Tarixi, tuzilishi, texnik xavfsizlik
Kommunikatsiya jarayonlarining evolyutsiyasi?
Download 0.76 Mb. Pdf ko'rish
|
1. Kommunikatsiya jarayonlarining evolyutsiyasi? 2. Internet shakllanish jarayonida qanday tarixiy bosqichlarni bosib o ‘tgan? 3. Internetning globallashuviga nimalar sabab b o‘lgan? 4. Internet bugun qanday sifatlarda namoyon bo'lmoqda? 5. A R PANETning yaratilish tarixi? 6. Ta’lim tizim ida Internetning qoMlanilishi nimadan boshlangan? 7. World Wide Web tushunchasi nimani anglatadi? 8. G ip eryo‘llanma texnologiyasi qanday ishlaydi? 9. Internetdagi axborot resurslarining gipermatn asosida faoliyat yuritishida oddiy matndan foydalanishdan qanday farqlanadi? 10. HTM L — gipermatn tilining paydo b o‘Iishi. 11. H TM L — giperm atn tilining asosiy vazifalari. 12. Giperm atn yaratish uchun qo'llaniladigan asosiy vositalar nimalardan iborat? 13. Provayder kim va uning vazifalari nimalardan iborat? 14. Internetga ulanish turlarini keltirib o ‘ting. 15. Internetga seansli ulanishning turlari qancha? 16. Internetga simsiz ulanishning o ‘ziga xosligi. 17. Internetga simsiz ulanishning turlari. 18. Brauzer nima va uning vazifalari nimalardan iborat? 19. Brauzer bilan ishlash asoslari. 20. Brauzer turlari va ularning xususiyatlari. 21. Brauzerning tarkibiy elementlari. 22. Brauzerdagi navigatsion tugmalar borasida m a’lumot bering va ularning vazifalarini izohlang. 23. Viruslarning yaratilish tarixi. 24. Internet orqali viruslarning tarqalishiga oid muhim sanalar. 25. Viruslarning turlari, ularning o ‘zaro o ‘xshash va farqli tomonlari. 26. Viruslar qanday yo'llar bilan yuqishi mumkin? 27. Antiviruslar nima va ularning vazifalari nimalardan iborat? 28. Antivirus dasturlari qanday amallarni bajarishga m o ‘ljallangan? 29. Antivirus dasturlarini bir-biridan farqlovchi jihatlarni keltiring. 30. Z iyoN E T ta’lim tarmog‘ining loyihalari. REFERAT VA M USTAQIL ISH MAVZU LARI 1. Aloqa va kommunikatsiya jarayonlarining evolyutsion bosqichlari. 2. Internetning shakllanish jarayonidagi asosiy tarixiy bosqichlar. 3. Internet — global tarmoq. 4. A R PA N ET birinchi kompyuter tarmog'i. 5. A R PA N E T kompyuter tarmog‘ini yaratish ustida ish olib borgan olimlar. 6. World Wide Web: yaratilishi, xususiyatlari, imkoniyatlari. 7. Gi peryo'llanma texnologiyasi. 8. HTM L — gipermatn tili. 9. Internetga ulanish. 10. Internetga ulanishning asosiy turlari va o ‘zaro farqlari. 11. Internetga sim siz ulanish turi zamonaviy texnologiya sifatida. 12. O'zbekistonda 3G va 4G ni joriy etilishi. 13. 0 ‘zbekistonda Internetning keng tarqalishi. 14. Mobil tizimlar. 15. Mobil Internet. 16. Mobil Internet imkoniyatlari. 17. Brauzer bilan ishlash asoslari. 18. Brauzer turlari. 19. Brauzer vazifalari. 20. Viruslarning yaratilishi. 21.Viruslarning rivojlanishidagi asosiy voqealar. 22. Viruslar keltiradigan moddiy zararlar. 23. Viruslar keltiradigan m a’naviy zararlar. 24. Internet orqali viruslarning tarqalishi. 25. Viruslardan himoyalanishning asosiy vositalari. 26. Antivirus turlari. 27. Internetda texnik xavfsizlik. 28. Viruslarning tarqalish yoMlari. 29. Z iyoN E T jamoat axborot ta’lim tarmog‘i. 30. Z iyoN E T ta’lim tarmog'ining interfaol imkoniyatlari. 69
INTERNET: TARIXI, TUZIL1SHI, TEXNIK XAVFSIZLIK GLOSSARIY Axborot — olam dagi b u tu n borliq, undagi , ro ‘y beradigan hodisalar va jaray o n lar haqidagi : xabar va m a’lum otlardir. A xborot inson n utqida, I k ito b d a g i m a tn la rd a , m u sa v v ir ta s v irid a va ? boshqalarda mavjud.
