«Tasviriy san`at va chizmachilik.» kafedrasi


Download 340.28 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/3
Sana07.10.2017
Hajmi340.28 Kb.
#17352
1   2   3

Savollar: 

1.

 

Fakul`tativ mashg`ulot utkazishning maqsadi nimadan iborat. 



2.

 

Fakul`tativ mashg`ulotlarni necha turda utkazish mumkin. 



3.

 

Sinfdan tashqari ishning axamiyati nimada. 



4.

 

Chizmachilik tugaragi qanday maqsadlarda urkaziladi. 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

    


    

    


    

    


    

    


    

    


    

uuuu----ÌÀÚ

ÌÀÚ


ÌÀÚ

ÌÀÚÐÓÇÀ

ÐÓÇÀ

ÐÓÇÀ


ÐÓÇÀ. 



. ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ 

ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ 

ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ 

ÉÈÃÈØ ÂÀ ÊÓÐÈËÈØ ×ÈÇÌÀ×ÀËÀÐÈÍÈ ÓÊÈØ ÒÀÐÒÈÁÈ 

ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ

ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ

ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ

ÂÀ ÓÐÃÀÍÈØ ÌÅÒÎÄÈÊÀÑÈ    



Reja: 

1.Yig`ish chizmalari haqida umumiy ma`lumot. 

 2.Yig`ish chizmalarini o`qish, yig`ish chizmalarini o`qish rejasi.  

e.Êóðèëèø ÷èçìà÷èëèãèäà ýêñïëèêàöèÿ, ìàñøòàá, ïëàí, ôàñàä, êèðêèì 

òóøóí÷àëàðè  

 

O`quvchilar  o`quv  ustaxonalarida  yig`ish  chizmalari  haqida  boshlang`ich 



ma`lumotlar  olganlar  songra  detallar  birikmalarining  chizmalari  ustida  ishlash  jarayonida 

bu ma`lumotlar  rivojlantirilgan chuqurlashtirilgan edi va ayniqsa muximi o`quvchilar  eng 

sodda  yig`ish  chizmalarini  o`qishga  urgandilar.  Xalq  xujaligining  turli  soxalarida 

qo`llaniladigan yig`ish chizmalari haqidagi ma`lumotlarni undan keyin chuqurlashtirish va 

kengaytirish uchun etarli darajada bilim va ko`nikma xamda malakalar yaratildi. 

 

Ma`lumki yig`ish chizmalarini muvofaqiyatli ravishda o`qiy oladigan bo`lish uchun 



nazariy  materialni  bilshdan  tashqari  etarli  darajada  rivojlangan  fazoviy  tasavvur  xam 

bo`lishi  o`ziga  xos  malakalar  xosil  qilish  xam  kerak  bo`ladi.  O`quvchining  ma`lum 

sistemaga rioya qilmasdan chizmani o`qishga kirishishga  yo`l quyish kerak emas. Yig`ish 

chizmasini  o`qishga  ma`lum  tartibda  kirishsalar  unda  yig`ish  yaizmasini  tekshirish,  uning 

ma`lumotlarni  urganish  va  dutallarning  tuzilishini  birma-bir  asta-sekin  aniqlab  butunicha 

buyum haqida tasavvur qilish maqsadga mvofiq bulsin.  

 

Yig`ish chizmasini o`qish rejasi quyidagilardan iborat. 



I. Chizma bilan o`mumiy tanishtirish. 

II. Buyumning asosiy ezuvchi va gabarit ulchamlarini o`qish. 

1.

 

Buyumning nomi. 



2.

 

Tasivrning mashtabi. 



3.

 

Buyumning gabarit o`lchamlari. 



III. Tasvirlarni o`qish. 

1.

 



Buyum tasvirlarining xarakteristikasi. 

2.

 



Barcha detallarning miqdori, joylanishi va shakli. 

IV. Buyumning konstruktsiyasini urganish. 

1.

 

Detallar birikmasining turlari. 



2.

 

Detallar xarakatining xarakteri. 



3.

 

Buyumning konstruktsiyasi va tuzilishi. 



