Tarmoq arxitekturasi deganda bu kompyuter tarmog’ini loyihalash va ishlab chiqish jarayoni tushuniladi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

"Kompyuter injiniring" fakulteti

"Kompyuter tizimlari" kafedrasi
"Kompyuter tarmoqlari” fanidan

Mavzu:Pog’onali arxitekturalarning elementlari

Bajardi:DI20-10 guruh talabasi

Dagarov Sanjar
Tekshirdi:


SAMARQAND – 2022
Reja:

1. 
   Pog’onali arxitektura tushunchasi
   
2. 
   Pog’onali arxitektura pratokollari
   
3. 
   Tarmoq elementlari
   
4. 
   OSI modeli
   

Tarmoq arxitekturasi deganda - bu kompyuter tarmog’ini loyihalash va ishlab chiqish jarayoni tushuniladi. Arxitektura tushunchasi tarmoqning fizik tarkibiy qismlarini, ularning funktsional ob’ektlari, konfiguratsiyasini, printsiplari va ishlash tartiblarini va foydalaniladigan aloqa protokollarini aniqlashni ifodalaydi. Shuningdek, tarmoq arxitekturasi aloqa tarmog’i orqali taqdim etiladigan xizmatlar va ularning batafsil tavsiflarini, taqdim etiladigan xizmatlarni hisob-kitob qilish va hisob-kitob tuzilmalarini o'z ichiga oladi. Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi deganda kompyuterlarni o’zaro bog’lanishi, bog’lanish jarayonida qo’llaniladigan texnologiyalar, ularning xususiyalatlari, standartlari, kompyuterlar o'rtasida vazifalar qanday taqsimlanganligi va boshqa ko’plab jarayonlar tushuniladi. Tarmoq arxitekturasining eng ko'p ishlatiladigan ikki turi mavjud: peer-to-peer va mijoz-server.
Global miqyosidagi kompyuter tarmoqlarining o’zaro bog’lanishi natijasida Internet tarmog’i tashkil topadi. Internet tarmog'ining arxitekturasi, avvalambor, tarmoqdagi tugunlarni yoki tugunlarni ulash uchun ma'lum bir modelda yoki apparat ulanishlarining ma'lum turlarida foydalanishda emas, balki Internet protokollari (TCP/IP) arxitekturasidan foydalanishni ifodalaydi. Shunday qilib har bir texnologiya orqali loyihalashtiriladigan tarmoq o’zining arxitekturasiga ega bo’ladi, masalan, OSI, TCP/IP, umumfoydalanish telefon tarmog’i, mobil aloqa tarmoqlari va boshqalari. Ushbu ma’ruzada kompyuter tarmoqlarining arxitekturalari muhokama etiladi.
Tarmoq so’zining ma’nosi narsalarning, qurilmalarning yoki odamlarning o’zaro bog’langan tizimi yoki guruhini anglatadi. Kompyuter tarmoqlari esa eng kamida o’zaro ulangan ikkita kompyuterlar tizimi tushuniladi. Tarmoq shartini bajarilishi faqatgina o’zaro bog’lanish emas, balki o’zaro ma’lumot almashish jarayoni amalga oshirilishi shart.
Tarmoq arxitektura esa yuqorida ta’kidlanganidek, kompyuterlarni bog’lanishi orqali hosil qilingan tarmoqni qanday asosda qurilganini, qanday qurilmalardan foydalanilgani, qaysi protokollar ishlatilgani, tizimda qanday muhitlardan foydalanib ma’lumotlar uzatilishi yoki har bir jarayonni fizik va mantiqiy holatlarni bajarilishini pog’onalarga ajratib bajarilishi tushuniladi. Har bir tarmoq arxitekturasi belgilangan standartlar asosida yoki xech qanday standartga asoslanmagan holatda ishlab chiqilishi mumkin. Masalan, kompyuter tarmoqlarini OSI etalon modeli asosida qurish bilan global miqyosida ma’lumot almashishni ta’minlash mumkin. Sababi dunyoda ko’plab mamlakatlarning kompyuter tarmoqlari ushbu etalon asosida ishlaydi. Agar OSI modeliga asoslanmagan qandaydir belgilanmagan standartga asosan kompyuter tarmoqlari loyihalansa, o’sha tizim ichidagi qurilmalar o’zaro ma’lumot almasha oladi, OSI asosidagi tarmoq bilan esa ma’lumot almasha olmaydi, sababi uning standarti boshqacha. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsa, turli xil tarmoq arxitekturalari ko’plab standartlar asosida ishlab chiqiladi, masalan, matnni formati, matni raqamli ko’rinishga o’zgartirish, raqamli matnni signal ko’rinishiga o’zgartirish yoki aksincha, signalli axborotlarni simsiz muhitda uzatish, qabul qilish jarayonlari ma’lum standartlar asosida ishlab chiqiladi. Tasavvur qiling ikki standart asosida ishlab chiqilgan tizim orasida ma’lumot almashish qanchalar murakkab bo’ladi. Shuning uchun ham global tarmoqlarni loyihalash va qurish uchun yagona standartdan foydalanish har doim afzal hisoblanadi. Bu xuddi ko’plab millatlarni bitta zalda ingliz tilida gaplashishi qanchalik osonligini ko’rsatadi. Agar har bir millat o’zining tilada gaplashsa, ularni tushunish uchun qancha tarjimon kerak bo’ladi yoki ba’zi tillar uchun tarjimon topilmasligi ham mumki. Shuning uchun ham tarmoqlarni qurishda yagona arxitekturaga asoslanish tarmoqni sodda va kam xarajatlar asosida qurish imkoniyatini beradi.
Kompyuter tarmoqlarida tarmoq elementi - bu bir yoki bir nechta fizik qurilmalarni birlashtirgan holda boshqariladigan ob’ekt hisoblanadi. Bu tarqatilgan qurilmalarni bitta boshqaruv tizimidan foydalangan holda yagona usulda boshqarishga imkon beradi. Quyidagi rasmda keltirilgan har bir qurilma tarmoq elementi bo’ladi oladi.