yozuvi». K o m p y u te rd a saq lan a lad ig an fo yd a- I lanuvchi tavsifi. O d atd a, u fo ydalanuvchining tarm oqdagi nom i, haqiqiy nom , parol, foyda lanuvchi huquqlari va uy katalogining nom idan (agarda u b or b o ‘lsa) | tarkib topadi. Antivirus dastur — k o m p y u ter virusi tush g an obyek tlarn i izlash, aniqlash, profilaktika qilish va davolash uchun m o ‘ljallangan dastur. Izlash *■ va aniqlash ja ra y o n id a v iru slan g an fayllar va virus tu ri an iq lan a d i. Profilaktika virus tushishining oldini olish im konini beradi. M asalan, rezident virusga qarshi dastur am aliy tizim ning fayllaridan foydalanuvchi ruxsatisiz foydalanish, boshlang‘ich yuklash sektoriga yozish va shu kabi h arakatlam ing oldini oladi. Davolash virusni b arta raf qilish, viruslangan fayllarni qayta tiklash va h.k.ni bildiradi. Bayt — sakkiz bitga teng bo'lgan axborot m iqdorining asosiy o'lch o v birligi. Keng ishlatiladigan qisqartirishlar: • kilobayt (кВ) = 1024 bayt • m egabayt (M B ) = 1024 kilobayt • gigabayt (G B ) = 1024 m egabayt
A xborot m iqdorining eng kichik o ‘lchov birligi hisoblanadi. Bit sekundiga — foydali ham d a yordam chi axborotga oid barcha 70 uzatilayotgan bitlarni hisobga oladigan axborot uzatish (kom pyuterda ishlov berish) tezligining o ‘lchov birligi. Banner (ingl. b a n n e r — b ay roq , c h o 'z ilg a n ) — V eb-sah ifadag i reklam a xarakteridagi tasvir yoki m atn bloki. U reklam a beruvchining veb-saytiga yoki m ahsulot yohud xizm at turi atroflicha bayon qilingan sahifalarga giperishoratdan iborat. Veb brauzerlar — Internet resurslari va m a’lum otlaridan foydalanishni ta ’m inlovchi dasturlar. V e b -sa y t — b ir o r - b ir s o h a g a , fa o liy a tg a , v o q e a va h o d is a g a bag‘ishlangan m a ’lum otlarni o ‘zida jam lagan In tern et sahifalar m ajm ui. Veb-sahifa — In tern etn ing eng kichik m antiqiy birligi hisoblanadi. V eb-saytlar veb-sahifalardan iborat deyish m um kin. V eb-sahifa H T M L tilida b o ‘ladi.
b a’zi dasturlari, tartiblari, qoidalari va ularga tegishli hujjatlar. D astu rch i — k o m p y u te r d a s tu riy t a ’m in o tin i y o z u v c h i kishi. K om pyuter dasturchisi deb k om pyuter dasturlash b o ‘yicha mutaxassis yoki turli xil dasturiy ta ’m inot uch un kodlar yozuvchi m utaxassislarni atashadi. Domen (ingl. D om ain — hudud) — Internetning tizim birligi. U 'b ir nechta pog‘o n ad a n iborat b o ‘ladi. Yuqori p o g 'o n a dom en — qaysidir m am lakatning kod orqali ifoda etilgan nom i b o ‘lib, u 2 yoki 3 harfdan tarkib topgan b o ‘ladi. Agar sayt .uz deb tugallangan bo‘lsa, dem ak, sayt 0 ‘zbekiston dom enida joylashgan bo'ladi. N olinchi pog‘ona dom enlari esa har doim tarm oq nomlarini bildiradi. Nol pog'ona dom enlari — xalqaro shartnom alar predm eti. Birinchi va undan yuqori pog‘ona dom enlarini taqsimlash vakolatli tashkilotlar va provayderlar tom onidan amalga oshiriladi. Internet — bu butun ja h o n kom pyuter tarm oqlari m ajm uidir, ya’ni yagona standart asosida faoliyat k o ‘rsatuvchi jah o n global kom pyuter tarm og‘idir.
