Tarbiya jarayoni tarbiyachi va tarbiyalanuvchilar o'rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo‘naltirilgan hamkorlik jarayonidir. Tarbiyaning maqsadi har bir shaxsni shakllantirish

1.2.Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni jismoniy rivojlanishining o’ziga xosligi

Ilk yosh tarbiyalanuvchilari (1-2 yoshli bola) jism oniy tarbiyasining asosiy m aqsadi bolaning sog’lig’ini mustahkamlash, ularning tana a ’zolarini chiniqtirish, ularda asosiy harakat turlarini rivojlantirish, bolalarni tetik tutuvchi, toliqishlarining oldini oluvchi harakatlarini rivojlantirish uchun shart-sharoit yaratish ham da barm oqlarining m ayda muskullarini, yurish va harakat qilishning ayrim ko‘nikm alarini rivojlan-tirishdan iborat. Ilk yoshli bolalarning jismoniy rivojlanishida quyidagi jihatlarga alohida e ’tibor qaratish zarur. Ilk yosh guruh (2—3 yoshli bolalar) tarbiyalanuvchilari bilan jismoniy tarbiya b o ‘yicha bajariladigan ishni to 'g 'ri rejalashtirish va o ‘tkazish uni samarali hal etishda nihoyatda muhimdir. Kun davomida turli xildagi m ashg'ulotlarning jism oniy m ashq va harakatli o 'y in lar bilan qo'shib olib borilishi bolaning to ‘g ‘ri harakatini ta’m inlashga yordam beradi. Mashg‘ulotlar to’g‘ri tashkil etilsa, qiziqarli, ibratli jihatlari oshirilsa, bolalar o 'z vaqtida dam olishlariga e’tibor berilsagina, jism oniy m ashqlam ing sam aradorligi ortadi. M ashg‘ulotda eng m uhimi mashq va o‘yinlam ing to 'g 'ri taqsim lanishidir. Bunda m ashg'ulotning asosiy vazifasini ajrata olish lozim, uning m azm uni k o ‘zda tutgan m aqsadni hisobga olib, bola tanasining m a’lum qism lariga har tomonlama ta ’sir o 'tkazish zarur. Shu jum ladan, m ashg‘ulotlar unum dorligini oshirish m aqsadida turli m ashqlarni bir-biri bilan bog1 lash ham muhimdir. M ashg'ulotni rejalashtirishda harakat tartibini va takroriyligini, vazifani to ‘g ‘ri taqsim lash va bolalarni uyushtirishning eng aniq va oqilona usullari k o ‘zda tutiladi. Bunga, avvalo, etarli harakat faolligi va m ashg'ulotlarning zichligini ta ’m inlash orqali erishish kerak. Mashg'ulotlarni rejalashtirishda guruhning sharoiti, m ashg'ulotlar uchun zarur bo‘lgan jihozlarning m avjudligi hisobga olinadi. Ochiq havodagi m ashg ‘ulotlar m azm uni yil fasllariga, ob-havoga m uvofiq ravishda tanlanadi. M ashg'ulotni rejalashtirish va o‘tkazish usullari turlicha bo‘lib, ular asosiy harakat va o ‘yin m ashqlari, bir qolipdagi m ashg‘ulotlardan tortib, turli xildagi, y a ’ni harakatli o ‘yinlar, xalq o'yinlari. estafetalar, ochiq havoda o'tkaziladigan m ashg'ulotlarni o ‘z ichiga oladi. Ertalabki badantarbiya, sayrdagi jism oniy m ashq va o'yin lam i m ashg ‘ulotlam ing o 'q u v m aterialiga m uvofiqlashtirish m uhim . K unning turli paytida bolalarning harakat faolligini hisobga olish, shunga ko ‘ra, harakat ko'nikm a va m alakalarini takom illashtirish uchun harakat sifatlarini o ‘stiradigan m ashqlam ing turli usullari tavsiya etiladi. olalarning m ustaqil faoliyati tarbiyachining bevosita rahbarligida o'tadi. U har bir bolaning o 'y in va mashqlarni erkin tanlashiga harakat qiladi, tarbiyalanuvchilarni jismoniy rivojlantirishda quyidagi jihatlarga e ’tibor qaratish m aqsadga muvofiq: 1) bola harakatlarining shakllanishiga yordam berish, gavdasini tik tutishga o'rgatish; 2) bolalarni mustaqil