Tarixshunoslik

Mang`it shaharlari yaqinida va Xivaning o`zidan 10 krn 
masofada ham shu kabi shiddatli janglar bo`ldi. Biroq 
Xiva qo`shinlari uncha katta bo`lmagan guruhlar bilan 
hujum qilishgani bois podsho qo`shinlari ularni parokanda 
qilib, shaharlarni bosib olishga muvaffaq bo`lardi. 1873-
yil may o`rtalarida podsho qo`shinlarining ilg`or otryadi 
Xivaga yetib bordi va hujutn boshladi. Birinchi hujum 
qaytarildi va podsho otryadi katta talafot ko`rdi. Hujumga 
qo`mondonlik qilgan general Veryovkin hatn yarador 
bo`ldi. Talafot juda katta bo`lgani sababli otryad 
chekinishga hamda general Kaufman boshchiligidagi 
asosiy kuchlar yetib kelishini kutishga majbur bo`ldi. 
Kaufman yetib kelishi bilan qo`shin yana shaharni qo`lga 
kiritishga urinib ko`rdi, biroq bu urinish ham 
muvaffaqiyatsiz chiqdi. Kaufman muzokaralar olib 
borishga qaror qildi, shundan keyingina unga Hazorasp 
darvozasi ochildi. 29-may kuni general shaharga tantana 
bilan kirib keldi. Xivani bosib olgach, Kaufman xon 
xazinasini kontributsiya hisobidan musodara qilishni va 
uni Sankt-Peterburgga jo`natishni buyurdi. Qadimiy 
qo`lyozmalar, tanga tayyorlanadigan chekanlar (tanga-
chaqa zarb qiladigan tamg`a va zarb tasviri), qo`ng`irot 
sulolasi xonlarining hokimiyati ramzlari ham qo`shib 

---

jo`natildi. Shundan so`ng 
Kaufman Gandimiyon qishlog`idagi qarorgohiga yo’1 
oldi va Xiva xoni bilan muzokaralar shu yerda o`tkazildi. 
Yo`lga chiqqan 13 ming kishidan 7,5 ming nafarigina 
Xivagacha yetib bordi, xolos. Ko`pchilik issiqdan yoki 
kasalliklar tufayli vafot etdi yoxud yarador holda o`z 
bazalariga qaytib ketdi. Krasnovodsk va Mang`ishloq 
qo`shinlari jazirama issiqdan va suv yetishmasligidan 
holdan toyganligi sababli yo`lning yarmiga bormay orqaga 
qaytib ketdilar. Xiva xonligidagi hamma shahar va 
qishloqlar rus savdosi uchun ochiq. Rus savdogarlari va 
karvonlari xonlikda erkin harakatlanadilar va mahalliy 
hokimiyatning alohida g`amxo`rligidan foydalanadilar. 
Karvonlar va omborlarning xavfsizligi uchun xon hukumati 
javob beradi. Xonlikda savdo qiluvchi rus savdogarlari har 
qanday soliqlardan ozod qilinadi, xuddi shunday Xiva 
savdogarlari ham Kazalinsk yo`lida va Kaspiy dengizining 
Orenburg pristanida savdo qilganlari uchun soliq 
to`lamaydilar. Rus savdogarlariga xonlik yerlaridan qo`shni 
davlatlarga yuklarini bojsiz olib o`tish huquqi beriladi". 
Xiva xonligi zimmasiga 2,2 million rubl miqdorida 
mashaqqatli tovon (kofitributsiya) to`lash yuklandi. Xon 
xazinasida pul bo`lmagani uchun bu mablag` xalqdan 
yig`ib olinishi lozim edi.

---

 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Majid Hasaniy "Yurt bo'ynidagi qilichi yoki 
istilo".T.:"Adolat" 1997 
2.Bobobekov H.N "Po'latxon qo'zg'aloni",T.:1996 
3.Muhammad Aziz Marg'iloniy "Tarixi 
Aziziy",T.:"Ma'naviyat" 1999 .
TEST
1. O`rta Osiyoni Rossiya imperiyasi tomonidan bosib 
olinshining uchinchi bosqichi nechanchi yillarni o’z 
ichiga oladi ?
A. 1873- 1879 B.1874 -1878 C.1871- 1879 D.1872-
1878 
2. Gandiymon shartnomasi qachon imzolandi ? 
A. 1872-yil 12-avgust B.1873-yil 13- avgust C. 1876-yil 
12-avgust D.1873-yil 12-avgust
3.Xiva shahri qachon egallandi? 
A.1873-yil 18-may B. 1873-yil 16-may C.1873-yil 29-
may D. 1874-yil 29-may
4. 13 ming askardan necha nafari Xivagacha yetib oldi? 
A.7,5 ming B.8ming C. 9ming D. hammmasi

---

5. 1873 -yil qaysi oyda Xiva Xonligiga xujum boshlandi? 
A. fevral B. mart C. avgust D. iyun
6. Hujum nacha harbiy okrugdan iborat bo’lgan ? 
A.4 B.3 C.2 D.5
7. Kaufman o’zining birinchi harbiy kompaniyasidan
so’ng necha yil davomida Xivaga yurish uchun 
tayyorgarlik ko’rdi? 
A.5 B .3 C .6 D.7
8. Qo’shin avvaliga yo’lda necha daraja sovuqda qoldi? 
A. -16 B.-19 C. -20 D. -25 
9.Qo’shin hali yo’lning yarmini ham bosib o’tmasidan 
120 kishilik rotalarda jangga shay askarlar ko’pi bilan 
necha kishi qolgandi? 
A. 25 B.26 C. 27 D. 29 
10. Xiva xonligi zimmasiga necha million rubl miqdorda 
tovon to’lash yuklangandi? 
A. 2.3 B. 2.4 C. 2.2 D. 3