Tariyx fakulteti

Shukurni sahnada bir kórgan kishi U kecha uxlashi mumkinmi? Gumon.
Tomosha ahlining ezgu xohishi:
Koshki Shukrona bólsam qahramon...
Yaki óziniń biytakirar qosiqlari menen ózbek qosiqshiliq óneri dańqin pútkil dúnyaǵa taratqan, Ózbekstan, Turkmenstan hám Qaraqalpaqstan xaliq artisti Komiljon Otaniyozovdi aytpaysizba. Jazba dereklerdiń guwaliq beriwinshe, ol Seylon, Qitay, Birma,Turkiya Hindistan, Iran, Avganistan, Rossiya hám basqa kóplep mámleketlerde Xorezm qoiqshiliq tarawlarin keń taratqan. 1980-jilda qiziq bir waqiya bolǵan eken. Taniqli hind rassomi, jamáát hám madeniyat wakili Amina Bintu Moskva Orayliq televedeniyesi menen sawbetlesiw ótkergen edi. Diktor: Siz qanday dawisti jaǵimli dawis dep esaplaysiz? Ózińiz jaǵimli dawis iyesi kim, dep soraw berdi. Amina Bintu: «Dawis áwele jaǵimli boliwi kerek... dawista sezim hám tuyǵi boliwi kerek, dawis toliq, yaǵniy, qulaqti toltirip turiwi kerek...Mеn dúnyada bir qosiqshniń barekenin bilemen, ol sizlerdiń Komiljon Otaniyozovińiz. Onin dawisi ba/rshe dáwirler hám zamanlar ishinde eń tabilmas dawis !».
Bul waqiya Turkiyaniń Istambul qalasinda bolǵan. Komiljon Otaniyozov qaladaǵi Hazrat Ali jóme meshitinde konsert bergende 20 miń tamashagóy toplanǵan. Konsеrt tamam bolǵannan soń Hzirzt Ali meshiti bas muazzini basshiliǵinda arnawli juriyler dúzilip, Komiljon Otanyazov qasina keledi hám onnan awzin aship tamaǵin ham hulqimin kórsetiwdi iltimas qiladi...Bul taklipke Komiljon dáslep hayran qaladi, keyinlew bolsa bul talaptiń maqseti aydinlasadi. Belgili boliwinsha, qosiq tińlaǵanlar «bul jaǵimli dawis adam bendesine nesip bolmas, múmki n tamaǵinda qandayda bir apparat br shiǵar » dеge pikirge kelgen eken . Komiljon jilli kulgi menen olardiń aytqanina razi boladi hám juriy aǵzalari belgili qosiqshiniń tamaǵinda «hesh qanday apparat joqliǵin » kóredi... Negizinde , turk tińlawshilarin hayran qaldirǵan nárse Kámiljan aǵanin dawisindaǵi qúdiret bolǵan eken. Uzinina bir neshe shaqirimǵa sozilǵan jigrma miń namazxan tiz shógip, sajdalik halatinda bolip otirar eken, hesh qanday dawis kúsheytirgishleri bolmaǵan saqnada turip aytqan qosiq bárshe tińlawshilarǵa mazmuni hám jaǵmliliǵin saqlaǵan xalda jetip bariwi mójiday edi-da.
Kámiljan Otaniyozovtiń baxti hám mehriybanliq ham shin kewilligi menen ol tárbiyalap jetistirgen esapsiz shagirtlerdedir. Kámiljan aǵaniń biytákirar sózi hám dawisi bul dúniyani tárik etken bolsada ustazin jannan suygen hám ardaqlaǵan shakirtleri Ózbekstanda xizmet kórsetken xaliq artistlari hám xoshhawaz qosiqshilari Quvondiq Iskandarov, Ortiq Otajonov, Olmaxon Hayitova, Sharif Sultonov, Karimboy Jumaniyozov hám basqalardiń miyneti xaliqqa belgili . Qullasi, respublika maqomshilar, «Lazgi», «Shodlik», «Gózal», «Dutorchi qizlar» kibi ansambller mámleket miynetkeshlerine xizmet qiliwdan tisqari, Ózbekstan mádeniyatin shet mámleketletde de tarqatip úlken abroy-itibar qazandi.
