«Tasviriy san`at va chizmachilik.» kafedrasi
Download 340.28 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Savollar: 1.
Fakul`tativ mashg`ulot utkazishning maqsadi nimadan iborat. 2.
Fakul`tativ mashg`ulotlarni necha turda utkazish mumkin. 3.
Sinfdan tashqari ishning axamiyati nimada. 4.
Chizmachilik tugaragi qanday maqsadlarda urkaziladi.
uuuu----ÌÀÚ ÌÀÚ
ÌÀÚ ÌÀÚ’ÐÓÇÀ ÐÓÇÀ ÐÓÇÀ
ÐÓÇÀ. . . . ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ Reja: 1.Yig`ish chizmalari haqida umumiy ma`lumot. 2.Yig`ish chizmalarini o`qish, yig`ish chizmalarini o`qish rejasi. e.Êóðèëèø ÷èçìà÷èëèãèäà ýêñïëèêàöèÿ, ìàñøòàá, ïëàí, ôàñàä, êèðêèì òóøóí÷àëàðè
O`quvchilar o`quv ustaxonalarida yig`ish chizmalari haqida boshlang`ich ma`lumotlar olganlar songra detallar birikmalarining chizmalari ustida ishlash jarayonida bu ma`lumotlar rivojlantirilgan chuqurlashtirilgan edi va ayniqsa muximi o`quvchilar eng sodda yig`ish chizmalarini o`qishga urgandilar. Xalq xujaligining turli soxalarida qo`llaniladigan yig`ish chizmalari haqidagi ma`lumotlarni undan keyin chuqurlashtirish va kengaytirish uchun etarli darajada bilim va ko`nikma xamda malakalar yaratildi.
Ma`lumki yig`ish chizmalarini muvofaqiyatli ravishda o`qiy oladigan bo`lish uchun nazariy materialni bilshdan tashqari etarli darajada rivojlangan fazoviy tasavvur xam bo`lishi o`ziga xos malakalar xosil qilish xam kerak bo`ladi. O`quvchining ma`lum sistemaga rioya qilmasdan chizmani o`qishga kirishishga yo`l quyish kerak emas. Yig`ish chizmasini o`qishga ma`lum tartibda kirishsalar unda yig`ish yaizmasini tekshirish, uning ma`lumotlarni urganish va dutallarning tuzilishini birma-bir asta-sekin aniqlab butunicha buyum haqida tasavvur qilish maqsadga mvofiq bulsin.
Yig`ish chizmasini o`qish rejasi quyidagilardan iborat. I. Chizma bilan o`mumiy tanishtirish. II. Buyumning asosiy ezuvchi va gabarit ulchamlarini o`qish. 1.
2.
Tasivrning mashtabi. 3.
Buyumning gabarit o`lchamlari. III. Tasvirlarni o`qish. 1.
Buyum tasvirlarining xarakteristikasi. 2.
Barcha detallarning miqdori, joylanishi va shakli. IV. Buyumning konstruktsiyasini urganish. 1.
2.
Detallar xarakatining xarakteri. 3.
Buyumning konstruktsiyasi va tuzilishi. V. Chizmaning ezuvlarini va qolgan barcha ma`lumotlarni o`qish. 1.
Montaj, moslash va boshqa o`lchamlar. 2.
Texnik talablar va boshqa ko`rsatmalar. Yig`ish chizmalarini o`qishning bu rejasi darslikda keltirilgan reja bilan moslashtirilgan bo`lib o`quvchilarda bunday chizmani o`qiy olishni shakllantirish bo`yicha qiladigan ishlarida asos bo`lib xizmat qilish kerak. Chizmani o`qishning yana quyidagi reja tariqasida xam aks ettirish mumkin. 1.
Chizma bilan umumiy tanishash. 2.
Buyumning nomini va uning mashtabini aniqlash. 3.
Chizma qanday tasvirlar berilganini aniqlash. 4.
Har bir detalning shaklini spetsifikatsiyadan va chizmada berilgan barcha ma`lumotlardan foydalanib urganish. 5.
Detallarni biriktirish usullarini tekshirish va buyumning xarakatlonuvchi qismlari ishlash vaqtida qanday siljisini aniqlash uning tuzilishini taxlil qilish va boshqalar. 6.
xarakterini va boshqa detallar bilan birikish xarakterini, qushimcha ko`rinishlarni va xakozalarni qarab chiqish taklif qilinadi. 7.
detalning nomini qanday materialdan tayerlanganligini va uning markasini bir xil detallar sonini ularinng nomerlarini va xakozalarni aniqlashlari lozim. 8.