1996 yildagi Telekommunikatsiyalar to'g'risidagi qonunga binoan "tarmoq elementi" atamasi telekommunikatsiya xizmatini ko'rsatishda foydalaniladigan ob'ekt yoki uskunani anglatadi. Bunday atama shuningdek, ushbu ob'ekt yoki uskunalar orqali taqdim etiladigan xususiyatlar, funktsiyalar va imkoniyatlarni, shu jumladan abonent raqamlari, ma'lumotlar bazalari, signalizatsiya tizimlari va hisob-kitob qilish va yig'ish uchun etarli bo'lgan ma'lumotlarni uzatish, marshrutlash yoki boshqa ta'minotni o'z ichiga oladi.
Tarmoq elementlarning standartlari, ishlash ko’lami, imkoniyati, tarmoqda foydalaniladigan nuqtasi va boshqa jihatlariga qarab guruhlarga ajratiladi. Bu guruhlarga ajratish va ularni boshqari jarayoni pog’onali arxitekturada amalga oshiriladi. Misol uchun foydalanuvchi yashash manzili qismida foydalaniladigan tarmoq elementlari, magistral linyalarda yoki operator binoasida faolashtiriladigan tarmoq elementlari. Pog’onali arxitektura tushunchasi ham - bu boshqaruv tizimining bir shakli tarmoqning elementlari, protokollari, interfeyslar, qurilmalari ma’lumot bir pog’onaga mantiqan tegishli bo’ladi Pog’onali daraxtga joylashtirilgan qurilmalar va boshqaruvchi dasturlar to'plamini o'z ichiga oladi. Misol uchun harbiy sohada ham bunday struktura ishlatiladi, ya’ni askar va uni boshqaruvi, serjand va uni boshqaruvi, batalyon boshlig’i va uni boshqaruvi va h.k. Har bir boshqaruvda boshqariluvchi va boshqaruvchi bo’lib, ular ma’lumot vazifalarni bajaradi, shunday qilib tarmoq elementlarini ham o’zining mantiqiy hududida ma’lum vazifalarni amalga oshiradi.
Tarmoq standartlarini tartibga soluvchi qo’mitalar
Hozirgi kunda dunyo miqyosida 800 dan ortiq standartlashtirish tashkilotlari bo’lib, ular global tarmoqlarni loyihalash, qurish, yangi standartlarni ishlab chiqish, tadbiq etish, muammolarni o’rganish, echimlar, va tavsiya ishlab chiqish jarayonlarini muvofiqlashtiradi. Umuman olganda standartlar, tavsiyanomalar, tartibga soluvchi yo’riqnomani ishlab chiqish doimiy yangilanib boradigan jarayon hisoblanadi. Misol uchun, yangi protokol, yangi avlod mobil texnologiyasi (3G, 4G, 5G) ishlab chiqilishi, ma’lumot uzatish tezligini oshirilishi, axborot xavfsizligini takomillashtirilishi, yangi WiFi texnologiyasini ishlab chiqilishi yoki telekommunikatsiyada lokal, shahar yoki global tarmoq uchun ishlab chiqilgan har qanday fizik yoki dasturiy maxsulot o’zining standartiga ega bo’ladi. Shuningdek, standartlashtirish tashkilotlari yoki qo’mitalari xalqaro, hududiy va milliy ko’rinishlarda bo’ladi. Standartlashtirish tashkilotlotlari haqida qisqacha to’xtalib o’tamiz. Dunyo miqyosida yirik standartlashtirish tashkilotlariga quyidagilar kiradi:

