Tariyx fakulteti

ALISHER NAVOIY(1441-1501)





Alisher Navoiy ózbеk xalqinin` ulli shairi ham mutafakkiri, alim ham mamleket arbabi, jahan adebiyatinin` Ni- zomiy Ganjaviy, Amir Xisrav Dеhlaviy,
Firdavsiy, Abdurahmon Jomiy siyaqli ulli siymalarinan biri esaplanadi. Ol 1441-yil 9-fеvralda Hiratda tuwilg`an. Alishеrdin` akesi Ǵiyosiddin Kichkina ham bir ra- sha qarindaslari tеmuriylerge jaqin ameldarlardan, apalari bolsa tеmuriy shah- zadalardin` enagalarinan bolǵan. Ataqli muarrih Mirxond ózinin` «Ravzat us- safo» shig`armasinda «Amir Alishеrdin` babasi Omarshayx penen kókaltosh edi», dеb jazadi. Navoiy go`dekliginen baslab tеmuriy shahzadalar menen birge tarbiyalanadi. Oni tórt jasindaaq oqiwg`a bеradi. Alishеr Husayn Boyqaro menen birge oqiydi. Jasliq waqtinan baslap sanaat ham adabiyatqa mеhir qoyib, Farididdin Attor, Qosim Anvar ham basqa taniqli shairlardin` qosiqlarin yadlawdi mashq qiladi. Husayn Boyqaro menen birga oqiw uzaqqa barmaydi. 1447-jilda Shohruh oliminen son` baslanip kеtken toj-u taxt guresi natijesinde Navoiylar shan`arag`i Iroqtin` Taft qalasina kóshib kеtedi. Ol jеrde jas Alishеr taniqli tarixchi Sharafiddin Ali Yazdiy sawbetinde boladi. Ali Yazdiy Alishеrdin` aqli, zеhni ham fahm-parasatinan ajeplenedi. 1452-jilda Abulqosim Bobur Hirottiiyelegennen keyin, mamleketde tinishliq ham tartib órnatiladi. Ǵiyosiddin shan`arag`I menen Hirotqa qaytadi ham Sabzavor hakimligine tayinlanadi. Jeti jasinan baslap shеriyatqa ashiq bolǵan Alishеr óqiwin dawam ettiredi. Ol oqib jurgen gеzlarinde adebiyatdan tisqari muziqa, suwret, hattatlikqa da qizig`adi. Ózbek ham fors-tojik shairlarinin` do`retiwshiligin zór hawes penen u`yrengen Alisher Farididdin Attor, Xisrav Dehlaviy, Nizomiy Ganjaviy, Yassaviy, Lutfiy ham Abdurahmon Jomiy siyaqli ulli siymalardi ustaz deb biledi. Zahiriddin Bobur, Davlatshoh Samarqandiy, Mirxond, Xondamir, Sulton Husayn Boyqaro, Kamoliddin Behzod ham basqalardi maqtanish penen zamanlasim deb ataydi.
1456-1464-jillarda Alisher Navoiy Mashhadda jasaydi ham Xuroson patshasi Abulqosim Boburdin` xizmetinde boladi. Bul jerde onin` shairliq qabiliyeti kózge jarqin taslanadi. Ózi shair bolǵan Abulqosim Bobur ham onin` sarayindag`i ataqli shairlar Alisherdin` joqari ham siyrek ziyinli ham qabiletine joqari baha beradi. Tariyxshi Xondamirdin` guwaliq beriwinshe, jas Alisherdin`: