Tashqari: 21. Myassеdоv bo’yichа оshqоzоnni zоndlаsh uchun kеrаkli bo’lgаn

93. 
Parhez stoli №5 qaysi kasalliklarda buyuriladi: o‘tkir gеpatit va 
xolеtsistit; surunkali gеpatit, xolеtsistit va xolеlitiazning avj olishi; jigar sirrozi 
o‘rta darajada, jigar еtishmovchiligi bilan; surunkali gеpatit yoki mе'da yara 
kasalligi, og‘ir gastrit, diarеya va entеrokolit bilan birga kеchuvchi xolеtsistit. 
Surunkali pankrеatit. 
94. 
Parhez stoli №10 qaysi kasalliklarda buyuriladi: yurak 
etishmovchiligining klinik bеlgilari bo‘lmagan yurak qon tomir tizimi 
kasalliklari. Jiddiy yurak еtishmovchiligi bilan kuzatiladigan yurak qon tomir 
tizimi kasalliklari atеrosklеroz, miokard infarkti, gipеrtoniya 
95. 
Parhez stoli №15 qaysi kasalliklarda buyuriladi: Parhez taomlardan 
odatiy ovqatlanishga o‘tish jarayoni, mazkur parhez ni oshqozon ichak 
xastaliklariga chalinmagan bеmorlarga tavsiya etiladi 
96. 
Zaharlanishda 
eng 
ko'p 
uchraydigan 
nafas 
olish 
shikastlanishlariga kirmaydi: 

---

Zaharlanish — zaharli modda organizmga ogʻiz, meʼdaichak, nafas yoʻllari 
orqali kirganda, teridan soʻrilganda, teri ostiga, orasiga, venaga yuborilganda 
roʻy beradigan kasallik holati. Organizm faoliyatining izdan chiqishi bilan 
kechadi. Z.ning yuzaga kelishi va kechishi zaharlovchi moddaning organizmga 
qaysi yoʻl bilan kirganligiga, uning miqdori (dozasi), fizikkimyoviy holati (gaz, 
eritma, chang va h.k.), shuningdek, organizmning umumiy ahvoli va tashqi 
muhit omillariga bogʻliq, Odamlarda Z.ning oʻtkir va surunkali xili farq qilinadi. 
Oʻtkir 3. tasodifiy va qasddan boʻlishi mumkin, ular zaharli moddaning 
organizmga bir marta kuchli taʼsiri tufayli yuzaga kelib, hayotiy muhim 
funksiyalarning izdan chiqishi bilan kechadi. Surunkali 3. zaharli moddaning 
organizmga uzoq vaqt ozozdan taʼsir etishi oqibatida roʻy beradi; dorilardan 
boʻladigan, shuningdek, kasbkorga aloqador Z.lar kuzatiladi. Turmushda 3. 
kundalik hayotda uchrab turadi. Maye, pechka yoqish va gaz plitalaridan 
foydalanish qoidalariga rioya qilinmaganda is yoki yoritish gazidan 3.; aynigan 
ovqat isteʼmol qilinganda 3. (qarang 
Ovqatdan zaharlanish
); alkogoldan 3.; 
dezinseksiya, deratizatsiya va b. maqsadlar uchun ishlatiladigan ximikatlardan 
3. Dorilardan 3. ular dozalanganda, yanglish ishlatilganda, notoʻgʻri 
tayyorlanganda kelib chiqadi. Odamning nechogʻli qattiq zaharlanishi shu 
doriga 
organizmning 
qanchalik 
sezgirligiga 
ham 
bogʻliq 
(qarang 
Idiosinkraziya
). Kasbga aloqador 3. baʼzi korxonalarda xavfsizlik 
texnikasi kridalari buzilib, qoʻrgʻoshin, simob, mis, mishyak birikmalaridan 
zaharlanganda roʻy berishi mumkin. Tasodifiy va qasddan (mas, oʻzini yoki 
birovni oʻldirish maqsadida) zaharlanish ham ajratiladi. Kuchli taʼsir etadigan 
moddalar va dorilar notoʻgʻri saklanganda koʻpincha bolalar zaharlanib qoladi. 
Shuning uchun zaharli dorilar bolalar boʻyi yetmaydigan joyda sakdanish kerak. 
Kislota va ishqorlardan Z.da badanda qatgiq ogʻriq seziladi, lab va ogʻiz shilliq 
pardasi kuyadi. Suv yutganda, toʻsh orqasi va osti ogʻriydi; odam qon aralash 
qusadi. Ovqatdan zaharlangan kishi qornida ogʻriq sezadi, qusadi, ichi ketadi, 
boshi ogʻriydi, boshi aylanadi, darmoni quriydi, qattiq zaharlangan boʻlsa, 
hushidan ketadi, oʻlib qolishi ham mumkin. Alkogol dan Z.da mastlik, avval 
qoʻzgʻalish, yuz kizarishi, alkogol hidi anqib turishi, soʻngra alahlash, yuzning 
boʻzarishi, behushlik qayd qilinadi. Narkotik vauxlatuvchi doril ar (morfin, 
barbital, fenobarbital va h.k.)dan Z.da mudrash, bosh aylanishi, quloq 
shangʻillashi, qusish, tomir urishining sust va zaif boʻlishi, tirishish kuzatiladi. 
Is 
gazi
 [uglerod (P)oksid] va yoritish gazidan zaharlanish shu gazlarning nafas 
yoʻllari orqali kirishidan boʻladi. Belgilari; bosh ogʻriydi, quloq shangʻillaydi, 
bosh aylanadi, bemorning darmoni quriydi, halloslaydi; pulsi susayadi, koʻngli 
ayniydi va qusadi; qattiq zaharlanganda tipirchilaydi, hushidan ketadi, oʻlib 
qolishi ham mumkin. 3. alomatlari xilmaxil boʻlib, u jigar, buyrak, qon, 
markaziy va periferik nerv sistemasining qay daraja zararlanganiga bogʻliq. 
Davo Z.ga sabab boʻlgan zaharli moddani iloji boricha organizmdan tezroq 
chiqarish choralarini koʻrish, zaharli moddaning zaharini kesuvchi 
ziddizaharlardan foydalanish, zaharlangan aʼzolar faoliyatini tiklashdan iborat. 
Birinchi yordam: Z.ga gumon tugʻilganda darhol vrach chaqirish yoki bemorni 
yaqin oradagi kasalxonaga olib borish kerak. Kislotalar (sirka essensiyasi, xlorid 