Bunday d o ‘konda In ternet orqali uyda turib ham bem alol m ahsulot sotib olish m um kin. X arid p o ch ta orqali yoki kuryerlar vositasida am alga oshiriladi. T o ‘lov ham tarm o q orqali b o ‘lishi m um kin. Internet manzil (U R L) — In te rn e t tarm o g ‘ida joylashtirilgan axborot resurslarining m urojaat m anzillari. G lo s s a riy 71
INTERNET: TARIXI, TUZILISHI, TEXNIK XAVFSIZLIK Internet provayder — In tern et tarm o g 'i xizm atlaridan foydalanishni t a ’m inlab beruvchi yuridik shaxs. Klaviatura — k o m py uter va k o m pyuter xotirasiga m a ’lu m otlarn i kiritish qurilm asi. Kompakt-disk (C D ) — m arkazida teshigi bor disk shaklidagi axborot tashuvchisi. U n d an axborot lazer yordam ida o ‘qib olinadi. A xborotni yozish usuli va q o 'llan ish sohasiga qarab disklarning b ir n echa turlarini ajratishadi: C D -R ,C D -R W , C D -D A , D V D Konvertor — m a’lum otlarni bir m ashina kodidan boshqasiga yoki bir form atdan boshqasiga qayta kodlash u chun m o ‘ljallangan dasturiy vosita.
foydalaniluvchi qayd yozuvining nom i. M essenjer — (ingl. M assage — xabar) U foydalanuvchilar kichik m atn k o ‘rinishidagi xabar yoki o ‘zaro fayl alm ashishlari m um kin b o ‘lgan maxsus dasturdir. Eng m ashh ur m essenjerlar — bu IC Q , Q IP , M iranda, G oogle, Talk. Mini kompyuterlar — o ‘lcham i va bajaradigan am allar hajm i jihatidan ju d a kichik hisoblanadi. B unday kom pyuterlar c h o ‘ntak kom pyuterlari deb ataladi.
ko‘rinishda tasvirlaydi. Portativ kompyuterlar (noutbuklar) — bu n d ay turdag i kom p yu - terlam ing ekrani va asosiy bloki birlashgan b o 'lib , m obil foydalanishga juda qulay.
p r in te r la r m a tn li m a ’lu m o tla r n i, k o ‘p c h ilig i esa ra sm va g rafik m a ’lum otlarni rangli k o ‘rinishda qog'ozga chiqaradi.
o ‘zbekcha talaffuzi. U m um jahon o ‘rg im c h a k to ‘ri m a’lum axborot topish m um kin b o lg a n va noyob U R L bilan belgilangan virtual joy. Veb-saytni ochish u ch u n brauzer dasturidan foydalaniladi. V eb-sayt shaxsiy, tijorat, axborot va boshqacha b o ‘lishi m um kin.
1.
T arm oqda joylashgan fayllar va boshqa resurslardan foydalanishni taqdim etuvchi tarm oqdagi kom pyuter. G lo s s a riy 2. Mijoz dasturlariga m a ’lum xizm atlarni k o ‘rsatuvchi dastur. 3. Server dasturi bajarilayotgan kom pyuter. O d atd a, m ijoz-server arxitekturasi bir necha mijozlarga bir vaqtning o ‘zida va bir-biridan mustaqil tarzda server bilan o ‘zaro ishlash im konini beradi.
m asalalam i yechishga ham da tarm oqdagi kom pyuterlarga o ‘z resurslarini taqdim etishga m o ija lla n g an kom pyuterlar. U larning am al bajarish tezligi va xotira hajm i shaxsiy k o m p yu terlarnik ig a qarag an d a a n c h a yuqori hisoblanadi. S ic h q o n c h a va tre k b o l k o m p y u te rg a a x b o r o tla rn i k iritis h n in g k o o rd in a ta li q u rilm a la ri h is o b la n a d i. U la r k la v ia tu ra n in g o ‘rn in i to ‘laligicha alm ashtira olm aydi. Bu qurilm alar asosan ikki yoki u ch ta boshqaruv tugm achasiga egadir.
ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni avtom atik ravishda kiritishga m o ‘ljallangan qurilm adir.
ettiruvchi, harf, raqam va belgilardan tashkil topgan nishon hisoblanadi. M asalan, • • (•*) .
Spam — elektron pochta orqali beruxsat om m aviy ravishda jo ‘natilgan, ko‘pin cha reklam a xarakteridagi xabarlar. Superkompyuterlar — ju d a katta tezlikni talab qiladigan va katta hajm dagi m asalalarni yechish uch un m o ‘ljallangan tizim dir. Bu k o m pyuter tizim lari 1 sekundda o ‘n trillion am al bajaradi.
yoki begona veb-serverdan o ‘z «hudud»iga joylashtirib olish xizm atidir. U m um an olganda, xosting In tern et xizm atiga ulanishni bildiradi. U pulli va bepul b o ‘lishi m um kin. 0 ‘zbekiston Internetidagi eng katta bepul xosting — bu ziyonet.uz hisoblanadi. U nd a h ar b ir kishi H T M L tilini bilm asdan turib ham maxsus «konstruktor» yordam ida o ‘z shaxsiy saytini yaratishi m um kin.
foydalaniladigan kom pyuterlar. Axborotlarga ishlov berish tezligi va xotira tizimi ish faoliyatimizdagi oddiy m asalalarni yechishga yetarli hisoblanadi.
elektron xabarlarni (xatlarni) yuborish va qabul qilish texnologiyasi. 7 3
INTERNET: TARIXI, TUZILISHI, TEXN IK XAVFSIZLIK IP - manzil — nu q talar bilan ajratilgan to ‘rtta son dan iborat noyob I -
internet m anzil. H ar bir son 0 dan 255 gacha b o ‘lgan sonlar oralig‘ida \ b o ‘lishi m um kin. M asalan, 52.250.175.125. Bluetooth — kichik faoliyat doirasiga ega b o ‘lgan (chasto talar oralig‘i 2,4 G G s) simsiz aloqa texnologiyasi. T arm oq qurilm alari orasidagi o ‘zaro ishlashni va ularning Internetga ulanishini osonlashtiradi.
k o m p y u terd an (m asa la n , In te rn e t serveridan ) k om p y u terg a yuklab olinishi. G PRS (General Packet Radio Service) — m a’lu m otlarn i paketli r a d io u z a tis h n in g u m u m iy x iz m a ti. M o b il a lo q a t a r m o q l a r id a I qo 'llaniladigan m a ’lum otlarni uzatish stan dard . B unda m a ’lum o tlarn i f u z a tis h te z lig i 171,2 K b it/s e k u n d g a c h a y e ta d i (G S M k a d rid a 8 taym slotgacha, G M S K m odulatsiyasi). ID (ID en tifer) — identifikator, takrorlanm aydigan nom . H T M L (ingl. H y p er T ext M ark u p L anguage) — g ip e rm a tn li m arkerlash tili. F o y d alan u v ch i v eb -sah ifan in g H T M L tilid a q an d ay 1 k o ‘rin a y o tg a n in i bilish u c h u n s ic h q o n c h a n in g o ‘ng tu g m a c h a s in i j bosib, m en y u d an «View Sourse» («kodni k o ‘rish») p u n k tin i tan lash i \ m u m k in . HTTP (in gl.H yper Text T