o'ynavotgan paytlaridagi harakatlari faolligining barqarorlashuviga yordam berish; 3) tarbiyachi tom onidan ko'rsatilayotgan turli harakatlarga bolaning tushunib borishiga va birgalikda harakat qilishga undash; bolalarni turgan jo y da sakrashga, ikki oyoqni juftlab sakrashga va yengil tushishga, em aklashga, tirm ashib chiqishga, to ‘p bilan harakat qilishga, dum alatish, uloqtirishga o ‘rgatish; 5) bolalarda ertalabki badantarbiyaga nisbatan qiziqish, ijobiy munosabatlarni uyg‘otish o ‘yinlarda ishtirok etishga o ‘rgatish. K ichik yosh guruhi tarbiyalanuvchilarini asosiy harakatlarga tizim li odatlantirib borish lozim. Jumladan: 1) to ‘p-to‘p b o ‘lib yurish, y o ‘nalishni o ‘zgartirib yurish, doira bo ‘ylab juft-juft b o ’lib q o ‘l ushlashib yurish, yurishdan yugurishga o'tishga, yon tom onga yurish, ketm a-ket yurishga o'rgatish: 2) tarbiyachining orqasidan yugurish, dum alatib yuborilgan buyum ni quvib etish, ikki chiziq orasidan chiqm ay yugurish, 20—40 m etr m asofaga o ‘rtacha tezlikda, 7 0 -8 0 m etrga asta sekin yugurishga o ‘rgatish; 3) ikki oyoqni juftlab turgan joyda sakrash, balandlikka sakrash ham da 2 0 -3 0 sm m asofaga hatlashga, 10-15 sm balandlikdagi predm etdan sakrashga o ‘rgatish; 4) to ‘pni bir-biriga qaratib dum alatish, to'pm ikki qo'llab oldinga pastdan, k o ‘krak oldidan, boshidan oshirib otish, 50-100 sm oraliqdagi to ’pni ilib olishga harakat qilish, shuningdek, to ‘p yoki qum xaltachasini 1 m m asofaga bir q o ‘llab o ‘ng yoki chap q o 'l bilan irg'itish; 5) 3—4 m m asofaga em aklash, 30-40 sm, to ‘siq tagidan o ‘tish, arqonli narvoncha, tik devorchadan bola uchun qulay bo ‘lgan usulda yuqoriga tirm ashib chiqishga o'rgatish; 6) to ‘g ‘ri y o ia k b o ‘ylab yurish, eni 20 sm, uzunligi 2-3 m, ilon izi y oiak ch ad an . doira b o ‘ylab tashlab q o ‘yilgan arqonchadan qiya taxtachadan yurish yoki em aklash, halqadan-halqaga, doiradan-doiraga o 'tish ga, shuningdek, 10-15 sm balandlikdagi to ‘siqlardan hatlab o ‘tishga, balandlikda qo‘llarni yonga qilib turishga, aylanishga. O 'rtaguruh (4—5 yosh) bolalarning jism oniy rivojlanishini ta'm inlashda bolalarni jism oniy harakat turlari bilan tanishtirish, ularni faol b o iish g a undash hamda turli o ‘yin vam ashqlarga qiziqish uyg‘otish nazarda tutiladi. M azkur m aqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni m uvaffaqiyatli hal etish zarur: 1) m ashg'ulot vaqtida bolalarni qo'l va oyoq harakatlarini m ashqqa m uvofiq ravishda oyoqni sudram ay, boshni egmay yengil yurishga odat; narvonga tirm ashib chiqish, to ‘pni panjalar yordam ida ushlab olish, shuningdek, turli usullar yordam ida to ‘p uloqtirishda boshlang"ich holatni to ‘g ‘ri egallash, velosiped uchish m alakasini tarkib toptirish: 3) turli tartibda saflanib yura olish, fazoda cham alashni o'rgatish ham da m uvozanat saqlashga o ig a tib borish. Jism oniy tarbiyaga doir vazifalarni hal etish orqali tarbiyalanuvchilarda quyidagi m alaka va odatlar tarkib toptiriladi: 1) badantarbiya vaqtida yurish, yugurish, sakrash q o i-o y o q m ashqlarini faol egallashga, gavda holatini tikka tutishga erishish; 2) jism oniy sifatlarni rivojlantirish; 3) o'yinlarni bolalarning o'zlari m ustaqil ravishda tashkil etishlariga im koniyat yaratish; 4) bolalarda velosiped, chanada uchish, to ‘p, halqa va boshqa narsalar yordam ida bajariladigan harakat m alakalarini takom illashtirish; 5) jism oniy tarbiya m ashg'ulotlarida birgalikda dam olish daqiqalaridagi o'yinlarga erkin qo ’shilishlariga odatlantirish. 