Bajarilgan bir detalning xamma proektsiyalarida shtrix chiziqlari bir xil yo`nalishga va bu chiziqlar. O`qituvchining vazifasi-o`quvchilarda chizmani o`qishda aqliy xarakatlarning ma`lum tartibda bo`lishini tarbiyalash ya`ni yig`ish chizmalarini o`qish sistemasini shakllantirishga erdam berishdan iborat. Yig`ish chizmalarini o`qishda ba`zi maxsus mashqlardan muvofaqiyatli ravishda foydalanish mumkin. Bu mashq modellashdan iboratdir. Buyum tarkibidagi ayrim detallarni plastilindan, savzovodlardan, penoplastdan, eg`ochdan va boshqa materiallardan qirqib olish mumkin. Yig`ish chizmasini turli rang bilan buyash xam yaxshi natiyja beradi, unda ayrim detallarning tasviri turli rang bilan bo`ladi. Unda chizmani bo`zib quymaslik uchun shaffof materiallardan foydalanish mumkin. Yig`ish chizmasini bajarish va o`qishda quyidagilarga e`tibor beriladi. 1.
2.
Konstruktorlik loixa xujjatlarida buyum ayrim qismlarining va detallarning konstruktiv tuzilishlari xamda buyumning ishlash printsipini tushintiruvchi umumiy kurinish chizmalari loixaning tushintirish ezuvlari va boshqa xujjatlar aks ettiriladi. 3.
chizmalari kiradi. 4.
Asosiy ezuv va yig`ish chizmasining spetsifikatsiyasiga tushuncha berish. 5.
Spetsifikatsiyani tuzish (xujjatlar: komplekslar, yig`ma birliklar: detallar, standart buyumlar, boshqa buyumlar, materiallar, komplektlar va xz.) ga tushuncha berish. 6.
ga tushuncha berish. 7.
Chizmalarda detal buyumlarning nomlarini ezish haqida tushincha berish. 8.
Chizmalarda detal va buyumlar materialini ezilishi. 9.
Chizmalarda detallar va buyumlarning og`irligini ko`rsatish. 10.
Yig`ish chizmalariga pozitsiya nomerlarini quyish. 11.
urnatish ulchamlari, montaj ulchamlar, xarakterli ulchamlar). 12.
Yig`ish chizmalaridagi shartliliklar va soddalashtirishlarni ko`rsatmali plakatlar erdamida tushintirish. 13.
Asliga qarab yig`ish chizmalarini chizish tartiblari (taergarlik ishlari detallarning eskizini chizish). 14.
Yig`ish chizmalarini bajarish. 15.
16.
Yig`ish chizmalarida shartlilik va soddalashtirish. O`qituvchi qurilish chizmalarining nomunalari baln tanishtirish lozim. Didaktik materialni namoish qilish jarayonida grajdan va sanoat inshootlari turar joy, maktab, kasalxona, teatr, zavodlar qurish uchun tuzilgan chizmalar qurilish chizmalar deyiladi. Binolar qanday maqsadlarga muljallanganligiga qarab quyidagilardan tashkil topadi. 1.
Arxitektura-qurilish chizmachiligi, bunga turar joy, maktab, kasalxona, tsex, sklad va boshqalar kiradi. Qurilish chizmachiligining grajdan va sanoat qurilish chizmalarini urgatadigan bo`limi arxitektura qurilish chizmachiligi deyiladi. 2.
Injenerlik-qurilish chizmalariga kuprik, yo`l, kanal, tog`ay, shaxta va mudofa inshootlari kiradi. Topografik-qurilish chizmachiligida er sirtining tuzilishi tasvirlanadi. Mavzuni o`qitishda qurilishi chizmalariga ta`luqli bulan o`mumiy tushinchalarni berish ularning xususiyatlarini mashinasozlik chizmalari bilan taqqoslab tekshirib chiqish kerak.
O`quv plakatida qurilish chizmasining xususiyatlarini va uning boshqa texnik xujjatlardan maninasozlik chizmadlaridan farqini xarakterlovchi asosiy ma`lumotlarni uz ichiga olishi kerak. O`quvchilarni bosh plan bilan tanishtirib binokorlik chizmalaridagi tasvirlarning xarakteristikasiga, fasad, plan, qirqim, ularning vazifasi xususiyatlari va joylanishi xaqida tushincha berishga utish mumkin.
Sungra otmetkalar va ularning chizmalarga quyib chiqish qoidalari haqida ma`lumot berish qurilish chizmalarining mashtablari haqidagi chizmalarga o`lchamlar quyish haqidagi masalani taxlil qilish eskplikatsiyani kurib chiqish kerak, bularni darlikda keltirilgan chizmalarn uqish jarayonida mustaxkamlanadi.
Aytib utilgan ma`lumotlarni mustaxkamlab olgandan keyin qurilish chizmalarida qullaniladigan asosiy shartli belgilarni baen qilishga utish mumkin. Bular esa standartlashtirilgandir.
