Tasavvuf va adabiyotining diniy-falsafiy asoslari

2. ASOSIY QISM
2.1. Nazariy mashg‘ulotlarning mavzulari, rejasi va ularga ajratilgan soat
7- SEMESTR (Jami 22 soat)
№
Mavzular
Mashg‘ulotlar maqsadi
Ajra-
tilgan
soat
1.
1-mavzu.
O‘zbek
mumtoz adabiyotining
diniy-falsafiy manbalari
haqida
Movarounnaxrning jugrofiy jixatdan qadimiy sivilizatsiyalar
chorrahasida joylashgani bu o‘lkada qadimgi Hind, Eron, Iroq
va Xitoy xalqlari falsafiy qarashlarining bir makonda
umumiylashuvi va uyg‘unlashuviga yaxshi zamin yaratganligi.
Bu yerda islom kirib kelishidan ilgari aholi o‘rtasida mistik-
ilohiyot ilmi sezilarli ta’sir kuchiga ega bo‘lgani.
IX asrning ikkinchi yarmi X asrning birinchi yarmida
Samarqandda yashab o‘tgan buyuk mutakallim olim Abu
Mansur Moturidiy asarlarida moniylar va zardushtiylar bilan
olib borgan kalom bahslari. Movarounnaxrda islom yagona
va mutlaq hukmron mafkuraga aylangan bir davrda ham aholi
o‘rtasida islomgacha bo‘lgan mistik qarashlar kuchli bo‘lgan.
Al-Kindiy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino va ularning
izdoshlari ilmiy faoliyati yunon falsafasini islomlashtirishda
hal qiluvchi bo‘g‘in bo‘lganligi. Ushbu bo‘g‘in vakillarining
mashshoiy (peripatetik) faylasuflar deb, g‘arbda esa yunon
faylasuflaridan ajratib turishi uchun «al-falsafa ahli» deb
atalishi. Ibn Sino asarlarida ishq va irfon masalasi.
Veda adabiyotlarida haqiqat mavzusi. Muqaddas manbalarda
payg‘ambarlar tarixi.
2
2.
2-mavzu. Tasavvufiing
paydo bulish tarixi va
manbalari
Tasavvuf islom bag‘rida paydo bo‘lgan ta’limot. Qur’oni
karimdagi sufiyona oyatlar, hadislar (jumladan, “Man arafa
nafeixi arafati rabbixi”, ya’ni “Kimki o‘zini tanisa, rabbini
taniydi” kabi ), Ahdi suffa jamoati, Hazrati Paygambar
s.a.v.ning faqirlik va gushanishinlik xislatlari. Nabilik va
valilik.
2

---

7
Ummaviya xalifaligi zamonidagi noroziliklar va islomdagi
bo‘linishlar. Zohidlik harakati. Zohidlik va sufiylik orasidagi
munosabat. Ishq bilan poklanib Xudo vasliga yetish g‘oyasi.
Me’roj va tasavvuf. Ilohiy muhabbat. Robiya Adviya,
Ibrohim Adham, Xasan Basriy hayoti va faoliyati. VIII asr
o‘rtalarida tasavvufning alohida ta’limot sifatida shakllanishi.
Tasavvufning uch tarkibiy qismi (tariqat, ma’rifat va haqiqat)
va uning shariat bilan bog‘liqligi. Tasavvuf ta’limotining
asosiy talablari (riyozat, irodat, muhabbat, uzlat, saodat) va
taraqqiyot bosqichlari. Davrlashtirish usullari.
Tasavvufni o‘rganish manbalari: “Tazkirat ul-avliyolar”,
manoqiblar, xolnomalar, adabiy va tarixiy asarlar. Shuningdek,
Ibn Arabiy, Farididdin Attor, Jaloliddin Rumiy, Kalobodiy,
Kushayriy, Xujviriy, Sarroj, Shabustariy kabi
nazariyotchilarning asarlari. Eron, Misr va Turkiyada nashr
bo‘lgan lug‘at va qomuslar haqida ma’lumot.
3.