Ózbek kinosiniń 1946-1990-jillardaǵi iskerligi usini kórsetti, ol tek atina ǵana «Ózbekfilm» dep júritildi. Amelde bolsa milliylikten eshnarse joq edi. Duris jurtqa tanilǵan N.Ǵaniyev («Nasriddin sarguzashtlari»), K.Yormatov («Alisher Navoiy», «Ibn Sino»), Y.Ázamov («Maftuningman», «Furqat») Sh.Boshbekov, I.Ergashev («Temir xotin») hám basqalar tamashagóy kewlne unaytuǵin kinolar jaratti. Biraq «Ózbekfilm» jamááti óziniń Watan hám millet aldindaǵi waziypasin halal bejermedi. Buniń sebepleri kóp.Mine olardan ayrimlari: birinshiden, «Ózbekfilm»da milliyliktiń bolmaǵanliǵi. Bunińebebi sonda, «Ózbekfilm» ushin qániyge kadrlar tiykarinan Awqamnin Orayliq qalalarinda tayarlanar edi. Ekinshiden, kino shiǵarmalari dáslep rus tilinde tayarlanar hám Moskvaǵa senzura jiberiler edi. Oray tastiyqlaǵan filmler ǵana ekranǵa shiǵarilar hám soń ózbek tiline awdarilar edi. Úshinshiden, joqaridaǵi sebeplerge kóre, «Ózbekfilm»ge tiykarinan rus tiline sóylesiwshi adamlarǵana iske alinar edi. Bul islerdiń aqibeti usiǵan alip keldi, «Ózbekfilm»de iskerlik kórsetiwshi jamáát penen tiykarinan ózbek tilinde miynet etetuǵin 600 adamnan artiq dblar jamáati ortasinda dostana dóretiwshilik baylanis bolmadi. Bul áqibette ashinarli nátiyjelerge alip keldi. «Ózbekfilm» ushin jergilikli dorestiwshiler shiǵarmalar jazip bermedi =, yaki olar óz ara uliwma til taba almadi. «Ózbekfilm» jamááti bolsa óz nawbetinde «úyrengen kewil órtense qoymas » degenindey óziniń eski tanislari menen bekkemlew «dóretiwshi sheriklikler»in rawajlantirdi. Buni 1985-1990-jillarda súwretke alinǵan filmler dizimi o/zinde aq jarqin ko/rsetedi: «Bolmaǵan waqiya» - senariy avtori Valentina Tokareva, rejissyor Qamara Kamolova, «Amirdiń qupiya sayaxati » - ssenariy avtori Boris Saakov, rejissyor Farid Davletshin, «Apamdi qaytariń» - ssenariy avtori Isay Kuznetsov, rejissyor Muxtor Oǵamirzayev, «Balaliq stantsiyasinan shiqqan poyezd» - ssenariy avtori Leonid Arkadev, Aleksandr Kovtun, rejissyor Habibullo Fayziyev, «Ómir mazmuni» - ssenariy avtori Ramzi Fataliyev, rejissyor Damir Salimov, «Ekinshi aylana boylap », - ssenariy avtori Aleksandr Goroxov, rejissyori Ravil Boti- rov, «Yovvoyi» - ssenariy avtori Rustam Ibrohimbekov, rejissyor Qamara Kamolova, «Maysarani’ isi» - ssenariy avtori Eduard Akonov, rejissyori Melis Abzalov. Bul dizimdi jáne V.Jeleznikov, A.Leontyev, V.Xmelnitskiy («Atqa mehir» - rejissyori M.Oǵamir- zayev), E.Verigo, B.Turin («Inqilob vakil qilgan» - rejissyori Z.Royz- man) kibi «ózbek» dramaturglari menen toltiriw múmkin »¹⁵.
