Tarix (Jahon mamlakatlari bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishi 20. 89B-guruh talabasi Mo‘minova Madinabonuning jahon tarixi fanidan «Maysur sultonligi tarixi (1610-1947)»

Kurs ishing tuzilishi: Mazkur kurs ishi kirish, ikkita bob, beshta paragrafdan iborat holda tuzildi.

I. BOB. MAYSUR SULTOLIGI HAQIDAGI DASTLABKI MA’LUMOTLAR(DAVLATNING TASHKIL TOPISHI JOYLASHUVI HUDUDI
I.1. Davlatning tashkil topishi ilk nomlanishi.
Qirollik tarixiga oid manbalarga koʻp sonli tosh va mis plastinka yozuvlari, Maysur saroyidan olingan yozuvlar va kannada, fors va boshqa tillardagi zamonaviy adabiy manbalar kiradi. An'anaviy ma'lumotlarga ko’ra, qirollik zamonaviy Mysore shahrida joylashgan kichik davlat sifatida paydo bo’lgan va ikki aka-uka Yaduraya (shuningdek, Vijaya nomi bilan ham tanilgan) va Krishnaraya tomonidan asos solingan. Ularning kelib chiqishi afsonalar botqog’iga botgan va hali ham bahs mavzusi; Ba'zi tarixchilar Dvarkaning shimoliy kelib chiqishini taxmin qilishsa, boshqalar esa Karnatakada joylashgan. Aytilishicha, Yaduraya mahalliy malika Chikkadevarasi bilan turmush qurgan va feodal unvoniga ega bo’lgan "Wodeyar" (Kannada: ಒಡೆಯ್, romiylashtirilgan: Oḍeyar, lit. 'lord'), uni keyingi sulola ham saqlab qolgan. Vodeyarlar oilasi haqida birinchi aniq eslatma 16-asr Kannada adabiyotida Vijayanagara qiroli Achyuta Deva Raya (1529–1542) davridagi; Vodeyarlarning o’zlari tomonidan chiqarilgan eng qadimgi mavjud yozuv 1551 yilda kichik boshliq Timmaraiah II hukmronligiga to’g’ri keladi².
Mysor qirolligi Hindiston janubidagi shohlik bo’lib, an'anaviy ravishda 1399 yilda zamonaviy Mysore shahri yaqinida tashkil etilgan deb ishoniladi. 1799 yildan 1950 yilgacha u knyazlik davlati bo’lib, 1947 yilgacha Britaniya Hindistoni bilan sho’'ba ittifoqida bo’lgan. 1831 yilda inglizlar Knyazlik shtatini to’g’ridan-to’g’ri nazorat qilishdi. Keyin u Maysur shtatiga aylandi (keyinchalik Kannada tilida so’zlashadigan boshqa mintaqalar bilan birlashdi va Karnatakaga aylandi) uning hukmdori 1956 yilgacha Rajapramux bo’lib qoldi, u isloh qilingan shtatning birinchi gubernatori bo’ldi.
Hind Vodeyarlar oilasi tomonidan asos solingan va hukmronlik qilgan qirollik dastlab Vijayanagara imperiyasi davrida feodatorlar sifatida xizmat qilgan. qirollik Dekan janubida qudratli davlatga aylanish uchun hozirgi janubiy Karnataka va Tamil Naduning ba'zi qismlarining katta hududlarini qo’shib oldi. Musulmonlarning qisqacha hukmronligi davrida qirollik Haydar Ali va Tipu Sulton boshchiligidagi sultonlik boshqaruv uslubiga o’tdi va "Sultonat-e-Xudadod" deb o’zgartirildi va "Xudo in'om etgan imperiya" deb tarjima qilindi.
Bu vaqt ichida u Marathalar, Haydarobod Nizomi, Travankor qirolligi va inglizlar bilan to’qnash keldi, bu to’rtta Angliya-Maysur urushi bilan yakunlandi. Birinchi Angliya-Maysur urushidagi muvaffaqiyat va Ikkinchi urushdagi boshsizlik uchinchi va to’rtinchi urushlarda mag’lubiyatga uchradi. Tipu Sulton Seringapatam qamalidagi to’rtinchi urushda vafot etganidan so’ng (1799), uning qirolligining katta qismi inglizlar tomonidan qo’shib olindi, bu Janubiy Hindiston ustidan Misor gegemonligi davri tugaganidan dalolat beradi. Inglizlar Vodeyarlarni sho’'ba ittifoqi yo’li bilan o’z taxtlariga tikladilar va kamaygan Maysur knyazlik davlatiga aylantirildi. Vodeyarlar 1947 yilda Hindiston mustaqillikka erishgunga qadar, Mysor Hindiston Ittifoqiga qo’shilgunga qadar shtatni boshqarishda davom etdi³.
