliratsiya stantsiyasi, 3 ta qo’riqxona. Qizilqum, Varganzi,  qorakul kuriqxonalari 

tashqil etilgan.      Gaz asosiy metall,  nodir metallar kaliy  tuzi,  osh  tuzi, fosfarit,  oltingugurt  

konlari,  qurilish  materiallari (grafit, qum, bintomit va mramor), meniral buyog, konlari mavjud.  

Aholisi va mehnat resurslari. zichligi 1km kv ga 13 kishi tugri keladi. Vodiyning 

sugoriladigan qismida 40-50 kishi tugri keladi.  Cho’llarda 1km kvga 2 kishi tugri keladi. 

aholining 60 %i qishloqlarda yashaydi. 

     Xo’jaligi. iqtisodiy  rayon  sanoati kup tarmoqlidir.  Uning energitika, rangdor metallurgiya, 

gaz kimyosi, engil va oziq  ovqat sanoatlari jadal suratlar bilan rivojlanmokda. İqtisodiy rayon 

sanoati elektr quvvati miqdoriga kura Toshkent, Mirzacho’l  iqtisodiy rayonlaridan keyin 

uchinchi urinda turadi. Elektr quvvatining asosiy qismini Navoiy GREsi beradi.  Stantsiya 1963 

yilda ishga tushirilgan  va tabiiy gaz bilan ishlaydi.  Umumiy quvvati 830 ming kvt.  Gaz sanoati 

etakchi edi.  Shurtan gaz koni ishga  tushirilgach ikkinchi uringa tushib qoldi. Kimyosanoati. 

Respublika Kimyosanoati yalpi maxsulotining 12,6%ini ishlab chiqaradi.  Kimyo sanoatining 

markazi Navoiy shaxri bulib,  bu erdagi Kimyokombinati azot ugitlari, kimyoviy tola (nitron) 

ishlab chiqaradi. Kimyosanoti Markaziy Qizilqumda  fosforit  konlari asosida fosfarit uni 

tayerlanadi.  Navoiy kon-metallurgiya kombinati,  Navoiy  azot  va boshqa  korxonalar 

hamkorlikda yaratgan.  "Agama" kushma korxonasi sifatli istemol buyumlari ishlab chiqarishga 

asoslangan. 

 İqisodiy  rayonda  15  ta xorijiy davlatlar bilan jumladan AQSh, Turkiya, Belgiya, 

Pokiston, Singapur bilan hamkorlikda Zarafshon" zargarchilik buyumlari ishga tushirilgan 

Buxoro keramzit-beton, temir-beton buyumlari va yirik gisht zavodlari qurilish materiallari 

ishlab chiqaradi. Engil sanoatning 50ga yaqin sanoat korxonalari mavjud. Buxoro ip-gazlama 

kombinati Kogon, Qorako’l, Gijduvonda  paxta tozalash zavodlari rayon engil sanoat yalpi 

maxsulotining 4/5 qismini ishlab chiqaradi.  Iqtisodiy rayonda  pillakashlik, zarduzlik, 

tikuvchilik fabrikalari bor. Buxorodagi qorakul zavodi- qorako’l terilariga va andatra terilariga 

ishlav  beradilar. 

     Oziq-ovqat sanoatidan-eg ekstratsiya,  sharob, pivo. Konserva zavodlari, Qandolat,  makaron 

fabrikalar, gusht sut, non kombinatlari va boshqalar bor.  Qishloq xo’jaligida paxtachilik va 

qorakulchilik tarmoqlari mavjud. Xaydaladigan erlar 300 mingga, shuning 272,9 ming gektari 

sugoriladigan 21mign gektari esa  baxorikor erlardir.  Yaylov erlar 12364,9 ming bulib,  

respublika yaylovlaring 51% joylashgan. sugorishda Amu-Buxoro mashina kanali qayta  kurib 

uning quvvati oshirildi.  Keyingi yildan qoravulbozor, uutchi, Jilvon, Varaxsha, Moxonkul, 

Zamonbobo massivlari, urta va Malik  chullaridagi yangi erlar uzlashtirmokda.  İqtisodiy 

rayonda bog’ va uzumzorlar maydoni 27mign  gektardan  iborat.  Qorakulda kuychilik,  

tuyachilik rivojlangan. Transporti - Kogon-Turkmanboshi temir yuli, Navoiy-Uchquduq. 

İqtisodiy rayon xududi orqali - Jarqoq-Buxoro-Samarqand,Toshkent, Buxoro-Ural,   Urta-Osiyo  

markaz gaz quvurlari utadi. Buxoro-227,9 ming aholi yashaydi. 35 dan ortik sanoat korxonalari 

ishlab turibdi.  Navoiy-109,5 ming aholi. GRES, Kimyosanoati, Navoiy azot kombinati, tsement 

zavodi, engil  Oziq-ovqat korxonalari mavjud.  Zarafshon, Uchkuduk kon metallurgiya sanoati 

tuguni ishlomoqda. Kogon-temiryul tugunlari.