Tariyx fakulteti

Tayanishtusinikler
Tasviriy sańat madaniyat,moddiy hám manaviy madaniyat , tasviriy sanat manbalari, avesto qadimgi mamlakatlar Baqtiriya , SuǵdiyonaXorazm .


Tema: Jańa Ózbekstanda milliy mádeniyat
Reje
1.Milliy mádeniyattı rawajlandiriw
2. Xalıq bilimlendiriw tarawiniń rawajlanıwı.
3. Milliy ádebiyat hám onıń rawajlanıwı.
4. Tariyxıy hám kórkem-tariyxıy dóretpelerdiń payda bolıwı.
Ózbek xalqiniń milliy azatliq gúresi 30-jillardiń ortalarina kelip sovetler saltanati kúshleri tárepinen ayawsizlarsha bastirilǵan bolsada, xalqimizdiń qálbinde, olardińoylarinda erkinlik ushin, gárezsizlik ushin koloniyashi,zalimlarǵa qarsi gúres ideyasi azǵana bolsada sóngen emes. Bul gúres qorqinishli jáhán urisi jillarinda(1939-1945) da,uristan keyingi dáwirde de túrli kórinis, forma hám usillarda, gá ashiq aydin, gá jasirinsha alip barildi. Ásirese bu gúres 80-jillarda óziniń jańa basqishina ótti.
Watan tariyxiniń usi dáwirge shekem basip ótilgen ótmishi soni kórsetedi, gárezsizlik ushin gúres hámme waqit Ózbekistanda bir- birinen gárezsiz eki jóneliste alip barilǵan. Birinshisi, diniy- islamiy jóneliste bolsa, ekinshisi uliwma aǵartiwshiliq-siyasiy hám demokratiyaliq jóneliste. Bul hár eki jónelistiń uliwmaliq maqset jolinda gárezsizlik ushin gúreste birlesip háreket qilmaǵanliǵi, kóp jaǵdaylarda bolsa ekinshi dárejeli mashqala hám máseler dógereginde kеlisealmastan biri-birin inkár etip kеlgenligi hár eki jónelistiń de ázzi táreplerinen bolip, onnan kaloniyashi kúshler ustaliq penen paydalanǵan. 80-jillarda da bul frocesste aytarliq ózgerisler bolǵan emes.
1960-jilda Ferǵanada «shashli iyshanlar» topari ati menen úlken gáp-sózlerge sebep bolǵan háreket álbette kópshilikke belgili emes. Sebebi sovetler dáwirinde bunday háreketler xaliqtan sir saqlanar hám olarǵa bul haqqinda aytilmas edi. «Shashli iyshanlar» topariniń basliǵi Hatamxan Iyshan bolǵan. Hatamxan Iyshan shash qoyip júrgeni ushin toparǵa «shashli iyshanlar» ati bеrilgen. Bul topar iskerligin úyreniw soni kórsetedi, topar aǵzalari ápiwayi hám tar ortaliqta bolmastan óz dógeregine júzlegen adamlardi birlestirgen hám tek ǵana diniy sеkta bolip qalmaǵan. Bul topardiń aǵzalari tek Ferǵana oypatinda emes, Orta Aziyaniń basqa qala hám rayonlarinda da bolǵan. Topar aǵzalari Ózbеkistandi Rossiyadan ajiratip aliw, Túrkistanda islam dini abiroyin tiklew maqsetlerinde is alip barǵan. 1960-jilda topar aǵzalarinan 30 adamdi sovetler qamaqqa aladi. Sud topar basliǵi Hatamxan Iyshandi atip óltiriwge hám qalǵanlarin bolsa uzaq múddetli qamaq jazasina húkim qiladi.
60-jillardiń aqirlarinan Ózbekistandaǵi komumunistlik ideologiyǵa qarama-qarsi diniy islamiy háreket en jayadi. Bul háreket jaslarǵa eski ózbek jaziwin úyretiw, islam dini tiykarlarin olardiń sanasina sińdiriw, xalqimizdiń áyyemgi úrip-ádetleri hám qádiryatlarin tiklew tiykarinda olardiń milliy sezim-tuyǵisin oyatiw hám milliy ideologiyani qáliplestiriwdi óz aldina tapsirma etip qoydi. Bul háreket ásirese Ferǵana oypatinda keń en jayip rawajlandi. 60-70-jillarda bul jerde eski ózbek jaziwin úyretetugin júzlegen mektepler is alip baradi. Altijap(Oltiariq) rayoniniń ózinde 20 dan artiq bunday mektepler bolǵan. Bul mektepler ádette kekse,danishpan mollalardiń úylerinde ashilar hám sabaqlar kommunist basshilardiń kózlerinen alis jerlerde jasirinsha hám kesheleri ótkiziler edi. Sovet hám kompartiya basshilari turaqli bul mekteplerdi quwdalar, oni shólkemlestiriwshilerge qarata ayawsiz ilajlar qollanar edi. Máselen, márgilanli Hákim qori Vosiyev mektep ashqani ushin wataninan quwǵin qilindi. Namanganli Abulqasim iyshan, ándijanli Hamro otin hám basqa onlaǵan din iskerleri ózbеk perzenlerine eski ózbеk tilin úyretkenligi,olarǵa Qurani kárim ayatlarinan aytip bergenligi ushin da túrmege taslandi.
