Tasdiqlayman” Tabiiy fanlar fakulteti dekani

3.3. Azotli organik birikmalarga oid masalalar yechish metodikasi
1-masala.
21.7 g metil amin bilan 43.8 g vodorod xlorid o‘zaro ta’sirlanishishi natijasida necha gramm tuz hosil bo‘ladi va necha gramm qaysi moddadan ortib qoladi?


Masala yechimi:
Dastlab reaksiya tenglamasini yozib olamiz.
CH₃NH₂ + HCl → CH₃NH₂ ∙ HCl
Demak, moddalar 1 : 1 nisbatda realsiyaga kirishadi.
Endi ularni miqdorini aniqlab olamiz:
n = _{ } Mr (CH₃NH₂) = 31; Mr (HCl) = 36.5
n = _{ } = 0.7
n = _{ } = 1.2
Kichkina moldan ketamiz va reaksiya ustida amal bajaramiz:
0.7 x=0.7
CH₃NH₂ + HCl → CH₃NH₂ ∙ HCl
1 1
x = _{ } = 0.7 mol
Dastlab HCl ning modda miqdori 1.2 ga teng edi, reaksiya jarayonida 0.7 mol HCl sarflanganidan foydalanib ortib qolgan qiymatni chiqazib olamiz.
1.2 – 0.7 = 0.5 mol
0.5 * 36.5 = 18.25 g
Javob: 18.25 g HCl ortib o‘tgan.
2-masala.
Propan va metilaminning aralashmasi yetarli miqdordagi kislorodda yondirilganda hosil bo‘lgan 67.2 l (n.sh) gazlar aralashmasining hajmiy jihatdan 16.67 % ini N₂ tashkil etsa, dastlabki aralashmaning hajmini (l) toping.
Masala yechimi:
100 % ----------- 67.2 l
16.67 % -----------x
x = _{ } = 11.2 l (N₂)
Endi reaksiya tenglamasini yozib olamiz.
C₃H₈ + 5O₂ → 3CO₂ + 4H₂O
2CH₃NH₂ + 4.5O₂ → 2CO₂ + N₂ + 5H₂O
Ko‘rinib turibdiki azot faqat metilamindan hosil bo‘ladi. Shundan foydalanib metilaminni va undan hosil bo‘ladigan karbonar angidrid hajmini topamiz.
C₃H₈ + 5O₂ → 3CO₂ + 4H₂O
x 11.2
2CH₃NH₂ + 4.5O₂ → 2CO₂ + N₂ + 5H₂O
44.8 44.8 22.4
x = _{ } = 22.4 l (CO₂) x = _{ } = 22.4 l (CH₃NH₂)
Umumiy gazlar aralashmasi hajmi 67.2 l ni tashkil etganidan foydalanib propanni yonishidan hosil bo‘lgan karbonat angidridning hajmini topib olamiz.
67.2 – 11.2 – 22.4 = 33.6 (CO₂)
x 33.6
C₃H₈ + 5O₂ → 3CO₂ + 4H₂O
22.4 67.2
x = _{ } = 11.2 l
Demak dastlabki aralashmada 11.2 l CO₂ va 22.4 l CH₃NH₂ mavjud.
11.2 + 22.4 = 33.6 l
Javob: dastlabki aralashma hajmi 33.6 l.
3-masala.
Propilamin, metilamin va metandan iborat 10.08 l (n.sh) aralashma yondirilganda 2.24 l (n.sh) azot va 14.56 l (n.sh) karbonat angidrid hosil bo‘ldi. Boshlang‘ich aralashmadagi metanning hajmiy ulushini (%) aniqlang.