Bu mavzuni urganish davomida o`quvchilar qurilish chizmasining quyidagi xarakterli belgilarini mustaxkam o`zlashtirishlari kerak. A) binoning aldan, orqadan va chap engdan kurinishlari (proektsiyalari) fasadlar, usdan kurinishi esa tom plani deb ataladi. «Plan» deganda binoning gorizontal qirqimi tushiniladi. B) ayrim xollarda bino ko`rinishlari proektsion bog`lanishlari xisobga olmay bajariladi, chunki ular katta ulchamlarga ega bo`ladi. V) qurilish chizmalari mashinasozlik chizmalariga qaraganda juda kichik mashtablarda bajariladi. G) qurilish chizmalarida asosiy kontur chizmalar mashinasozlik chizmalariga qaraganda xamma vaqt ingichkaroq chiziq bilan utkaziladi, shunga muvofiq qolgan chiziqlar shu talabni xisobga olgan xolda bajariladi. D) qurilish chizmalarida ulcham chiziqlarini chegaralovchi strelkalar qisqa qiya chiziqlar bilan almashtiriladi. E) buyumlarning haqiqiy ulchamlarini ifodolovchi ulcham sonlari mm eki sm lar xisobida quyiladi: qurilish chizmalarida u eki bu ulchamni ko`rsatuvchi odattagi raqam belgilaridan tashqari yana boshqa belgilar quyiladi, ya`ni bino bulagi balandliklari shartli tekislik ustida olinadi, bu tekislikning balandligi nol deb qabul qilinadi.
Bu mavzu materialini baen etishda o`quvchilar uzlarini ish daftarlarida ezib va chizib borishlari zarur. Talabalar mavzuni ilimiy va uslubiy ishlab chiqqandan sung burilgan topshiriqni bajaradilar (yasash joyining plani, fasadi, qirqimi ayrim detallarni xamda bosh plani bajarish maqsadga muvofiqdir).
Qurilish chizmachiligini urgatishda quyidagilarga e`tiborni qaratish zarur. A) qurilish chizmaligi qanday uqitildi. B) chizma mashtabi chiziq turlari GOST ga asosan bajarilishini. V) o`lchamlar quyish binoning tashqi va ichki ulchamlari qay tarizda quyishlik. G) bino elementlarining balandlik buyicha ulchamlari balandlik otmetkalar belgisini ya`ni binoning umumiy balandligi to`rt qismdan iboratliligi. 1.
Tsokol` qismi, u yuzasidan 45,50 sm baland va birinchi qavat poli bilan bir tekislikda bulishi. 2.
3.
Epmalar qalinligi bu bino materialining turiga qarab belgilanadi. 4.
Chordoq tomi bilan mauerlat sinchi ostigacha bulgan balandlik eshik va deraza urnining balandligi GOST bo`yicha olinadi. Deraza urnining usti bilan shipkacha bulgan masofaga 40.. 60 sm qilib olinadi. Tomga dud buronlar urnatiladi. 5.
qirqimlar va fasadlar bosh planlar kirishini tushintirishi. 6.
Bino qismlariga asosan: poydevorlar, devor va parda, daverlar, epmalar, stropilo, tomlar, deraza, eshiklar, zinalar, stropilo va ekspelikatsiya va boshqalarni urgatilishi. Qurilish chizmalar quyidagi tartibda urgatiladi. 1.
Chizmada tasvirlangan bino eki inshootning nomi aniqlanadi. 2.
Chizmada berilgan tasvir belgilanadi. 3.
Chizmada berilgan tasvir va eksplikatsiyalar birgalikta taxlil qilinadi. 4.
Bino qismlarining bir-biriga nisbatan qanday joylashganligi ular urtasidagi bog`lanish va ularning tuzilish urganiladi. 5.
joylashganligi aniqlanadi. O`quvchilarda o`quv bilish faoliyatini faollashtirish ularda biror masala berilganda uni ijodiy echa olish mustaxil va tanqibiy fikrlash o`z nuqtai nazarini ishlab chiqa olish va ximoya qila olish. Shuningdek o`z bilimini muttasil tuldirib borish va uni o`z faoliyatida qullay olish singari shaxsini xususiy terish shonslantirishga erdam beradi.