1. 
   ISO – International Organization for Standardization
   
2. 
   ITU – The International Telecommunication Union
   

3 . ITU-R – ITU Radiocommunications Sector.
4 ITU-T – ITU Telecommunications Sector.
5 ITU-D – ITU Telecom Development.
6 IEEE – Institute of Electrical and Electronics Engineers
7 IETF – Internet Engineering Task Force
8 ISSN -International Standard Serial Number centre
9 3GPP – 3rd Generation Partnership Project
Osi modeli Ushbu model 1983 yilda Xalqaro Standartlar Tashkiloti (ISO) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu turli qatlamlarda ishlatiladigan xalqaro protokollarni standartlashtirish bo'yicha birinchi qadam edi. Bu ochiq tizimlarni, ya'ni boshqa tizimlar bilan aloqa qilish uchun ochiq bo'lgan tizimlarni ulash bilan bog'liq bo'lib, model ISO-OSI (Ochiq tizimning o'zaro aloqasi) Yo'naltiruvchi model. OSI - bu tarmoq tizimlari uchun mo'ljallangan qatlamli ramka. Ushbu model tufayli kompyuter tizimining barcha turlari o'rtasida ulanish mumkin. Uning ettita qatlami bor, lekin har bir qatlam bir-biri bilan bog'liq. Har bir qatlam tarmoq orqali ma'lumotlarni uzatish jarayonining bir qismini tavsiflaydi.
Osi modeli 7 pog`onasi

• 
  OSI modeli 7ta qatlamdan iborat. 
  
  • 
    1-fizik yani (jismoniy) qatlami.
    
  • 
    2-Kanal qatlami.
    
  • 
    3-Tarmoq qatlami.
    
  • 
    4-Transport qatlami.
    
  • 
    5-Seans qatlami.
    
  • 
    6-Taqdimot qatlami.
    
  • 
    7-Amaliy qatlami.
    