ransfer P rotocol) — g iperm atn li uzatish * protokoli. D astlab, H T T P faqatgina H T M L hujjatlarni uzatish u ch u n :» q o ‘llanilgan b o ‘lsa, bugun uning yordam ida istalgan m a ’lum otni uzatish ! m um kin. M asalan, tasvir, ovoz, video va boshqa istalgan fayllarni. T C P /I P — (in g l. T ra n s m is s io n C o n tro l P r o to c o l / I n te r n e t P ro to co l) — In te rn e td a m a ’lu m o tla rn i u za tish u c h u n ish latilad ig an j p ro to k o llar to ‘plam i. URL manzil — (ingl. U niversal Resourse L ocator) resurs joyining universal k o ‘rsatkichi. In tern etd ag i h a r b ir sahifaning o ‘z m anzili bor. I U d o m en no m i, sahifaga y o ‘l va sahifa fayl n o m id an iborat b o ‘ladi. I M a sa la n , c o m p a n y .y a n d e x .ru /h is to ry /s lo v o _ y a n d e x .x m l. Bu y erd a c o m p a n y .y a n d e x .ru — s a y tn in g d o m e n n o m i, / h i s t o r y / - y o ‘l va slo v o y a n d e x .x m l.- fayl nom i hisoblanadi. W iM ax — keng ko ‘lam dagi q u rilm alar (ishchi stansiyalari va ixcham kom pyuterlardan tortib mobil telefonlargacha) u ch u n katta m asofalarda 7 4 G lo s s a riy u n iv e re a H im s iH ilo q jn d z n m t^ ^ m aqsadida ishlab chiqilgan 1 telekom m unikatsiya texnologiyasi. W W W — W o rld W ide W eb — b u tu n d u n y o o ‘rg im c h a k t o ‘ri hisoblanib, In te rn e t resurslarini tashkil etish va u n d a n foydalanishni ta ’m inlab beradi. 7 5
FOYDALANILGAN ADA BIYOTLAR 1.
Karimov LA. Y uksak m a ’n av iy at — y en g ilm as k u ch . — Т.: M a ’naviyat, 2008. 2.
Karimov LA. M am lakatim izn i m od ern izatsiy a qilish va kuchli fuqarolik jam iy ati barpo etish ustuvor m aqsadim izdir. / / Xalq so ‘zi. 28.01.2010, № 19 (4934) 3.
M am lakatim izni m odernizatsiya qilish y o ‘lini izchil davom ettirish — taraqq iyotim izn ing m uhim om ilidir. / / Xalq so ‘zi. 8.12.2010, № 236 (5151). 4.
In te r n e t — a x b o ro t q id iru v i. — Т.: TAYI bosm axonasi, 2006. 5.
Н уж ны е п рограм м ы для И нтернета. С ан к т-П етер - бург. 2006. 6.
Левин А.Ш. И н терн ет — это очен ь просто! 2-е изд. — С П б.: П и тер, 2009. 7.
Леонтьев В.П. И нтерн ет 2010. У ни версальн ы й справочни к. — М.: O L M A M edia G ru p p , 2010. — (Э н ц ек л о п ед и ч ески й сп р ав о ч н и к ).
8. Симонович С.В., Мураховский В.И., Евсеев Г.А. Н овы е воз м ож ности И н терн ета. Н еобходим ы й самоучитель. — С П б.: П и тер, 2007.
9. Qudratxojayev Sh. Т. Internet: yaratilishi, tarixi, xavfsizlik masalalari (uslubiy q o ‘llanm a). Т.: C h in o r E N K , 2010. 10.