Ta`limdagi faollik o`quvchilarda urganilaetgan mavzuda yuzaga kelgen maummoga qiziqishi barkoror bo`lishi, butun dikka etibori ularga qaratilgan bo`lishi bilan ajralib turadi. Bilish faolligini uch darajaga bo`lish mumkin. Birinchi daraja-qayta tiklash faolligi o`quvchi materialni ed olish va qayta aytib berish shuningdek uni namunaga oid tadbiq qilishi bilan ajraladi. O`quvchida bilimni chuqurlashtirishga xarakat sezilmaydi. Ikkinchi daraja-izoqlovchi faollik bu o`quvchining urganilaetgan materialni anglab etishga, uni ma`lum tushunchalar bilan bog`lashga, bilimni yangi sharoitida tadbiq qilishga xarakat namaen bo`ladi. Buning o`ziga xos tomoni shundaki bunda o`quvchi katta mustaqillik kursatib boshlagan ishni oxirigacha etkazish va agar qiynalib qolsa unga javob topishga xarakat qiladi. Uchinchi daraja-ijodiy darajadagi faollik bu o`quvchining masalani yangi echimini topishga qiziqishi va xarakat qilish bilan xarakterlanadi. Maqsadga erishishda o`quvchi qunt mashqad, qatilik kursatilishi bilan ajralib turadi. Demak ta`limdagi faollik deyilganda o`quvchining faoliyat xolati emas balki shu faoliyatning sifati tushiniladi. Faollashtirish vositasi sifatida o`quv matkrialining mazmuni, ta`lim metod va shakllarigina emas, balki o`quv jarayonining ashieviy bazasi, o`qituvchining shaxsi sifati va b. ko`p narsalar xizmat qiladi. Lekin bari bir bilish faoliyatini faollashtirish asosida o`quvchining o`quv muammosini anglash va xal qilishga qatarilgan xarakat etadi.Xosh shunday ekan o`quvchini faol fikrlash faoliyatini qanday o`yg`otish mumkin.Xis tuyg`uga to`lgan bilim munosobati o`quvchida yuzaga kelgan masalaga javob izlashni tashkil qilganda paydo bo`ladi. Shunday qilib aqliy faollikning qalibi-bu javob izlash ekan. Lekin savollarning xammasi xam aqliy akillikni ko`zgata vermaydi. Masalan chizma qoyidalarini bilish bilan bog`liq savollar javob izlashga undaydi. Noeb fikrlashga majbur qila olmaydi. Mustaqil fikrlashni tarbiyalash uchun kitobda tayer bir qiymatli javobi bo`lmagan savollarni qushish zarur. Lekin ayni vaqtda bunday savollar uquvchini bshiberk ko`chaga olib kirib quymasligi xam kerak. Masalan, «Qanday qirqimlarni bilasiz» qobilidagi savol muayyan aniq bo`lmay keng noaniq savoldir. «Buylama qirqimni qanday belgilari ajratib turadi» singari savolga aniq javob izlandi. Savollar o`quvchilarni taqqoslashga taxlil qilishga va umumlashtirishga majbul qiladigan bulishi kerak. O`quv jarayonida mustaqil ishning roli kattadir.Chizmachilik o`qitishda ularning kuyidagi turlari ishlatiladi. 1. O`quv materialini darslik bilan ishlash asosiyda uzlashtiish masala tutaga aylanani teng bulimlarga bo`lish singari mavzulani mustaqil urganish ijobiy natiyjalar beradi.
2. Yangi materialda o`qituvchi tuzgan savolda javob topish. Bunday vazifalarda o`quvchilar matnlar boshqacha chizishga xarakat qaladi. 3. Biror paragraf uqib undan asosiy xollarni ajratish. O`qilgan narsaning planini tuzish. Bunday ishni ba`zi masalalarni yaxshi tushiravermaydigan o`quvchilarg berish maqsadga muvofiq.
4. Darslikning rasmning materiallari bilan ishlash. Masalan, berilgan rasmdagi chizmalar bo`yicha qator savollar tuzish mumkin. Qanday geometrik tasvirlar ko`rsatilgan. Ular o`zaro qanday munasobatda va x.k. Amalga o`quvchilarga tuliqligicha berib quyiladiga ishlar kam uchraydi. Oatda o`qituvchining tushintirishi mustaqil ishlar bilan birgalikda olib boriladi va bu yaxshi samara beradi. Shuningdek qiziqarli masalalarni jarayonining bir qismi sifatida kiritish xam katta naf bo`ladi. O`quvchilarning mustaqil faolligi fanga bo`lgan qiziqish bilish faolligini oshirishda grafik vazifalar katta rol o`ynaydi. Grafik tasvir bilan bog`liq bo`lgan masalalarning xammmasi grafik masalalar deyiladi. Grafik vazifalar fanlar aro aloqada bog`lovchi bant bo`lib xizmat qiladi. Grafik vazifalar mavzular buyiga optimal darajada ishlab chiqilgan sistema bo`lishi zarur. O`quv dasturidan ko`rsatilagan umumiy xarakterdagi grafik vazifalarni murakkabliligiga qarab aniqlashtirish lozim. Grafik vazifalarni tuzishda kuyidagi ba`zi metodik va didaktik talablarga amal qilish zarur. Grafik vazifalar uqitishning xamma bosqichlarida qullanishi zarur. Oddiydan murakkabga qarab qat`i kerma-ketlikka ega bo`lishi zarur. Xar bir masala darsning ta`lim tarbiyaviy vazifalariga javob berib o`quv materiali o`zlashtirish va mustaxkamlashga yunaltirilgan bo`lishi shart. Masalalarni bajarish jarayonida uqituvchi zarur erdamini maslaxatlarini berib uning borishini nazorat ostida ushlashi shart. O`quvchilar tomonidan bajarilgan xamma vazifalar tekshirilishi va baxolanishi zarur. U eki bu vazifani bajarishda yo`l quyilgan xatolar o`qituvchi tomonidan o`quvchilar bilan birgalikda taxlil qilinishi shart. Proektsiyalash asoslari buyiga grafik faoliyatning xarakteriga qarab ularni kuyidagi guruxlarga ajratish mumkin. Tasvirning etishmovchi qismlarini chizib tuldirish. Berilgan turli malumotlar bo`yicha tasvirlab yasash masalalari. Chizmani o`qishga doir masalalar. Tasvirlar miqdori o`zgartirishga doir masalalar. Biz grafik vazifalarning ba`zi turlarini tekshirdik xalos, lekin bu o`qituvchi oldida keng imkoniyatlardan foydalanishga asos bo`lib izmat qiladi davomiy orqasida. Savollar: 1.