6) oyoq uchida, tizzalarni baland k o ‘tarib yurish, tovonda, oyoq kaftlarining yon tom oni bilan yurish, turli buyum lar oralab yon tom onga yurish; harakat tezligi va y o ‘nalishlarini o ‘zgartirib safda yurish; 7) oyoq uchida, tizzalarini baland k o ia rib katta qadam lar bilan yugurish, safda ju ft b o'lib, turli y o ’nalishda doira b o ‘lib. q o iin i ushlab, ilon izi bo'lib. yugurish ham da yugurishni yurish bilan alm ashtirish, to 'x - tovsiz 1,5 daqiqagacha yugurishga, 30 m etrga tez, 4 0 -6 0 m etrgacha o ‘rtacha tezlikda yugurishga, 200-240 m etr m asofaga sekin tezlikda yugurishga o ‘rgatish; 8) turgan joyida ikki oyoqlab aylanib sakrash, q o ‘llarni yuqoriga k o 'tarib sakrash, oldinga qarab yurish vaqtida sakrash, bir oyoqlab turgan joyida va yurgan holda sakrash; to'siqlardan sakrab o ‘tish, 70 sm uzunlikka 2 0 -3 0 sm balandlikdan sakrab o 'tish, arqon bilan sakrashga urinish, dum alatish, uloqtirish, ilib olish; ayiana orasidan to 'p n i dum alatish, koptokni yuqoriga otib va yerga urib ilib olish; 9) kam ida 10 m m asofani em aklab o ‘tish, turli balandlikdagi buyum lar ostidan em aklab o ‘tish; gim nastika kursisida qo'llarga tayangan holda, qorin bilan sudralish; to i t oyoqlab yurish, gim nastika devoriga o ‘ngdan chapga o iib tirm ashib chiqish; 2 0 -3 0 sm balandlikda tortilgan arqon tagidan, halqa orasidan em aklab o iis h ; 7710) to ‘pni b ir-b irig airg ‘itib, devorgayerga urib ilib olishga, navbatma navbat o ‘ng va chap q o ‘l bilan to ‘pni urishga, og'irligi 0,5 kg b o ‘lgan oddiy va havo to'plarini yerda dum alatib, uloqtirishga o ‘rgatish; 11) uch g ‘ildirakli velosipedda o'ngga va chapga burilib, doira bo'ylab, yerga qo‘yilgan buyum larni chetlab o‘tib haydash va buyruq b o ‘yicha to'xtashga o'rgatish; 12) chiziq b o ‘ylab m uvozanat saqlab yurish, biror narsani kaftga, bosh ustida qo ‘ygan holda yurish, gim nastika o ‘rindig‘ida bir-biri bilan almashib o 'tish, taxta ustida oyoq uchida yurish, yugurib kelgandan so'n g o ‘rindig‘ida m uvozanat saqlab turish, bir oyoqni bukib, ikkinchisida turish ham da ikkala tom onga aylanish, qo‘llar belda, yon tom onlarda ko'zni yum ib yurish va boshqalar. Katta guruh (5 -6 yosh) tarbiyalanuvchilari bilan tarbiyachi jism oniy tarbiya faoliyatiga oid turli usullarni bolalar bilan birgalikda ulam ing xohishlarini hisobga olgan holda tanlashi m aqsadga muvofiqdir. Ularni jism oniy tarbiya bo‘yicha mashqlarni ongli ravishda tushunib, aniq va to 'g 'ri bajarishga, harakatli o'yinlarning qoidalariga rioya etishga, yengil yurish va yugurish, yurish vaqtida tayanchga kuchliroq tayanib itarilib chopish, oyoqni balandroq k o ‘tarish, qadam oralig' ini oshirish uchun sekin, o ‘ rtacha tezlikda, tez yugurishga, yugurish vaqtida turli to ‘ siqlardan sakrab o 'tish g a o'rgatib boriladi M azkuryosh guruhi tarbiyalanuvchilarida quyidagijism oniy k o'nikm a va m alakalar tarkib toptirilishi lozim: 1) yugurib kelib balandlik va uzunlikka sakrash, sakrashning turiga qarab yerga tushish, tushayotgan vaqtda o 'zin i yig'ishtirib olish ko'nikm alarini shakllantirish, bir q o ‘l bilan koptokni otish va ilib olishga, biror buyum ni