---

kislota va h.k.)dan zaharlanganda kuydirilgan magneziya bilan suv yoki suvning 
oʻzini koʻp ichirib, qustiriladi. Bemor behush yoki kollaps holatida boʻlsa, 
qustirish yaramaydi. Ishqorlar (novshadil spirti)dan zaharlanganda 3% sirka (1 
stakan suvga 1 choy qoshiq) qoʻshilgan limonli suv ichirib qustiriladi. Soʻngra 
bir boʻlak muz yuttirib, sovuq qaymoq yoki sutni choy qoshiqlab ichiriladi, xom 
tuxum, bir boʻlak sariyogʻ yuttiriladi; toʻsh ostiga muzli xalta, qoʻloyoqqa grelka 
qoʻyiladi. Ovqatdan zaharlanganda meʼda yuvilgandan keyin qorin va 
qoʻloyoqqa grelka qoʻyiladi. Koʻplab issiq ichimlik, quyuq kofe ichiriladi. 
Alkogoldan zaharlangan kishiga ehtiyotkorlik bilan novshadil spirta hidla tiladi, 
meʼdasini yuvgach, surgi beriladi, soʻngra bir stakan suvga novshadil spirtidan 
3—5 tomchi qoʻshib ichiriladi. Boshiga muzli xalta qoʻyiladi. Koʻp choy yoki 
quyuq kofe ichiriladi. Narkotik va uxlatuvchi dorilardan zaharlanganda meʼdani 
yuvgach, bemorni bir oz yurgizish, ustidan sovuk, suv quyib, keyin issiq suvga 
tushirish, badanini issiq tutish, ishqalash, nafas toʻxtab qolganda sunʼiy nafas 
oldirish kerak. Is gazi va yoritish gazidan zaharlanganda sof havoga olib chiqib, 
novshadil spirti hidlatish, sunʼiy nafas oldirish, badanini ishqalash, achchiq 
choy, quyuq kofe ichirish kerak. Hayvonlar zaharli oʻt, buzilgan yemxashak 
yeganda, ogʻziga zaharli moddalar tushganda va zaharli gaz bilan nafas olganda 
zaharlanadi. Zaharlangan hayvon boʻshashadi, soʻlagi oqadi, ichi ketadi, nerv 
sistemasining faoliyati buziladi. Birinchi yordam: meʼdasi yuviladi, goʻshtxoʻr 
hayvon va choʻchqalarga qustiruvchi dori beriladi, surgi ichiriladi. Hazm yoʻlida 
zaharning soʻrilishini sekinlatish uchun adsorbsiyalovchi dorilar beriladi.