Qanday chizmalar yig`ish chyaizmalari deyiladi. 2.
Yig`ish chizmasining spetsifikatsiyasida nimalar eziladi. 3.
Yig`ish chizmalarida pozitsiya nomerlarni quyish qoidalarini aytib bering. 4.
Yig`ish chizmasini qanday tartibda tuziladi. 5.
Yig`ish chizmalarida qanday ulchamlar quyiladi. 6.
Yig`ish chizmalaridagi shartliliklar va soddalashtirishlar nima maqsadda ishlatiladi. 7.
Qurilish chizmachiligining turlarini aytib bering. 8.
Qurilish chizmachiligining mashinasozlik chizmachiligidan qanday. 9.
Qurilish chizmachiligida o`lchamlar qanday quyiladi. 10.
Qanday tasvir fasad deb ataladi. 11.
12.
Tomlar qanday vazifani bajaradi. iiii----ÌÀÚÐÓÇÀ. ÌÀÚÐÓÇÀ. ÌÀÚÐÓÇÀ. ÌÀÚÐÓÇÀ. ÓÊÈÒÈØÍÈÍÃ ÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ ÓÊÈÒÈØÍÈÍÃ ÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ ÓÊÈÒÈØÍÈÍÃ ÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ ÓÊÈÒÈØÍÈÍÃ ÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ
1.O`quvchilarning grafik taergarligini takomillashtirishi 2.O`quvchilarda fazoviy tasavvurni shakllantirish 3.×èçìà÷èëèêíèíã ðèâîæëàíèø òàðèõè õàêèäà êèñêà÷à øàðõ 4.Óêóâ÷èëàðíèíã áèëèø ôàîëèÿòèíè ôàîëëàøòèðèø ìåòîäëàðè
Xozirgi zamon darsidan kuzlagan asosiy maqsadlardan bir uquvchilarni ijodiy fikr yuritishiga urgatishdan iboratdur. Uqitish metodikasini takomillashtirishi muammolari uqitishning eng samarali ish metodlari va usullarini sinchiklab tanlash uquvchilarning fikrlash faoliyatini takomillashtirish va uquvchilarda chizmalarni uqish va bajarish jarayonida fazoviy tasavvurlar xosil qilish bilan bog`liqdur. O`quvchilarning grafikaviy taergarligining takomillashuvi sungi yillarida olga surilgan ilg`or g`oyalar asosida ta`limni qayta qurilishning qanchalik tez va muvaffaqiyatli omalga oshirilishiga bog`luqdir.
Maktablarimizda xozir yangi dastur yaratildi, darsning yaratish ustida olimlar ish olib barmoqtalar. Endi esa o`qitish metodini takomillashtirish asosiy masalalardan biridur. Bu
yunalishdagi izlanishlarning zarurligi birinchidan zamonaviy darsiga
o`qutuvchilarning ilimiy metodik taergarligiga bulgan talablarning ortib borganligidan bo`lsa, ikkinchidagi sungi yillarda metodiga erishgan yangiliklarni didaktik nuqtani nazardan o`qituvchilarning baxolay olishiga bo`lgan talabning ortib borishidir.
Xozirgi kunda chizmachilikning yangi dasturning yaratilishi bilan bir qatorda o`quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish yullarini izlash soxasida ham tinimsiz ilmiy va uslubiy ishlar qilinmoqda. O`qitish metodlarini takomillashtirish va pedagogik jarayonning samaradorligini oshirish, o`quvchilarning bilish faoliyatini takomillashtirish yullarini anaqlash bilan bog`liq. Bu vazifa amalga oshirishda o`quvchilarning o`quv faoliyatini tug`ri tashkil etish, ularda grafikaviy faoliyatning ratsional usullarini tarkib topshirish muxim rol uynaydi. Bu es o`qituvchilarning pedagogik maxoratini ularning yangi ish formalariga jalb qilish orqali, ta`limning eng samarali metodik usullarini aniqlash va ularni amalda sinab ko`rish orqali oshirish mumkin.
Keyingi yillarda o`qituvchilar o`quvchilarning tarqatma topshiriqlar bo`yicha mustaqil ishlarini tashqil qilish. O`quvchilarning o`quv faoliyatini aktivlashtirish va ularni ijodiy masalalarni xal qilishga jalb etish sohasida juda boy taxushga erishdilar.
O`qitish jarayonida o`quvchilarning tafakkurini rivojlantirish sohasida qilinadgan ishlarni yanada takomillashtirishda o`quvchilarning o`quv ishlarini ratsional tashqil qilish bilan bog`liqdir. Bu o`quvchilarni faqat bilimlar sistemasi bilan ta`minlab qolmay, balki ulardafikirlash faoliyatining turli grafik masalalarni echish bilan bog`liq bo`lgan ratsional usullarni shakllantirish kerak.