«Ózbekfilm»niń temalari sheńberi júda tar hám tiykarinan «baspashiliq»tan basi shiqpǵanliǵi nátiyjesinde xaliq arasinda kinoya aralas «bosmachfilm» ati berildi. 1985-jildan baslap «qayta qu- riw» dep atalǵan ózgerisler siltawinda «Ózbekfilm» ózbek xalqiniń milliy qadriyat hám úrip adetlerine jat ideyalardi,tárbiyaliq-mánáwiy buziq,jalańash saqna shiǵarmalarin ekranlar qurali tarqatip jaslar tárbiyasina birtalay ziyan keltirdi.Damir Salimovning «Jabayi iytler», Sanjar Boboyevning <>, Jahongir Fayziyevning «Siz kimsiz?», Muzrob Boymuham- medovning «Najatsiz qotil», Farid Davletshinning «Amirdiń qupiya sayaxati», Nozim Abbosovtiń «Samaradaǵi ushrasuw» kibi filmler mine usinday tarepi menen ajiralip turadi. Sovetler hám kompartiya miynetkesh xaliqti toat-ibadatta saqlaw ushin uliwma axbarot qurallarinan keń paydalandi.mehnatkash xalqni toat-ibodatda saqlash uchun ommaviy axborot vositalaridan ham keng foydalandi. Qániygeler esaplawlaǵa qaraǵanda hár bir millet óz wákillerin házirgi zaman axboroti menen jeterli dárejede támiynlew ushin bir jilda 300den 500 ge shekem jurnal, 8mińnan 12mińǵa shekem atina kitap shǵariw kerek eken.Bunda ya milliy mádeniyat,ya milliy til rawajlaniwi tuwrali sóz jaziliwi múmkin emes edi. 1970-jilda Ózbe- kstanda 33 atta jurnal va jurnal tipindegi xabarnamalar basip shoǵarilǵan bolsa, 1987-jilda olardiń sani kóbeyiw ornina 32 ge tusip qaldi. Kitap basip shiǵariw ne? 1940-jilda Ózbekstanda 4 million ózbek bolip 640 atta kitap basip shiǵarilǵan, yaǵniy hár júz miń ózbekke 11-12den kitap tuwri kelgen. 1985 jilǵI maǵliwmatlarǵa qaraǵanda 16 million ózbek xalqi ushin 982 atta kitap shiǵarilǵan, yaǵniy hár ózbekke 4-4,5 kitaptan tuwri kelgen. Uliwma, ózbek tilinde kitap basip shiǵariw jildan jilǵa kóbeywdiń ornina azayip barǵan. Maselen, 1979-jilda - 1058 , 1985-jilda - 982 hám 1986-jilda 947 atta kitap ózbek tilinde basip shiǵarilǵan. Sonday-aq , 1986-jilda, 1 million 20 miń eston xalqi ushin 1,420 kitap eston tilinde basip shiǵrilǵanin salistirsaq Ózbekstan bul tarawda qanday ahwalda bolǵanligi arqayin kózge tusedi. Eń qorqinishlisi sonda, Ozbekstan Faniń baspasinda shiǵarilǵan ádebiyatlardiń 80 payizi rus tilinde, 16 payizi basqa tillerde hám tek 4 payizi ózbek tilinde basip shiǵarilǵan.
Nátiyje sonnan ibarat, 1946-1990-jillarda sovetler kommunistik ideologiyalar, qizil saltanat húkimranligin ideyasin Ózbekstan miynetkeshleri ańina túrli ideyaliq-mádeniy qurallar járdeminde sińdiriwge intildi. Xaliq milliy mánawiyat awir kaloniyashiliq zulimi astinda aste aqirinliq penen rawajlanip bardi.