Tana fikrlash. Ijodiy bosim

Fikrlash jarayonida faol ishtirok etadigan nerv sistemasining asosiy elementlari.
Olimlar birinchi navbatda sizning fi kringiz o‘z-o‘zidan va tasodifi y emasligi haqida bahslashishadi. Buning o‘rniga, sizning fi kringiz, ehtimol sizning atrofi ngizdagi narsalarga bo‘lgan munosabatdir. Bunday holda, bu budilnik bo‘lishi mumkin, telefoningizni soat qancha ekanligini tekshirib ko‘rish istagi yoki axlat tashuvchi mashinaning o‘tib ketishini eslatib turadigan doimiy vaqt bo‘lishi mumkin. Boshqa hollarda, fi krlarni xotiralar qo‘zg‘atishi mumkin. Fikrlash jarayoni bilan bevosita bog‘liq nevrologiya (nerv sistemasi)ga oid quyidagi ba’zi muhim atamalar aniqlangan: Harakat potensiali: kimyoviy o‘zgarishlardan kelib chiqadigan keskin kuchlanish (neyronlarning bir-biriga qanday signal berishlari). Neyron: signallari yuboriladigan asab hujayrasi. Neyrotransmitter: neyronlar tomonidan chiqariladigan, boshqa hujayralar bilan aloqa qilishda yordam beradigan kimyoviy xabarchilar (masalan, dopamin, epinefrin, noradrenalin). Prefrontal korteks: rejalashtirish, shaxsiyat, qaror qabul qilish va ijtimoiy xatti-harakatlar bilan shug‘ullanadigan miyaning bir qismi. Gipokampus: miyaning bir qismi turli xil xotira funksiyalarida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Sinaps: neyron (asab hujayrasi)dan maqsadli hujayraga kimyoviy yoki elektr signalini o‘tkazishga imkon beruvchi tuzilish. Miya bir vaqtning o‘zida ko‘plab qismlarni kesib o‘tadigan va o‘zaro ta’sir qiladigan murakkab usulda ishlaydi. Shunday qilib, ertalab fi krga fi krga kelganingizda, ehtimol sizning miyangizdagi barcha bu turli xil tarkibiy qismlar (prefrontal korteks, gipokampus, neyronlar, neyrotransmitterlar va boshqalar) bir vaqtning o‘zida ishtirok etishi mumkin. Agar sizning fi kringiz natijasi yotoqdan ko‘tarilishni xohlamasligingiz bo‘lsa, agar siz yana boshingizni orqangizga tashlagan bo‘lsangiz, bu nimani hisobiga bo‘ldi? Yoki, buning o‘rniga siz o‘rin¬dan turishni qaror qilgan bo‘lsangiz, qanday boshqacha narsa ta’sir qildi yoki voqea sodir bo‘ldi? Bilamizki, miya qaror qabul qilganda, turli xil asab tarmoqlari o‘zaro raqobatlashadi. Oxir-oqibat, tarmoqlardan biri faollashadi va kerakli xatti-harakatni keltirib chiqaradi. Bu miyaning neyronlari, deb ataladigan orqa miya nerv hujayralari orqali sodir bo‘ladi va ular o‘zlarining aksonlariga impuls yuboradi, bu esa mushaklarga yetib boradi va harakatga olib keladi: bu holda siz boshingizni yopib qayta yotib olasiz yoki o‘rindan turib yotoqdan chiqasi
Fikrlar va hissiyotlar Sizning fi kringizning hissiy ta’siri haqida nima deyish mumkin? Sizning fi krlaringiz miyangizdagi neyrotransmitterlarga ta’sir qilishi mumkinligini bilamiz. Optimizm kasallikka qarshi immunitetni yaxshilaydi, depressiv fi krlash esa immunitetni pasayishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, agar siz boshingizni o‘rab o‘zingizni o‘ringa 155 qayta tashlasangiz va bu “charchadim”, “o‘rnimdan turolmayman” yoki “hayot qiyin” kabi miyangizdagi murakkab boshqa fi krlarni qo‘zg‘atsa, u o‘zaro ta’sir signallarini tanangizning boshqa qismlariga yuborishi mumkin. Boshqa tomondan, agar siz to‘shagingizdan tursangiz va “Bu unchalik yomon emas”, “Men hozir boraman” yoki “Bugun ajoyib kun bo‘ladi” deb o‘ylasangiz, sizning neyronlaringiz yuboradigan yo‘llar va signallar boshqacha bo‘lishi aniq. Biz ushbu jarayonlarning barcha murakkabliklarini hali bilmay¬miz, ammo sizning fi krlaringiz muhimligini aytish kifoya. Sizning miyangiz tashqi muhitdan yoki sizning o‘tmishingizdagi hislar yoki xotiralar nuqtai nazaridan doimo signallarni qabul qiladi. Keyinchalik u milliardlab sinapslar orqali miyadagi to‘lqinlar orqali turli xil fi krlarni faollashtiradi. Shunday qilib, sizning fi krlaringiz miya funksiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan boshqa tarkib bilan o‘zaro aloqada bo‘lganda yanada murakkablashadi.