Qudratxojayev Sh.T. Jurnalist faoliyatida In tern etd an foydalanish (uslubiy q o lla n m a ). Т.: C h in o r E N K , 2010. 11. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug'ati. BM T TD ning 0 ‘zbekistondagi vakolatxonasi, T. 2010. 7 6
FOYDALI VEB-M ANBALAR 1. http://www.gov.uz 2. http://www.press-servise.uz 3. http://www.aci.uz 4. http://www.api.uz 5. http://www.uzedu.uz 6. http://www.edu.uz 7. http://www.tashkent.uz 8. http://www.uzlidep.uz 9. http://www.fundforum.uz 10. http://www.kam olot.uz 11. http://www.nuu.uz 12. http://www.sarkor.uz 13. http://www.uzbekiston-nm iu.uz 14. http://www.ziyonet.uz 15. http://w w w .conneet.uz 16. http://www.edunet.uz 17. http://www.uzbekistonovozi.uz 18. http://www.marifat.uz 19. http://www.turkiston.uz 20. http://www.kelajakovozi.uz 21. http://www.gazeta.uz 22. http://www.press-uz.info 23. http://www.12.uz 24. http://www.ufF.uz 25. http://www.fikr.uz 26. http://www.torg.uz 27. http://www.lex.uz 28. http://www.norm a.uz 29. http://www.uz 30. http://w w w .google.eo.uz 7 7
Mazkur ilovalar "АКТ izohli lu g 'a ti" (2-nashr, 2010-yil) kitobidan olingan. u. .'i
л 7 8
Mikrochip Yorug'likka sezgir fotodiod Nurlanuvchi chiroq diodi Sichqoncha asosi Sovutkich KOMPYUTER K o m p y u te r u s k u n a s i C D /D V D -R O M Tarozi
shayinining aylanish o ‘qi Tovush kolonkasi Audio-port U S B -p o rt Markaziy protsessor Ona plata Sichqoncha 0 ‘tkazish g'ildiragi Kopyuter korpusi * Elektr ta ’ minot bioki Magnit disk Shindel Ulagichlar Klaviatura Axborot saqlovchi maxsus ko'chma o'qish/ yozish qurilmalari uchun kiritish joyi (CD, DVD, Floppy). Qattiq disk Ulagichlar Magnit kallak
Tarozi shayinining servouzatmasi 79
INTERNET Qo'llanmalar bo'yicha internet
trafik Veb-saytni ishlab chiqish,Internetda joylashtirish va undan foydalanish sxemasi Elektron
pochta 2008-yilda har kuni yubo- rilgan 210 mlrd elektron pochtaxabar- lardan 78% spam topilgan n P2P
25% Oqimli i multimediya 8% I VoIP 3% g IP VPN 3% ж O'yinlar 2% | Boshqalar 8% Dizayner
Veb-sayt yaratuvchi з — L _
J 1 Veb-sayt yaratuvchi veb-saytni yaratadi va veb-serverga saqlash uchun yuboradi 2 Veb-server veb-sahifaiarning nusxalarini saqlaydi va ularga hammani kira oladigan qiladi 3 Foydalanuvchi veb-servisdan veb-sahifalarning nusxasini so'raydi
4 Veb-server veb-sahifalarnjng nusxalarini barcha xohlovchiiarga yuboradi 1 02 O'zbekistondagi foydalanuvchilar soni Internetdagi mashhur servislar: Umumjahon o'rgimchak to'ri Elektron pochta va tarqatish ro'yxatlari Yangiliklar guruhlari Fayl almashuv tarmoqlari Elektron to'lov tizimlari Internet - radio Internet - televideniye IP- telefoniya Messenjerlar FTP- serverlar IRS, veb-chatlar Izlash tizimlari Internet-reklama Uzoqdagi terminallar Uzoqdan boshqaruv Kompyuter tarmog‘i 1991
2010 8 0
Aloqa yo'ldoshi Yo'ldosh / antennasi MahalliyATS I > \
Internet serveri
/ I4- / Г
/V M odem lar Internet tuzilishi Yo'ldosh
antennasi Xalqaro ATS K om pyuter foydalanuvchisi Mahalliy Internet Kom pyuter ATS serveri
foydalanuvchisi LModem
K om pyuter foydalanuvchisi йк.' .S? ч Л' .
Ж
"С > п \ » . Internetdagi serverlar orasidagi aloqalaming grafik tasviri 6 - 11-13 81
AXBOROTNI SAQLASH QURILMALARI Axborotni saqlash q u rilm a si-m a ’lumotlarni yozish va saqlash uchun m o'ljallangan axborot tashuvchisi. Xotira qurilm asining ishlashi asosida, tizimnl ikki yoki undan ortiq turg'un holatlarga o'tishini ta'm inlovchi ixtiyoriy fizik effekt yotishi mumkin. Perforatsion Perfokarta
Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling