Tashkil etisiini takomillashtirish muammolari

TAHLILI

Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivoj lantirishdir.
Xo'sh, «tadbirkor», «tadbirkorlik» tushunchalari qanday mazmunga egavanimanianglatadi?
Binobarin, tadbirkorlik faoliyati tizimining alohida tahlili dastlab G'arbda boshlangan bo'lsa-da, uning mohiyati va rivojlanishiga taalluqli ko'p qirrali bilimlar Sharqda tarkib topib, so'ngra G'arbda ilgari surilganiga yuqorida zikr etilgan dalillar guvohlik beradi. Ayniqsa, ular bu yo'nalishda shakllangan va hayotda o'z o'rniga ega bo'lgan ta' limotlarda o'z ifodasini topgan. Xususan, 3 ming yillik tarixga ega Zardushtiylik ta'limotining asosi bo'lmish "Avestoda”da musulmon olamining allomalari ta'limotlari, jumladan, "Naqshbandiya”, "Yassaviya”, "Kubroiya” ta' limotlarida mujassamlangan.
Ayniqsa, bu jihatdan "Naqshbandiya” ta'limotining ildizlari chuqur mazmunga ega. "Naqshbandiya”ning "Dil bo yoru, dast ba kor”, ya'ni "diling Alloxda, qo'ling mehnatda bo'lsin”, degan ta'limot asoschisi Xoja Baxouddin Naqshbandiy kimxobga naqsh bog'lashda tadbirkorlik mahoratini namoyish etib, halol mehnat bilan yashash zarurligini ibrat qilib ko'rsatgan3. Ayrim manbalar uning mato to'qiydigan do'konlari borligahamishoraqiladi4.
Ko'rinib turibdiki, Bahouddin Naqshbandiy mashhur Garb iqtisodchi olimi xususan, Vilyam Pettidan 400 yil muqaddam mehnat insonlarning yashash manbai ekanligini chuqur anglagan va amalda o'z faoliyati doirasida isbot etgan. Ammo Vilyam Pettining "Boylikning otasi mehnat, onasi esa yerdir" degan ta'limoti jahon iqtisodiy nazariyasi fanida yangi bosqich sifatida e'tirof etilgani holda, Naqshbandiyaning undan awalroq hamda chuqur iqtisodiy va ma'naviy mazmunga ega bo'lgan yuqorida qayd etilgan ta'limoti hozirgacha na Garb va na mahalliy iqtisodiy adabiyotlarida munosib o'rin egallamagan.
XODIMLARNI BOSHQARISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Menejmentning o'ziga xos xususiyati shundaki, boshqaruv ishi to'g'ridan-to'g'ri moddiy qadriyatlarni keltirib chiqarmaydi, balki ulami yaratishda boshqa odamlarning mehnatini tashkil etish orqali qatnashadi, shuning uchun menejerlar ishlarining natijalari rahbar jamoalarning va umuman tashkilotning ish natijalariga kiritiladi.
Tashkilotning maqsadi ishlab chiqarish faoliyatining minimal natijalari bilan maksimal natijalarga erishishdir. Shuning uchun tashkilotni boshqarish samaradorligi ishlab chiqarish samaradorligida namoyon bo'ladi. Menejmentning samaradorligi menejerlar tashkilotning maqsadlarini qay darajada amalga oshirayotganliklarini, eng kam xarajat bilan yuqori ishlab chiqarish natijalariga erishilishidan dalolat beradi.
Ichki boshqaruv samaradorligi Daromadlilik, ya'ni. maqsadlarga erishish uchun mavjud manbalardan eng yaxshi (maqbul) usulda foydalanish qobiliyati. Ushbu turdagi samaradorlik tashkilotning ichki muhiti tarkibiy qismlaridan, shu jumladan ishlab chiqarish, moliyaviy, kadrlar va boshqa imkoniyatlardan foydalanish darajasini aks ettiradi.
Boshqaruv samaradorligi bir necha elementlardan iborat:
l. Iqtisodiy samaradorlik - miqdoriy shaklda ifodalanadi va xarajat yoki natural hisoblagichlarda o'lchanadi - sarf qilingan mablag'lar birligiga (kapital tovarlar va tirik mehnat) maksimal mahsulot ishlab chiqarish.
2. Ijtimoiy menejment samaradorligi - ishchilarning ehtiyojlarini qondirishni oshirish.
KORXONDA QO'LLANILOYTGAN MUKOFATLASH
TIZIMINING TAHLILI VA UNI TAKOMILLASHTIRISH
Korxonalarda kadr resurslari korxona faoliyati uchun alohida ahamiyatga ega. Bozor munosabatlari davrida mehnat resurslarining roli sezilarli darajada oshib boradi. Ishlab chiqarishning investitsion harakteri, uning fanga talabchanligining yuqoriligi, mahsulot sifati masalalari afzalligi ishchiga qo'yilgan talablarni o'zgartirdi, mehnatga ijodiy munosabatda bo'lishnilik va professional mohiyatini ko'taradi. Bu korxonada personalni boshqaruvidagi tamoyillar, usullar, ijtimoiy-psihologik masalalarning jiddiy o'zgarishlariga Olib keldi. Yaxshi tanlab olingan mehnat jamoasi — tadbirkorning asosiy vazifalardan biri. Bu korxona rahbari fikrini anglash, tushunish va ishga tushurish qobiliyatiga esa bo'lgan ham fikrlar va sheriklar jamoasi bo'lishi kerak. Faqat Shu tadbirkorlik faoliyatining muvoffaqiyatiga, korxona rivojlanishiga xizmat qiladi.
Kadrlar munosabatlari — korxona ishining eng murakkab jihatlaridandir. Texnik va texnologik nuqsonlarni hal etish, har bir shaxs fe'li, psihologik haraqati, qiziqishi va hoqazoni hisobga olish lozim bo'lgan jamoada yuz bergan kelishmovchillik holatini bartaraf qilishdan ancha engil. Korxonada qanday
texnik imkoniyatlar, tashkiliy-boshqaruv usullari qo'llanilmasin, taaluqli inson resursisiz samarali ish boshlanmaydi. Axir, hamma narsa oqibatda insonlardan ularning malakalariga, ishlay olishlari xoxishlariga boS liq. Bugun sharq mamlakatlari mutaxassislari korxona tuzilmasini ash'yoviy va insoniy kapital jamlanmasidek ko'radilar. Korxona xodimlari quyidagilarga bo'linadi:
Mutahassis va rahbarlar — ular ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishda qatnashadi va unga rahbarlik qiladi.
Xizmatchilar — moliya hisob, ta'minot vositachilik va boshqa funktsiyalarni bajaruvchilar.
Ish malakasi — mutahassislar bilishi darajasi amaliy ish tajribasi ularni aniq bir ish turlari bo'yicha murakkabligi bilan harakterlanadi.