qulochkashlab otishni irg'itib tashlash bilan birga qo'shib olib borishga, tirm ashib chiqish va tushishning turli xil usullarini o 'rg a tish, bolani o 'z harakatini bajarishga, tahlil qilishga, o 'zg a bolalar xattiharakati bilan qiyoslashga, qom atni to 'g 'ri tutishga, m uskullarni mustahkam lashga yordam bem vchi m ashqlarni bajara olish; 2) velosipedda uchish, suzishga oid turli usullar, har xil sport o'yinlarining qonun-qoidalari, kurash tushishning ayrim usullari, qoidalarini o'rganish; 3) jism oniy sifatlam i o'stirish, m uvozanat saqlash, harakatni boshqarish ham da fazoda m o'ljalga ola bilish; turli usullarda yarim o ‘tirgan holda tovonda barm oq uchlari bilan qadam tashlab turli tom onga oyoqni yonlam a qilib, qarsak chalib yurish, oyoq uchida. qo ‘llarni bosh orqasiga q o ‘yib yurish; k o ‘zni yum gan holda 3 - 4 metr masofani o'tish, oyoqlarni chalishtirib yurish; harakatlarni bajarib yurish; 5) oyoq uchida kichik va katta qadam tashlab to ‘siqlam i oshib yoki aylanib o'tish. yugurish vaqtida turli buyum lar orasida ilon izi b o iib yugurish (yugurish 1,5-2 daqiqa davom etadi) ham da 60-100 m etrga o ‘rta tezlikda yugurish; 6) turgan joyda oyoqni juftlab sakrash, oyoqni chalishtirib to ‘g ‘irlab, galm a-galdan o 'n g yoki chap oyoqdan sakrash, oyoqni juftlab yonlamasiga pastroq to'siq ustidan sakrab o ‘tish: goh o ‘ng oyoqda, goh chap oyoqda sakrash, 80 sm uzunlikka sakrash, yugurib kelib balandlikka, uzunlikka sakrash, qimirlab turgan va qimirlamay turgan arg'im choq ustidan sakrash. Tayyorlov guruhi (6 -7 yosh) tarbiyalanuvchilarini jism oniy rivojlantirishning asosiy v o ‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1) jism oniy m ashqlar va o ‘yinlar y o i i bilan harakatlarni takomillashtirish jarayonida jism oniy sifatlarni o ‘stirish ham da kundalik harakat faolligiga bo ‘lgan ehtiyojini shakllantirish; 2) yugurishning m ustaqil m ashq qilish, unchalik m urakkab b o ‘lm agan o 'y in vam usobaqalar uyushtirish; m ashqlar va o'yinlam i tanlashda m ashg ‘ulotlar uchun joylam i tayyorlashda va jihozlam i saqlashni ta ’m inlashda tashabbus k o ‘rsatish; 3) m ashg‘ulotlar vaqtida barcha harakatlantiruvchi m ashqlam ing tabiiy holda, yengillik bilan va to 'g 'ri bajarilishiga erishish ham da yurishning har xil turlaridan sharoitga qarab foydalanishga o ‘rgatish; 4) bolalarga predm etlarni uzoqqa va nishonga irg ‘itishda barm oqlarni oxirgi m arta kuchli harakatlantirib otishga o ‘rgatish ham da turli usullar bilan gim nastika narvonchasiga, arqonli narvonchaga tirm ashib chiqishni m ashq qildirish: 5) jism oniy sifa tla r-te zk o rlik , chaqqonlikni o ‘stirish; m ashqlarni bajarish pavtida chidam lilik va kuch ko'rsatishga im kon berish; m uvozanat saqlashni his etishni, harakatlarni boshqarishni va b o ‘shliqda cham alashni takom illashtirish; 6) ertalabki badantarbiya m ashqini m untazam ravishda bajarish ishtiyoqini shakllantirish, uni o ‘tkazayotganda uyushqoqlikka, m ashqlar kom pleksini m ustaqil bajarish k o ‘nikm asiga erishish; kuchli aqliy faoliyat bilan bog’liq b o 'lg an m ashg‘ulotlarda charchashning oldini olish va ishlash qobiliyatini saqlash m aqsadida bolalarni yengil jism oniy m ashqlarni bajarishga odatlantirish; 8) m ustaqil faoliyat jarayonida harakatlarning turli xillarini muntazam mashq qilish odatini shakllantirish.