Fikrlaringizni tartibga solish O‘zingizning fi krlaringiz sizning his-tuyg‘ularingiz bilan ikki tomonlama ravishda bog‘langanligi o‘z-o‘zidan sodir bo‘ladi. Qo‘rqinchli fi krdan keyin necha marta adrenalin zarbasini boshdan kechirdingiz? Siz hech qachon ish bilan suhbatga yoki birinchi uchra¬shuvga borganmisiz va o‘zingizni xuddi shunday his qilganmisiz? Qachonki sizda, biron bir fi kr bo‘lsa, natijada sizning ongingizda va tanangizda tegishli kimyoviy reaksiya mavjud bo‘ladi. Buni amalga oshirish juda muhimdir, chunki bu sizning fi kringiz sizning his-tuyg‘ularingizga ta’sir qilishi mumkinligini anglatadi. Va xuddi shu tarzda, agar siz o‘zingizni yomon his qilsangiz, fi kringizni o‘zgartirish orqali uni o‘zgartirishingiz mumkin. Agar bu biroz g‘ayrioddiy bo‘lsa, fi krlar sizning miyangizdagi jismoniy narsalar (va sizning tanangiz bilan bog‘lanmaydigan o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladigan tashqi kuchlar emas) degan fi krga qayting. 156 Agar siz fi krlaringiz miyangizning jismoniy qismlari va fi krlaringizni o‘zgartirish tanangizga ta’sir qilishi mumkin, degan ilmiy qarashni qabul qilsangiz, demak, siz shunchaki kuchli qurol yaratgansiz. Ammo xulosa qilishga shoshilmang, agar bizning fi krlarimiz doimo biron narsaga shunchaki reaksiya bo‘lsa, biz qanday qilib ularni qo‘lga olishimiz va o‘zgartirishimiz mumkin? Albatta, sizning fi krlaringiz bo‘shliqdan kelib chiqmaydi. Masalan, siz ushbu mavzuni o‘qiyapsiz va undan fi krlaringizni o‘zgartirishda foydalanishingiz mumkin bo‘lgan yangi g‘oyalarni qo‘lga kiritmoqdasiz. Buning ma’nosi shuki, agar siz o‘z fi krlaringizni o‘zgartirishni boshlamoqchi bo‘lsangiz, siz o‘zingizning fi krlaringizning qo‘zg‘atuv-chilari va shuningdek, ushbu ogohlantirishlarga javoban o‘z fi krlaringiz xususiyatlari to‘g‘risida xabardor bo‘lishingiz kerak. Keyingi safar divanda yotganingizda: “Men turmoqchi emasman”, deb o‘ylang, bu fi krni nima qo‘zg‘atganini o‘zingizdan so‘ranFikrlaringiz va tanangizni qanday o‘zgartirish Fikrlaringiz qo‘zg‘atuvchilari haqida juda aniq ma’lumot oling, shunda siz his-tuyg‘ularingiz va sog‘lig‘ingizni o‘zgartirishga qodir bo‘lasiz. Agar odam yotoqdan ko‘tarilishni istamasa, bu fi krni budilnik qo‘zg‘atishi mumkin. Sizda budilnik va “men yotoqdan turishni istamayman” degan fi kr o‘rtasida aqliy bog‘liqlik mavjud. Siz miyangizda ruhiy chuqurchaga ega bo‘ldingiz, boshqacha qilib aytganda, bu qo‘zg‘atuvchini shu fi kr bilan bir zumda bog‘laydi. Shunday qilib, agar siz ushbu reaksiyani o‘zgartirmoqchi bo‘lsangiz, qo‘zg‘atuvchini o‘zgartirishingiz yoki ushbu fi kr bilan aloqani buzishingiz kerak. Buning bir usuli, o‘zingizni har kuni ertalab 30 kun davomida qo‘zg‘atuvchining yangi reaksiyasi bo‘lguncha boshqa fi krni 157 o‘ylashga majbur qilishdir. Masalan, siz 