Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati. Nominal va real ish haqi

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
9-6 iqts im-22 guruh talabasi Rayimov Abdumalikning tayyorlagan mustaqil ishi ish haqi, uning darajasi va dinamikasini oRGANISH

Reja:

• Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati. Nominal va real ish haqi.
• Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari.
• Ish kuchi bozorining alohida modellarida ish haqi darajasining aniqlanishi. Inson kapitaliga investitsiyalar.
• Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uni tartibga solishda kasaba uyushmalari ro`li.

• Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati. Nominal va real ish haqi.

Iqtisodiy resurs hisoblangan ishchi kuchi bozorida
Iqtisodiy kategoriya sifatida
Ishchi kuchi talab va taklif nisbati asosida shakllanadigan baho sifatida chiqadi.
Yalpi milliy mahsulotni ishlab chiqarishda qatnashuvchilarning sarflangan mehnatining miqdori, sifati va unumdorligiga qarab undan oladigan ulushining puldagi ifodasidir.
Ish haqi
Real ish haqi darajasini belgilab beruvchi omillar:

• Nominal ish haqi miqdori.
• Iste`mol tovarlari va xizmatlarga bozor baholari darajasi.

Nominal ish haqi
Real ish haqi
Ma`lum vaqt oralig`ida pul shaklida olingan ish haqining umumiy summasidir.
Nominal ish haqining <> layoqati yoki nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo`lgan tovarlar va xizmatlar miqdori.
Real ish haqi boshqa sharoitlar o`zgarmay qolganda nominal ish haqi miqdoriga to`g`ri mutanosiblikda, iste`mol tovarlari va xizmatlar narxi darajasiga teskari mutanosiblikda o`zgaradi. Boshqacha aytganda,
Vp = ----------
Vp nominal ish haqi
P ijtimoiy omillar.
2. Ish haqini tashkil etish shakllari va tizimlari.
Ish haqi shakllari:
Vaqtbay ish haqi
Ish bay ish haqi
Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ishning hajmiga qarab belgilanadi.
Bunda ish haqi ishning davomiyligiga, ya`ni ishlangan vaqtga qarab to`lanadi.
Vaqtbay ish haqi qo`llaniladi.

• Mehnatning natijalarini aniq hisoblab bo`lmaydigan sohalarda;
• Mahsulot ishlab chiqarish hajmi bevosita xodimlar mehnatiga bog`liq bo`lmagan, ya`ni texnologik jarayonlarning borishi bilan belgilanadigan sohalarda. Masalan, konveyrli va avtomat liniyali ishlab chiqarishda;
• Lavozimdagi yoki aniq xizmat vazifasini bajaruvchilar uchun. Masalan, muhandis malaka ma`lumotnomalar.
  Ta`rif - setkasi.
  Unda mehnat qilish sharoiti og`ir bo`lgan hududlar va zararli ishlarda ishlovchilar tarif stavkasiga qo`shimcha koeffisientlar belgilanadi.
  Unda birinchi va undan keyingi razryadli xodimlar mehnatiga haq to`lashning o`zaro nisbatini aks ettiruvchi tarif koeffisientlari ko`rsatiladi.
  Ish haqiga turli koeffisientlar
  Ishchi kuchi umumiy taklifini belgilab beruvchi omillar:
  
  • Mamlakat aholisining soni;
  • Aholining umumiy sonida mehnatga yaroqli bo`lganlar salmog`I;
  • Aholining jinsiy va yosh tarkibi.
  
  Mehnatning sof raqobatli bozorida ish haqi darajasining aniqlanishi:
  
  • Ish haqi darajasi alohida mehnat turiga yalpi talab va uning yalpi taklifi ta`sirida shakllanadi;
  • Alohida ishga yo`llanuvchilar va ishga yo`llovchilar ish haqi darajasiga ta`sir ko`rsata olmaydi;
  • Mehnatga umumiy talab yoki uning umumiy taklifidagi ancha katta o`zgarishlar ish haqi darajasida o`zgarish bo`lishiga olib keladi.
  
  Inson kapitaliga investitsiyalar:
  
  • Ta`limga va malakaviy tayyorgarlikka investitsiyalar;
  • Sog`liqni saqlashga investitsiyalar;
  • Ishchi kuchi qo`nimligini ta`minlashga investitsiyalar.
  
  http://fayllar.org