Tashqi qarz oqibatlari va uni tartibga solish usullari

2.2. Argentina hukumati tomonidan tashqi qarzni tartibga solish uchun amalga oshirilgan choralar.
Argentinaning bunchalik tez tiklanishiga qanday omillar sabab bo’lgani haqida bu bo’limda to’xtalib o’tmoqchiman. Odatda, tahlilchilar bu tiklanishga sabab bo’lgan omillarning qaysi biri ko’proq ahamiyatliroq ekanligi to’g’risida bahs yuritishadi. Ko’plab mutahassislarning fikricha, aynan default holati bu tiklanishga jiddiy yordam bergan. Lekin, bu fikrning bir kamchiligi bor. 2001-yilda, Argentinaning Qarz-YaIM ko’rsatkichi 55%ni tashkil etardi, bu qarzning esa ko’p qismi dollardaligini hisobga olsak, pesoning devalvatsiyasi Argentinaning qarzlarini sun’iy ravishda oshishiga sabab bo’lgan.. lekin, boshqa rivojlangan davlatlarning bunday ko’rsatkichlariga solishtiradigan bo’lsak (Buyuk Britaniyada 88.7%, Fransiyada 90.2%), bu kichik ko’rsatkichligi namoyon bo’ladi. Gap bu yerda qarzni to’lab berish muammosi haqida emas, balki qarzni to’lab berish vositalarining likvidlilik darajasi haqida ekanligi oydinlashadi. To’g’ri, default holat Argentinaga likvidlilik muammosini hal qilishga yordam bergan, lekin bu Argentina YaIMining o’sish ko’rsatkichlarining qayta tiklanishida hal qiluvchi factor bo’lgan degan xulosani bermaydi.
Argentina hukumatining pesoni devalvatsiya qilish qarori ko’proq mamlakat iqtisodiyotiga foyda keltirgan desak to’g’riroq bo’ladi. Chunki pesoni dollarga bog’liqlik siyosatidan voz kechish nafaqat Argentina eksportchilariga jahon bozoriga qaytishga imkon berdi, balki bu davlatga administrative to’lovlarga real hisobda kamroq xarajat qilishiga va bu bilan byudjetni to’ldirib olishga erishdi. Bundan tashqari, devalvatsiyaning yomon tomoni—keskin inflatsiya—ham ishsizlikning keskin ko’rsatkichlari va iqtisodiy inqiroz tufayli kutilgan ko’rsatkichlarni qayd etmadi.

Va nihoyat, jahon iqtisodiyotida kuzatilgan holat ham Argentinaning inqirozdan chiqib olishi uchun bundanda qulay bo’lishi mumkin emas edi. Bir tomonda Braziliyaning inqirozdan chiqish jarayoni, ikkinchi tomonda esa Xitoyning keskin o’sish sur’atlari Argentinaning mahsulotlari uchun yanadan ko’proq talabni yuzaga keltirdi. Uning ustiga, soya, jo’xori, bug’doy va gaz kabi Argentina tomonidan eksport qilinadigan tovarlarning jahon bozoridagi narxining ko’tarilishi ham Argentina iqtisodiyotini tez tiklanishiga yordam berdi.

Oradan to’rt yil o’tib, Argentina hukumati sobiq kreditorlar bilan qarzlarni qayta tashkillashtirish bo’yicha shartnomalar tuzishga kirisha boshladi. 2005-yil 1-martda, Argentina prezidenti Nestor Kirshner, investorlarning 75% bilan 1 dollar uchun 35 sent miqdordagi qiymatni qaytib berish sharti bilan shartnomalar tuzdi va bunga haqiqiy g’alaba deb qarasa bo’lardi¹⁰.
Ba’zi bir jihatlariga ko’ra, Argentina inqirozi hozir Evrohududda sodir bo’layotgan Gretsiya inqirozi bilan juda ham o’xshash. Masalan, huddi Argentinada dollar va peso o’rtasida bog’liqlik siyosati olib borilganidek, Gretsiyada ham milliy valyuta Germaniyaning monetar barqarorligi tufayli yevro asosida tashkillashtiriladi. Gretsiya ham huddi Argentina o’xshab inqiroz bilan monetary yoki valyuta siyosati bilan kurash olib bora olmaydi. Argentinada bunga Ariyboshlash to’g’risidagi qonun halal bergan bo’lsa, Gretsiyada bunga Evrohududga a’zo bo’lganligi to’sqinlik qiladi.
Lekin shuningdek, bu ikki davlatning holatlarida ham yetarlicha farqlar mavjud. Avvalo, Argentina inqirozi sodir bo’lganda hukumat o’z milliy valyutasiga ega edi, to’g’ri pesoni dollarga bog’liqlik siyosatida voz kechish ham murakkab qaror edi, lekin Gretsiya uchun umuman yevrodan voz keshish bu hayot-mamot masalasidir. Ikkinchidan, Gretsiya Yervohudud a’zosi hisoblanadi va bu unga Yervopa Markaziy Banki va boshqa Yevro Ittifoq a’zolarini yordamga chaqirish imkonini beradi. Argentina misolida esa hatto XVF ham 2001-yilda holat yomonlashgandan so’ng yordam berishni rad etgan edi. Uchinchidan esa, Gretsiyaning qarzi Argentina o’zini default deb e’lon qilgandagi holatidan ancha yuqori.
Shunga qaramay, Gretsiyada ham sodir bo’lishi mumkin bo’lgan inqirozni oldini olish maqsadida, Argentina inqrirozidan o’rganilishi mumkin bo’lgan tajribalar bisyor. Lekin, Argentina inqirozdan devalvatsiya qilish va jahon iqtisodiyotidagi qulay sharoitdan foydalanib chiqib ketganini hisobga oladigan bo’lsak, Gretsiya uchun bu ikkala imkoniyat ham qo’llansa bo’lmasligini tushunamiz.


Argentina mavzuiga qaytsak, hukumat yetakchilari inqirozdan kerakli saboq chiqarishmagan ko’rinadi, chunki so’nggi yillarda sodir bo’layotgan hodisalar Argentinani yana bir keskin inqirozga yaqinlashtirayotgandek tuyulmoqda. Pesoni dollarga bog’liqlik siyosatidan 2002-yilda voz kechishganiga qaramay, Markaziy bank hali ham valyuta intervensiyalari yordamida pesoni nazorat qilishga harakat qilib kelmoqda. Buning ustiga mamlakatdagi yuqori inflatsiya suratlari va unga qarshi kerakli choralar qo’llanilmayotgani kabi sabablar ham yuqoridagi fikrimizni isbotlamoqda. Shuningdek, jahon bozorida homashyo tovarlarga nisbatan narxning tushishi ham Argentina muammolarini yanada aniqroq ko’rsatib bermoqda.