30 kun davomida har kuni “Men turishni yaxshi ko‘raman” deb o‘ylashga majbur qilishingiz mumkin. Buning qanday ishlashini ko‘ring. Agar bu fi kr shunchaki noo‘rin bo‘lsa, ehtimol: “O‘rningdan turish unchalik yomon emas. Bir marta erta turganimdan xursandman”. Siz shuningdek, budilnik ovozini o‘zgartirishingiz mumkin, shunda siz eski signalga (eski fi krga) nisbatan kamroq munosabatda bo‘lasiz. Buni osongina qo‘lga kiritganingizdan so‘ng, uni hayotingizning barcha sohalarida qo‘llashingiz mumkin! Tiqilinch ichida qolib achchiqlanish va asabiylashishni his qilasizmi? “Men tirbandlikka bardosh berolmayman” degan fi kr miyangizdan tanangizga signallarni yuborib, nafasingizni tezlashtiradi va mushaklaringizni tarang lashtiradi. “Men buni boshqara olmayman, dam olishim ham mumkin” degan fi kr tanangizga tinchlanish uchun signal yuboradi. Yaqinlashib kelayotgan taqdimotdan xavotirdasizmi? “Bu dahshatli bo‘ladi, men juda xavotirlanaman” degan xavotir sizni vahima va chekkada qoldiradi, shu bilan birga “Men qo‘limdan kelganicha harakat qilaman, qo‘limdan kelgani shu” degan fi kr tanangizga tinch va xotirjam bo‘lishingiz uchun yordam beruvchi signal yuboradi.

Miyaning shikastlanishi va fi krlash Biz bilamizki, miyaning ma’lum qismlariga zarar yetkazish ma’lum bilim qobiliyatlariga zarar yetkazadi. Bu juda qiziq, chunki fi krlar haqiqatan ham tanaga ta’sir qiluvchi va ta’sirlanuvchi jismoniy shaxslar ekanligiga ishora qiladi. Kognitiv funksiyalar miyaning barcha qismlarining to‘g‘ri ishlashiga bog‘liq, ushbu tizimlar buzilganda fi krlashga ta’sir qilishi mumkin. Juda yaxshi so‘z Bu fi krlar miyada va tanada sodir bo‘ladigan narsalarga qanday ta’sir qilishini juda uzoq va aniq tekshirish. Bu juda to‘g‘ri, chunki miyaga kelganda hali ham noma’lum bo‘lgan juda ko‘p narsalar mavjud. 158 Darhaqiqat, agar olimlar miyadagi jarayonlarni to‘liq xaritada ko‘rsatgan bo‘lsalar, ehtimol ular miyani takrorlaydigan superkompyuterlar qurgan bo‘lishlari mumkin. Fikrlar tanadan ajralib turadigan narsalar va fi krlarning qanday qilib jismoniy ta’sirga ega ekanligini tasvirlash bema’nilikdir deb bahs yuritadiganlar hali ham bor. Biz ong, tana, olam va boshqalar haqida hali ko‘p narsalarni tushunmaganimiz haqiqat bo‘lsa-da, hech bo‘lmaganda fi krlar miya va tanadagi reaksiyalarga bevosita ta’sir qilishi mumkinligi aniq. Bu nutq terapiyasining ko‘plab turlari, masalan, kognitiv xulqatvor terapiyasining asosidir. Va bu juda yaxshi narsa, chunki bu siz fi kringizni o‘zgartirishga harakat qilsangiz, siz o‘z miyangizga va tanangizga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan narsani qilayot¬ganingizni anglatadi. Va bu ta’sir doimiy o‘zgarish bo‘lishi mumkin, ayniqsa, agar siz ijobiy natijalarga ega bo‘lgan yangi fi kr yaratish yo‘llarini kashf qilsangiz