1. 
   Jismoniy qatlam . Bu OSI modelining eng quyi qatlami. Ushbu qatlam tufayli qurilmalar orasidagi jismoniy aloqa mumkin. Jismoniy qatlamda saqlanadigan ma'lumotlar bit shaklida bo'ladi. Bitta tugundan ikkinchisiga individual bitlar ushbu qatlam yordamida uzatiladi. Ushbu qatlam tomonidan olingan ma'lumotlar 0 va 1 sonlariga aylantiriladi va u ma'lumotlar havolasi qatlamiga o'tkaziladi 2-Kanal qatlami Xabarni tugunga etkazish tugmachasi ma'lumotlar havolasi qatlami tufayli mumkin. Ushbu qatlam ma'lumotlarni uzatish fizik qatlam ustida bir tugundan ikkinchisiga xatosiz o'tishiga ishonch hosil qiladi. Ma'lumotlar to'plami kelganida tarmoqqa ma'lumotlar uzatish qatlami uni MAC-manzilidan foydalanib xostga uzatish uchun javobgardir. 3-Tarmoq qatlami. Paketlarni bir nechta tarmoqlar (havolalar) orqali manbadan manzilga etkazib berish tarmoq sathi uchun javobgardir. Ikkala tizim ham bir xil havolaga ulanganda tarmoq qatlami kerak emas. Garchi, ikkita tizim turli xil tarmoqlarga ulangan bo'lsa, bu ma'lumotlar bir xostdan boshqasiga uzatilishini ta'minlashi uchun talab qilinadi. Ushbu qatlamni amalga oshirish uchun yo'riqnoma kabi tarmoq qurilmalari ishlatiladi. 4-Transport qatlami. Xabarni to'liq manbadan manzilga etkazish (oxiridan oxirigacha) ushbu qatlam uchun javobgardir. Ma'lumotlar sifatida tanilgan Segmentlar bu qatlamda. Tarmoq sathi har bir paketni oxiridan oxirigacha etkazib berishni boshqarar ekan, ushbu paketlar o'rtasida hech qanday aloqani tan olmaydi. Xabarning to'liq etib borishi ushbu qatlam tomonidan ta'minlanadi. 5-Seans qatlami. Ulanishni o'rnatish, texnik xizmat ko'rsatish, sinxronizatsiya va ulanishni to'xtatish ushbu qatlam uchun javobgardir. Ushbu qatlam shuningdek ulanish va autentifikatsiya xavfsizligini ta'minlaydi. 6-Taqdimot qatlami.Taqdimot qatlami aloqa qiluvchi mashinalarning to'g'ri ishlashini ta'minlaydi. Qabul qiluvchilar tomonidan olingan ma'lumotlar tushunarli bo'lishi kerak va bu qatlam uchun javobgardir. Agar aloqada bo'lgan ikki foydalanuvchi o'rtasida sintaksis boshqacha bo'lsa, u holda bu qatlam tarjimon sifatida ishlaydi. 7-Amaliy qatlami OSI modelining eng yuqori darajasida ushbu qatlam tarmoq dasturi tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu qatlam foydalanuvchiga tarmoqqa kirishga imkon beradi. Tarmoq orqali uzatilishi kerak bo'lgan ma'lumotlar ushbu dasturlar tomonidan ishlab chiqariladi. UI (foydalanuvchi interfeysi) va elektron pochta va fayllarga masofadan kirishni boshqarish kabi xizmatlarga xizmat ko'rsatish ushbu qatlam orqali amalga oshiriladi.
   

Foydalanilgan adabiyotlar
1. “Kompyuter tarmoqlari va ulardan foydalanish qoidalari” Kamolov N
2. “Tarmoqlar va ularning xavfsizligi” jurnal Gigabayt.
3. Abduqodirov A.A., Hayitov A..G`., SHodiev R.R. Axborot texnologiyalari T. «O`qituvchi». 2002.
4. www.ziyonet.uz
5. www.kitob.uz
6. fayllar.org