Тақризчилар

Иқтисодий жараѐнларни таҳлил этишда нисбий миқдорларнинг

қўлланилиши
Нисбий миқдорлар ҳар хил шаклларда ифодаланади. Уларнинг ифодаланиш шакли базис миқдорнинг қандай бирликка тенглаштириб олинишига боғлиқ.

Агар таққослаш асоси 1 га тенглаштириб олинса, у ҳолда нисбий миқдорлар коэффициентда, асоси 100 га тенг бўлса фоизда (%) ва асоси 1000 га

тенглаштириб олинса, нисбий миқдорлар промилледа (%₀) ифодаланади.
Нисбий миқдорлар қуйидаги турларга бўлинади:

1. 
   Режа(шартнома) бажарилиши нисбий миқдорлари ҳақиқий даражани режа даражаси билан таққослаш орқали аниқланади:
   

2. 
   мисол. Жорий йилда маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми амалда 150 млрд. сўмни ташкил этган бўлиб, режа даражаси эса 120 млрд. сўмга тенг бўлса, режа (шартнома) бажарилиши нисбий миқдорини ҳисоблаймиз.
   

Ечими:

= =1,25 ѐки 125,0 %.
Демак, жорий даврда ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми режага нисбатан 125,0 % ни ташкил этган ѐки режа 25,0% ортиғи билан бажарилган.

2. 
   Динамика нисбий миқдорлари келгуси давр даражасини ўзидан олдинги ѐки бошланғич давр даражаси билан таққослаш натижасини ифодалайди:
   

3–мисол. 2019 йилда етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ҳажми 215,7 трлн.сўмни, 2018 йилда эса 210,0 трлн. сўмни ташкил этса, динамика нисбий миқдорларини аниқлаймиз.

Ечими:

.
Демак, 2019 йилда етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ҳажми 2018 йилдагига нисбатан 102,7 % ни ташкил этган, ѐки 2,7% кўпайган.

3. 
   Тузилма нисбий миқдорлари қисмни бутунга бўлиш натижасидир:
   

4. 
   мисол. 2019 йилда етиштирилган деҳқончилик маҳсулотлари 108,3 трлн.сўмни, чорвачилик маҳсулотлари эса 107,4 трлн. сўмни ташкил этса, тузилма нисбий миқдорларини аниқлаймиз.