Knyazlik shtat sifatida ham Maysur Hindistonning rivojlangan va urbanizatsiyalashgan hududlari qatoriga kirdi. Bu davr (1799–1947) ham Maysur Hindistonning muhim sanʼat va madaniyat markazlaridan biri sifatida paydo boʻlgan. Maysur qirollari nafaqat tasviriy san'atning mohir namoyandalari va adabiyot egalari, balki g’ayratli homiylar ham bo’lishgan va ularning merosi raketa ilmi, musiqa va san'atiga ta'sir qilishda davom etmoqda⁴.
Vodeyar sulolasining dastlabki shohlari hind xudosi Shivaga sig’inardilar. Keyingi qirollar 17-asrdan boshlab hind xudosi Vishnuga sig’inish bo’lgan vaishnavizmni qabul qildilar. Musiqashunos Meera Rajaram Praneshning so’zlariga ko’ra, qirol Raja Vodeyar I Vishnu xudosining fidoyisi bo’lgan, shoh Dodda Devaraja brahmanlarni qo’llab-quvvatlagani uchun “Brahmanlar himoyachisi” (Deva Brahmana Paripalaka) unvoniga sazovor bo’lgan, Maxaraja Krishnaraja III esa maʼbuda Chamundeshvari (Hindu maʼbudasi Durga shakli). Uilks ("Maysur tarixi", 1800) Chikka Devaraja tomonidan qat'iy bostirilgan haddan tashqari soliq bilan bog’liq bo’lgan Jangama (Veerashaiva avliyo - Shiva fidoyisi) qo’zg’oloni haqida yozgan. tarixchi DR Nagarajning ta'kidlashicha, bu jarayonda to’rt yuz Jangama o’ldirilgan, ammo Veerashiava adabiyotining o’zi bu masalada sukut saqlayotganini aniqlaydi. Tarixchi Suryanat Kamatning ta'kidlashicha, qirol Chikka Devaraja Srivaishnava (Shri Vaishnavizmning izdoshi, Vaishnavizm mazhabi) bo’lgan, ammo Veerashaivaga qarshi emas edi. Tarixchi Aiyangar ba'zi qirollar, shu jumladan mashhur Narasaraja I va Chikka Devaraja Vaishnavalar bo’lgan, degan fikrga qo’shiladi, ammo bu barcha Vodeyar hukmdorlarida bo’lmagan bo’lishi mumkinligini taxmin qiladi. Zamonaviy Mysor shahrining janubiy Hindiston madaniyatining markazi sifatida yuksalishi ularning suvereniteti davridan kuzatilgan. Raja Vodeyar I Maysurda Dasara festivalini nishonlash tashabbuskori bo’lgan, bu Vijayanagara qirollik oilasi davridagi birinchi g’urur an'anasi.
Jaynizm, o’rta asrlarning oxirlarida tanazzulga yuz tutgan bo’lsa-da, Shravanabelagola shahridagi Jain monastir ordeniga katta sovg’alar bergan Mysor qirollarining homiyligidan ham bahramand bo’lgan.
Yozuvlar shuni ko’rsatadiki, ba'zi Vodeyar qirollari nafaqat Shravanabelagoladagi muhim Jain diniy tadbiri bo’lgan Mahamastakabxisheka marosimiga raislik qilgan, balki 1659, 1677, 1800, 1825, 1910, 1945 va 1945 yillarda ham shaxsan o’qib ibodat qilgan (puja).
Janubiy Hindiston va Islom o’rtasidagi aloqa 7-asrga borib taqaladi, o’shanda hind qirolliklari va islom xalifaliklari o’rtasidagi savdo rivojlangan. Bu musulmon savdogarlar Malabar sohiliga joylashib, mahalliy hindu ayollariga uylanishdi va ularning avlodlari Mappillalar nomi bilan mashhur bo’ldi. 14-asrga kelib, portugaliyalik missionerlarning kelishi ularning o’sishini tekshirgan bo’lsa-da, janubda musulmonlar muhim ozchilikka aylandi. Haydar Ali, garchi dindor musulmon bo’lsa-da, uning e'tiqodi asosan hindular qirolligi boshqaruviga xalaqit berishiga yo’l qo’ymadi. Biroq, tarixchilar Haydar Alining o’g’li Tipu Sultonning niyatlari borasida ikkiga bo’lingan. Ta'kidlanishicha, Tipu o’z ma'muriyatida hindularni ko’zga ko’ringan lavozimlarga ko’targan, hindu ibodatxonalari va brahmanlarga saxiy yordam bergan va umuman boshqa e'tiqodlarni hurmat qilgan va Tipu qilgan har qanday diniy o’zgarishlar uning hokimiyatiga qarshi isyon ko’targanlarga jazo sifatida berilgan. Biroq, Tipu Sulton Mysordagi musulmon bo’lmaganlarga Malabar, Raichur va Kodagu mintaqalariga qaraganda ancha yaxshi munosabatda bo’lganini da'vo qiladigan boshqa tarixchilar bunga qarshi chiqdi. Ularning fikricha, Tipu bu hududlardagi nasroniylar va hindularning ommaviy ravishda diniy qabul qilishlari uchun mas'ul bo’lgan, yoki majburan yoki ularga soliq imtiyozlari va daromad imtiyozlarini taklif qilish orqali.
18-asrgacha qirollik jamiyati odamlar oʻrtasidagi ijtimoiy munosabatlarning azaliy va chuqur oʻrnatilgan meʼyorlariga amal qilgan. Hozirgi sayohatchilarning hisoblari hind kasta tizimining keng tarqalgan amaliyotini va to’qqiz kunlik bayramlarda (Mahanavami deb ataladi) hayvonlarni qurbon qilishni ko’rsatadi. Keyinchalik mahalliy va xorijiy kuchlar o’rtasidagi kurash tufayli tub o’zgarishlar yuz berdi. Hind qirolliklari va sultonliklar o’rtasida urushlar davom etgan bo’lsa-da, mahalliy hukmdorlar (jumladan, musulmonlar) va yangi kelgan inglizlar o’rtasidagi janglar markaziy o’rinni egalladi. Ingliz tilidagi ta'limning tarqalishi, bosmaxonaning joriy etilishi va xristian missionerlarining hukmron ijtimoiy tuzumni tanqid qilishlari jamiyatni yanada ochiq va moslashuvchan qilishga yordam berdi. Hindistonda zamonaviy millatchilikning kuchayishi Mysorga ham ta'sir qildi.
Britaniya hokimiyatining paydo bo’lishi bilan ingliz tilidagi ta'lim mahalliy tillardagi an'anaviy ta'limdan tashqari mashhurlikka erishdi. Ushbu o’zgarishlar Madras prezidentligining gubernatori Lord Elfinston tomonidan amalga oshirildi. Uning rejasi 1841 yilda markaziy kollej instituti yoki Universitet kengashining nizomiga aylandi. Shunga ko’ra, universitetning o’rta maktab bo’limi tashkil etildi. Ichki hududlarda ta'lim berish uchun maktablar asosiy shaharlarda ko’tarildi, ular oxir-oqibat kollej darajasiga ko’tarildi, har bir kollej ko’plab mahalliy maktablarning (zilla maktablari) markaziga aylandi. Ingliz tilida o’qitiladigan dastlabki maktablar 1833 yilda Maysurda paydo bo’lgan va butun mintaqaga tarqalgan. 1858 yilda Maysurda ta'lim bo’limi tashkil etilgan va 1881 yilga kelib, Mysor shtatida 2087 ta ingliz tilidagi maktablar mavjud edi. Oliy taʼlim Bangalordagi Markaziy kollej (1870), Maxaraja kolleji (1879), Maharani kolleji (1901) va Maysurdagi Mysore universiteti (1916) va Mangalordagi Sent-Agnes kolleji (1921) tashkil etilishi bilan paydo boʻldi.
Sati va daxlsizlikka asoslangan ijtimoiy kamsitish kabi amaliyotlarni yo’q qilishga qaratilgan ijtimoiy islohotlar, shuningdek, quyi tabaqalarni ozod qilish talablari Hindiston bo’ylab tarqalib ketdi va Maysur hududiga ta'sir ko’rsatdi. 1894 yilda qirollik sakkiz yoshga to’lmagan qizlarni turmushga berishni bekor qiluvchi qonunlar qabul qildi. Beva ayollarning qayta turmushga chiqishi va kambag’al ayollarning turmushga chiqishi rag’batlantirildi va 1923 yilda ba'zi ayollarga saylovlarda o’z huquqlaridan foydalanishga ruxsat berildi. Biroq, Maysur hududida Britaniya hokimiyatiga qarshi qo’zg’olonlar bo’ldi, xususan, 1835 yildagi Kodagu qo’zg’oloni (inglizlar mahalliy hukmdor Chikkaviraraja taxtdan ag’darilganidan keyin) va 1837 yildagi Kanara qo’zg’oloni. Xristian missionerlari, xususan, Hermann Mögling tomonidan e'lon qilingan nashriyot davri. butun qirollikda bosmaxonalarga asos solingan. Qadimgi va zamonaviy Kannada kitoblarini (masalan, Pampa Bharata va Jaimini Bharata), kannada tilidagi Injilni, ikki tilli lug’atni va Kannada Samachara deb nomlangan kannada gazetasini nashr etish 19-asrning boshlarida boshlangan. Aluru Venkata Rao o’zining Karnataka Gatha Vaibhava kitobida Kannadigasning yutuqlarini ulug’laydigan konsolidatsiyalangan Kannada tarixini nashr etdi⁵.
Klassik ingliz va sanskrit dramasi va mahalliy Yakshagana musiqali teatri Kannada sahnasiga ta'sir qildi va Gubbi Veeranna kabi mashhur dramaturglarni yaratdi. Jamoatchilik Karnatik musiqasidan saroy maydonlarida o’rnatilgan ommaviy murojaat tizimlari orqali eshittirish orqali zavqlana boshladi. Bengal Uyg’onish davridan ilhomlangan Maysur rasmlari Sundarayya, Ala Singarayya, B. Venkatappa kabi rassomlar tomonidan yaratilgan.