Metodika va pedagogik psixologiyada o`quv ishlarining eng asosiy usullarini tanlashga katta ahamiyat berilmoqda, o`quvchilar bu usullar erdamida keng tarqalgan topshiriqlarni echish, chizmani tahlil qilish va o`qish kabi usullardan foydalanmoqdalar. O`quchilarning aqliy faoliyatini aktivlashtiishga grafik ishlar ikki tomodan ta`sir qiladi. Bir tomondan, u o`quvchilarning tasviriy tafakkurining rivojlanishiga, ikkinchi tomondan esa mantikiy tafakkurning rivojlanishiga bog`liqdir.
Chizmachilikni o`qitish jarayonida o`quvchilaring tasviriy tafakkurining va fazoviy tasavvurlarining rivojlanishiga ahamiyat berilmoqda.
Mantiqiy tafakkurni rivojlantirish, tasovurlarning turli xil kurinishlarini, xar hil buyumlarni, buyumlar bilan tasvirlarni va xakozalarni, ularning muhim va muhim bo`lmagan belgilarini ajratish va qarama-qarshi asosida taqqoslash usullari, yangi materialni baen qilishda induktsiya bilan deduktsiya birlashtirish masalalari stida holi ko`p ishlashga tug`ri keladi.
O`rta umumiy ta`lim maktablarida chizmachilikni uqitishning asosiy masalalaridan biri, o`quvchilarda fazoviy tasavvurlarini rivojlantirishdir, u siz fazoviy shakllarni tasavvur qilishning etarli darajada rivojlanmaganligi tufayli oliy texnika o`quv yurtlariga kirgan o`quvchilarni o`qitish va ularni urgatish anyaa murakkabdir.
Chizmachilik darslarida fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish quyidagi mazmunda bo`lishi mumkin: birinchidan, biror buyumning chizmasini yasashga doir va uning berilgan chizmasini uqishga doir topshirishni bajarishda ularga tanish bo`lgan buyumning geometrik shaklini fikran aniq tasavvur qila bilash qobiliyatini rivojlantirish;
Ikkinchidan fazoviy tasavvurlar zapasini kengaytirish, ularni mustaxkam va sistemaga keltirish. Fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish bilan chizmalik o`qitishning yana bir muxim masalasi o`quvchilarning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish masalasi. Ya`ni chizmachiliktan o`quv topshiriqlarini bajarish davomida fazoviy tasavvurlarning tuplangan zapaslari asosida yangi fazoviy obrazlarni tasavvur obrazlarini konstruktsiyalash va fikran yaratish bilan uzviy bog`liqdir.
Fazoviy tasavvur qilish qobiliyatini etarli rivojlanmagan taqdirda biror narsani grafik ravishda to`liq tasvirlash mumkin emas, chizmachilik texnikasiga o`qitish ishga xech qanday erdam berolmaydi. Shakllarni tasavvur qilish va ifodalash vositasi bulgan grafik tasvir va aql faoliyati bir-yuiri bilan nutq fikriga qanday munosobatta bulsa shunday munosabatta buladi, ya`ni agar fikr bulmasa, xech qanday notiqliq erdam bermaydi. Chizmalarni o`qitish jarayonida ikkita masala qo`yilishi mumkin.
1) tasvirlangan buyumning shaklini aniqlash va 2) texnik va texnologik xarakterdagi ma`lumotlarni ochish.
O`rta maktablarda fazoviy tushunga va fazoviy tasavvurlarni rivojlantirish bilan bog`liq bo`lgan ishning ketma-ketligini taqlil qilish zarur.
Chizmachilikning rivojlanish tarixiga qisqacha sharx. Chizmachilik fanining o`qitilishiga XVII asrda asos solgan, lekin VII-IX asrlarda Turkiston dierida qurilish inshootlarning yuksalishi jixatdan Sharq mamlakatlari ichida yagona edi, Abd Rayxon Beruni «turarjoylar orasidagi oraliqni belgilash joylarning chegaralarini aniqlash», ya`ni geodaziya degan yirik kitobni 1000 yilda ezib tugatganlar va boshqalardir, shundan xam ko`rinib turibdini chizmachilik fani o`rta Osieda VII-asrdan boshlab rivoj topgan.
1930-yilda chizmachilik bo`yicha yangi dastur ishlab chiqildi, bunda o`quvchilarning grafik taergarligini yaxshilash yo`lida quyilgan muxim qadam bo`ldi.
1932 yilda boshlab chizmachilik mustaqil fon sifatida ajralib chiqdi. Ishlab chiqarishning usishi munosobati bilan 1945-53 yillardagi dasturlar o`z mazmuni va yo`nalishi bo`yicha oldingi yillardagi dasturlardan tubdan farq qildi.