Sovetler Islam dinine qarsi «din xalq ushin afyun sanaladi» dеgen qagiydani tiykar etip aldi, milliy qádiryatlarimizǵa qarsi tinimsiz gúresti.
I.B.Usmanxojaеv ÓzKP XXI syеzdi esabatinda bunday dеgen edi: «Namangan walayatinda kewilsiz diniy jaǵday ele dawam etip kеlmekte, usi walayattiń qala hám rayonlarinda dizimge alinbaǵan diniy birlespeler nizamǵa qayshi is kórip kelmekte, óspirimler hám háyellerge topar-topar etilip diniy qaǵiydalardi úyretiw faktleri aniqlandi...
Din milletshilik hám shovinizmge jol ashiwin, sociyal-ekonomikaliq hám sociyal rawajlaniwǵa, sociyalistlik turmis tárizin, kommunistlik ikramliliqta(axloqni) engiziwge júdá úlken ǵaw boliwin hámme waqitta este saqlaw kеrek. Diniy sarqitlarda, qalaq urip-ádetler dástúrlerimizde turmisimizdaǵi ózgerislerge qarsiliq, mayda burjuaziya stixiyasi hám jeke múlkshilik psixologiyasi, kóplegen keri jaǵdaylar bir-biri menen úziliksiz baylanisip kеtken»¹. usi sebepten de ol,bul haqqinda óz pikirin jánede aniǵiraq hám ashiǵiraq bayan qiladi: «Dinge shidam etiw,biypárwaliq, din menen aldaw kibi hár qanday kórinisler partiyaǵa aǵza boliwǵa tuwri kеlmeytuǵin hal, dеp qaraliwi kеrek»
Ózbеkistan milliy gárezsizligi ushin gúrestińekinshi jónelisi uliwma aǵartiwshiliq háreket, siyasiy hám demokratiyaliq erkinlikler ushin gúres táreptarlari esaplanadi. Bul jónelistiń tiykarin Ózbekistan ziyalilariniń aldinǵi rawajlaniwdi súyiwshi sol qanati aǵzalari quraydi.
Mámleketde húkim súrgen qizil saltanat kaloniyashiliq siyasati, tiykarinan ruslastiriwdan ibárát obaǵa qarsi, kompartiya alip barǵan jekke basshiliqtan ibárát hákimshilik buyriqpazliq is usili, mámlekette háwij alip ketken aǵa-inishilik, tanis-bilislik, uriwshiliq, paraxorliq hám basqa usi siyaqli jaramsiz illetlerge qarsi dóretiwshiler ashiq hám jasirin kóriniste gúres alip bardi, jámiyetti bunday illetlerge qarsi gúresiwge shaqirdi. Bunday jaramsiz illetlerdiń tásiri dóretiwshi shólkemler, pán,mádeniyat hám aǵartiwshiliq tarawlarinda da tereń tamir jayǵan edi. sol sebepten de dóretiwshi ziyalilar siyasat maydanina shiǵiwǵa májbúr bolǵan edi. 60-80-jillardaǵi xalqtiń awir taǵdiri hám dártleri bir qatar jaziwshilardiń shiǵarmalarinda óz sáwleleniwin tawadi. T.Qayipbergenovtiń kóp rejeli «Kóz qarashiǵi», S.Axmettiń«Jimjitlik», Murat Muxammed Dosttiń «Lalazar», Nuráli Qabildiń «umitilǵan qirǵaqlar», Aman Muxtardiń «Iyilgen bas», Shúkir Qalmirzaevtiń «qara belbew», «jolawshi», Sharap Boshbekovtiń «Temir háyel», «Eski qala», Ótkir Hashimovtiń «eki esik arasi» hám basqalar buǵan misal boladi.
Kóplegen dóretiwshiler kaloniyashiliq hám turǵinliq dáwiri illetlerine qarsi kórkem ónerdiń gúrriń, qosiq, publicistika, kibi usillarinan paydalandi hám xalqti bul illetlarge qarsi gúreske shaqirdi. Erkin Vaqidov, Abdulla Aripov, Shúkirulla, Aman Matchan, Jamal Kamal, Rauf Parpi, Aydin Hajieva, Gulshexra Nurillaeva, Marif Jalil, Miraziz Ázam, Sholpan Ergash, Usman Ázimov, Xurshid Dáwran, Sabit Mádaliev, Shavkat Rahman, Abdulla Sher, Muxammed Ali, Mirza Genjebaev, Yóldash Eshbek, Tajiddin Seyitjanov, Tolibay Qabulov, Tilewbergen Jumamuratov, Pirlepes Tilegenov, Ergash Muxammed, Shamsi Abbazov hám basqalardiń shiǵarmalari bul pikirimizdi tastiyiqlaydi. Tiykarinan Erkin Vaqidovtiń «Ózbegim», Abdulla Aripovtiń «Qashan xalq bolasań, elim», Mirza Genjebektiń «Ózbekistan» kibi qosiqlari ayiriqsha ahimiyetli bolip tabiladi. Ózbek shayirlari óz qosiqlarinda ómir mashqalalari, xalqtiń dártlerine biypárwaliq, kibiler satiraliq qatarlarda áshkara etiledi.
Abdulla Aripov «ózbekler isi» dep ataliwshi lánetti(lanatni) pútkil millet, pútkil xalq moynina «ildirip» mińlap gúnásiz watanlaslarimizdi quwdalaǵan kaloniyashilarǵa qarata jazǵan «juwap» qosiǵinda tómendegi qatarlardi jazadi: