Kriptografiya – axborot mazmunini undan ruxsat etilmagan tarzda foydalanishdan muhofaza qilish, uni buzib ko‘rsatish imkoniyatining oldini olish maqsadida axborotni o‘zgartirish prinsiplari, vostilari va usullarini o‘rganadigan ilmiy fan. - Kriptografiya – axborot mazmunini undan ruxsat etilmagan tarzda foydalanishdan muhofaza qilish, uni buzib ko‘rsatish imkoniyatining oldini olish maqsadida axborotni o‘zgartirish prinsiplari, vostilari va usullarini o‘rganadigan ilmiy fan.
Ахборотни шифрлаш - Ахборотни махфий йўл билан жўнатилишини таъминлайди.
- Хатни бошқа одам ўқимаслигини кафолатлайди.
- Шифрлашнинг бир нечта турлари мавжуд:
- Масалан:
- DES (Data Encryption Standart) - ахборотни шифрлаш андозаси
- Axborotni himoya qilishning kriptografik usullari – bu shifrlashning maxsus usuli bo‘lib, ma’lumotni kodlash orqali kalitsiz ochib bo‘lmaydigan holga keltirishdir. Kriptografik himoya usuli, bevosita eng ishonchli himoya usuli xisoblanibgina qolmay balki, axborotni o‘zini o‘zi himoyalanishi, axborotga kirish imkoni yo‘qligidir (masalan, ma’lumot tashuvchi qurilma o‘g‘irlanganida ham undagi shifrlangan faylni o‘qib bo‘lmasligi). Himoyaning bunday usuli dasturlar yoki dasturiy paketlar ko‘rinishida amalga oshiriladi.
- Zamonaviy kriptografiya quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi. Simmetrik kriptotizimlar va assimetrik kriptotizimlar.
- 1. Simmetrik kriptotizimlar. Simmetrik kriptotizimlarda shifrlash va deshifrlash uchun bitta kalitdan foydalaniladi. (Shifrlash – ochiq matn deb ataluvchi dastlabki matnni shifrlangan matn holatiga o‘tkazish. Deshifrlash – shifrlashga teskari bo‘lgan jarayon yani kalit yordamida shifrlangan matnni dastlabki matn holatiga yetkazish). Demak, shifrlash kalitidan foydalanish huqukiga ega bo‘lgan odamgina axborotni deshifrlashi mumkin.
- 2. Asimmetrik kriptotizimlar. Assimetrik kriptotizimlarda bir-biriga matematik usullar bilan bog‘langan ochiq va maxfiy kalitlardan foydalaniladi. Axborot ochiq kalit yordamida shifrlanadi, ochiq kalit barchaga oshkor qilingan bo‘ladi, shifrni ochish esa faqat maxfiy kalit yordamida amalga oshiriladi, maxfiy kalit faqat qabul qiluvchigagina ma’lum va uni ruhsatsiz foydalanishdan ishonchli himoyalashi zarur. Asimmetrik kriptotizimda axborotni himoyalash axborot qabul qiluvchi kalitining mahfiyligiga asoslangan.
- Киберхужум Internet орқали бўладиган хар қандай тажовуз (тазйиқдир).
- «Кибeржиноятчилик» тушунчаси ахборот-коммуникация тeхнологиялари воситаларидан фойдаланган ҳолда, виртуал тармоқда даҳшат солиш, вирус ва бошқа зарарли дастурлар, қонунга зид ахборотлар тайёрлаш ва тарқатиш, элeктрон хатларни оммавий тарқатиш (спам), хакeрлик ҳужуми, вeб-сайтларга ноқонуний кириш, фирибгарлик, маълумотлар бутунлиги ва муаллифлик ҳуқуқини бузиш, крeдит карточкалари рақами ҳамда банк рeквизитларини ўғирлаш (фишинг ва фарминг) ва бошқа турли ҳуқуқбузарликлар билан изоҳланади.
- Такидлаш жоизки, Мамлакатимизда киберхавфсизлик соҳасига тегишли бўлган 17 та қонун ҳужжати, 9 та Президент Фармон ва Қарорлари, 14 та Вазирлар Махкамасининг Қарори, шунингдек тегишли нормалар ва кўплаб тдиралараро меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинган.
- АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН БАНК ТИЗИМИДА АХБОРОТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ТЎҒРИСИДА
- Қонунчилик палатаси томонидан 2005 йил 16 ноябрда қабул қилинган
- Сенат томонидан 2006 йил 24 февралда маъқулланган
Do'stlaringiz bilan baham: |