1954 yilda tasdiqlangan chizmachilik bo`yicha tasdiqlangan dastur, chizmachilik fanini amalda o`rganishga imkoniyatlar yaratildi, shu yildan boshlab chizmalik fani mustaqil fan bo`lib, uning o`rni etuklik atestatda kamol topdi, (ya`ni uning bahosi etuklik atestatda qo`yiladigan bo`ldi). Unga yillarda chizmachilik fani o`rta maktabda 7, 8, 9 va 10 sinflarda mustaqil fan sifatida uqitila boshladi.
Chizmalarni rivojlanish tarixini plakatlar orqali qiziqarli qilib bajarib berish lozim chizma eng zarur tasvirlar xisoblanadi: bizning zomonimizda chizmalarsiz binolar, gidrotexnikaviy inshootlar, mashina eki mexanizmlarning xatto kichik detallarni xam taerlab bulmaydi, shuning uchun xam chizma texniki tili «deb bejiz aytmagan». O`quvchilarda o`quv bilish faoliyatini faollashtirish ularda biror masala berilganda uni ijodiy echa olish mustaxil va tanqibiy fikrlash o`z nuqtai nazarini ishlab chiqa olish va ximoya qila olish. Shuningdek o`z bilimini muttasil tuldirib borish va uni o`z faoliyatida qullay olish singari shaxsini xususiy terish shonslantirishga erdam beradi. Ta`limdagi faollik o`quvchilarda urganilaetgan mavzuda yuzaga kelgen maummoga qiziqishi barkoror bo`lishi, butun dikka etibori ularga qaratilgan bo`lishi bilan ajralib turadi. Bilish faolligini uch darajaga bo`lish mumkin. Birinchi daraja-qayta tiklash faolligi o`quvchi materialni ed olish va qayta aytib berish shuningdek uni namunaga oid tadbiq qilishi bilan ajraladi. O`quvchida bilimni chuqurlashtirishga xarakat sezilmaydi. Ikkinchi daraja-izoqlovchi faollik bu o`quvchining urganilaetgan materialni anglab etishga, uni ma`lum tushunchalar bilan bog`lashga, bilimni yangi sharoitida tadbiq qilishga xarakat namaen bo`ladi. Buning o`ziga xos tomoni shundaki bunda o`quvchi katta mustaqillik kursatib boshlagan ishni oxirigacha etkazish va agar qiynalib qolsa unga javob topishga xarakat qiladi. Uchinchi daraja-ijodiy darajadagi faollik bu o`quvchining masalani yangi echimini topishga qiziqishi va xarakat qilish bilan xarakterlanadi. Maqsadga erishishda o`quvchi qunt mashqad, qatilik kursatilishi bilan ajralib turadi. Demak ta`limdagi faollik deyilganda o`quvchining faoliyat xolati emas balki shu faoliyatning sifati tushiniladi. Faollashtirish vositasi sifatida o`quv matkrialining mazmuni, ta`lim metod va shakllarigina emas, balki o`quv jarayonining ashieviy bazasi, o`qituvchining shaxsi sifati va b. ko`p narsalar xizmat qiladi. Lekin bari bir bilish faoliyatini faollashtirish asosida o`quvchining o`quv muammosini anglash va xal qilishga qatarilgan xarakat etadi. Xosh shunday ekan o`quvchini faol fikrlash faoliyatini qanday o`yg`otish mumkin. Xis tuyg`uga to`lgan bilim munosobati o`quvchida yuzaga kelgan masalaga javob izlashni tashkil qilganda paydo bo`ladi. Shunday qilib aqliy faollikning qalibi-bu javob izlash ekan. Lekin savollarning xammasi xam aqliy akillikni ko`zgata vermaydi. Masalan
chizma qoyidalarini bilish bilan bog`liq savollar javob izlashga undaydi. Noeb fikrlashga majbur qila olmaydi. Mustaqil fikrlashni tarbiyalash uchun kitobda tayer bir qiymatli javobi bo`lmagan savollarni qushish zarur. Lekin ayni vaqtda bunday savollar uquvchini bshiberk ko`chaga olib kirib quymasligi xam kerak. Masalan, «Qanday qirqimlarni bilasiz» qobilidagi savol muayyan aniq bo`lmay keng noaniq savoldir. «Buylama qirqimni qanday belgilari ajratib turadi» singari savolga aniq javob izlandi. Savollar o`quvchilarni taqqoslashga taxlil qilishga va umumlashtirishga majbul qiladigan bulishi kerak. O`quv jarayonida mustaqil ishning roli kattadir.Chizmachilik o`qitishda ularning kuyidagi turlari ishlatiladi. 1. O`quv materialini darslik bilan ishlash asosiyda uzlashtiish masala tutaga aylanani teng bulimlarga bo`lish singari mavzulani mustaqil urganish ijobiy natiyjalar beradi. 2. Yangi materialda o`qituvchi tuzgan savolda javob topish. Bunday vazifalarda o`quvchilar matnlar boshqacha chizishga xarakat qaladi. 3. Biror paragraf uqib undan asosiy xollarni ajratish. O`qilgan narsaning planini tuzish. Bunday ishni ba`zi masalalarni yaxshi tushiravermaydigan o`quvchilarg berish maqsadga muvofiq. 4. Darslikning rasmning materiallari bilan ishlash. Masalan, berilgan rasmdagi chizmalar bo`yicha qator savollar tuzish mumkin. Qanday geometrik tasvirlar ko`rsatilgan. Ular o`zaro qanday munasobatda va x.k. Amalga o`quvchilarga tuliqligicha berib quyiladiga ishlar kam uchraydi. Oatda o`qituvchining tushintirishi mustaqil ishlar bilan birgalikda olib boriladi va bu yaxshi samara beradi. Shuningdek qiziqarli masalalarni jarayonining bir qismi sifatida kiritish xam katta naf bo`ladi. O`quvchilarning mustaqil faolligi fanga bo`lgan qiziqish bilish faolligini oshirishda grafik vazifalar katta rol o`ynaydi. Grafik tasvir bilan bog`liq bo`lgan masalalarning xammmasi grafik masalalar deyiladi. Grafik vazifalar fanlar aro aloqada bog`lovchi bant bo`lib xizmat qiladi. Grafik vazifalar mavzular buyiga optimal darajada ishlab chiqilgan sistema bo`lishi zarur. O`quv dasturidan ko`rsatilagan umumiy xarakterdagi grafik vazifalarni murakkabliligiga qarab aniqlashtirish lozim. Grafik vazifalarni tuzishda kuyidagi ba`zi metodik va didaktik talablarga amal qilish zarur. Grafik vazifalar uqitishning xamma bosqichlarida qullanishi zarur. Oddiydan murakkabga qarab qat`i kerma-ketlikka ega bo`lishi zarur. Xar bir masala darsning ta`lim tarbiyaviy vazifalariga javob berib o`quv materiali o`zlashtirish va mustaxkamlashga yunaltirilgan bo`lishi shart. Masalalarni bajarish jarayonida uqituvchi zarur erdamini maslaxatlarini berib uning borishini nazorat ostida ushlashi shart. O`quvchilar tomonidan bajarilgan xamma vazifalar tekshirilishi va baxolanishi zarur. U eki bu vazifani bajarishda yo`l quyilgan xatolar o`qituvchi tomonidan o`quvchilar bilan birgalikda taxlil qilinishi shart. Proektsiyalash asoslari buyiga grafik faoliyatning xarakteriga qarab ularni kuyidagi guruxlarga ajratish mumkin. Tasvirning etishmovchi qismlarini chizib tuldirish. Berilgan turli malumotlar bo`yicha tasvirlab yasash masalalari. Chizmani o`qishga doir masalalar. Tasvirlar miqdori o`zgartirishga doir masalalar. Biz grafik vazifalarning ba`zi turlarini tekshirdik xalos, lekin bu o`qituvchi oldida keng imkoniyatlardan foydalanishga asos bo`lib izmat qiladi davomiy orqasida. Savollar: 1.
Chizmachilik darslarida fazoviy tasvirlarni rivojlantirishning mazmuni nimadan iborat? 2.
Turkistonda chizmachilik qachondan boshlab rivojlangan? 3.
1954 yildagi chizmachilik dasturining mazmuni nimadan iborat? 4.
1999 yildagi chizmachilik dasturini mazmuni nimadan iborat va oldingi dasturlardan qanday farqlari bor?
5. Bilish faoliyatini faollashtirish deb nimaga aytiladi. 6. Faollik deb nimaga aytiladi. 7. Bilish faolligi qanday darajaga ajratilgan. 8. Faollashtirish vositalari deyilganda nimalar tushiniladi. 9. Mustaqil ishlashning muximligi nimada. 10. Grafik vaziflarning axamiyati nimada.
ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀÐ ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀÐ ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀÐ ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀÐ
1.
Botvinnikov A. D. Lmov B. F. «Nauchnie osnovi formirovaniya graficheskix znaniy i navikov» M-1979yu 2.
3.
Dembinskiy S. I. Kuz`menko B.I. «O`rta maktab chizmalikni o`qitish metodikasi» T- »O`qituvchi» 1973. 4.
Qobiljonov K. M. va boshqalar «Chizmachilik va chizma geometriya asoslari» T- »O`qituvchi» 1983. 5.
6.
Urta maktab dasturlari. Chizmachilik. 7.
Umronxujaev A. «Proektsiyalash asoslari» T-»O`qituvchi» 1992. 8.
Osnovi metodiki obucheniya chercheniyu po redakts. T-«O`qituvchi» M-1966. 9.
M. I. Maxmudov «Problemnie obucheniya» M-1975. 10.
V. I. Kuz`menko, M. A. Kosalamov «Metodika prepodovaniya chercheniya» M- 1981. 11.
S.I. Dembinskiy, N.O. Sevastopol`skiy «O`rta maktab chizmachilik darslari» T- «O`qituvchi» 1978. 12.
O`rta maktab. Chizmachilik (A.D. Botvinnikov taxriri ostida) [12] 7-18. Download 340.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|