V. Chizmaning ezuvlarini va qolgan barcha ma`lumotlarni o`qish. 

1.

 



Montaj, moslash va boshqa o`lchamlar. 

2.

 



Texnik talablar va boshqa ko`rsatmalar. 

Yig`ish  chizmalarini  o`qishning  bu  rejasi  darslikda  keltirilgan  reja  bilan 

moslashtirilgan bo`lib o`quvchilarda bunday chizmani o`qiy olishni shakllantirish bo`yicha 

qiladigan ishlarida asos bo`lib xizmat qilish kerak. 

Chizmani o`qishning yana quyidagi reja tariqasida xam aks ettirish mumkin.    

1.

 



Chizma bilan umumiy tanishash. 

2.

 

Buyumning nomini va uning mashtabini aniqlash. 



3.

 

Chizma qanday tasvirlar berilganini aniqlash. 



4.

 

Har  bir  detalning  shaklini  spetsifikatsiyadan  va  chizmada  berilgan  barcha 



ma`lumotlardan foydalanib urganish. 

5.

 



Detallarni  biriktirish  usullarini  tekshirish  va  buyumning  xarakatlonuvchi  qismlari 

ishlash vaqtida qanday siljisini aniqlash uning tuzilishini taxlil qilish va boshqalar. 

6.

 

O`quvchiga  yig`ish  chizmasining  proektsiyalarini  qarab  chiqish.  Detallar  formasi 



xarakterini  va  boshqa  detallar  bilan  birikish  xarakterini,  qushimcha  ko`rinishlarni  va 

xakozalarni qarab chiqish taklif qilinadi. 

7.

 

Spetsifikatsiya  va  ayrim  detallarning  proektsiyalarini  qarab  chiqib  o`quvchilar  xar  bir 



detalning  nomini  qanday  materialdan  tayerlanganligini  va  uning  markasini  bir  xil 

detallar sonini ularinng nomerlarini va xakozalarni aniqlashlari lozim. 

8.

 

Yig`ish  chizmasidagi  ayrim  qushni  detallar  orasidagi  chegaraga  jalb  qilinadi. 



Bajarilgan bir detalning xamma proektsiyalarida shtrix chiziqlari bir xil yo`nalishga va 

bu chiziqlar. 

O`qituvchining  vazifasi-o`quvchilarda  chizmani  o`qishda  aqliy  xarakatlarning  ma`lum 

tartibda bo`lishini tarbiyalash ya`ni yig`ish chizmalarini o`qish sistemasini shakllantirishga 

erdam berishdan iborat.  

Yig`ish  chizmalarini  o`qishda    ba`zi  maxsus  mashqlardan  muvofaqiyatli  ravishda 

foydalanish  mumkin.  Bu  mashq  modellashdan  iboratdir.  Buyum  tarkibidagi  ayrim 

detallarni plastilindan, savzovodlardan, penoplastdan, eg`ochdan va boshqa materiallardan 

qirqib olish mumkin. Yig`ish chizmasini turli rang bilan buyash xam yaxshi natiyja beradi, 

unda  ayrim  detallarning  tasviri  turli  rang  bilan  bo`ladi.  Unda  chizmani  bo`zib  quymaslik 

uchun shaffof materiallardan foydalanish mumkin.  

Yig`ish chizmasini bajarish va o`qishda quyidagilarga e`tibor beriladi. 

1.

 

Yig`ish chizmalari haqida umumiy tushuncha berish. 



2.

 

Konstruktorlik  loixa  xujjatlarida  buyum  ayrim  qismlarining  va  detallarning 



konstruktiv  tuzilishlari  xamda  buyumning  ishlash  printsipini  tushintiruvchi  umumiy 

kurinish chizmalari loixaning tushintirish ezuvlari va boshqa xujjatlar aks ettiriladi. 

3.

 

Konstruktiv  ish  xujjatlariga  buyumlar  va  ularning  tarkibiga  kiruvchi  yig`ish 



chizmalari kiradi.  

4.

 



Asosiy ezuv va yig`ish chizmasining spetsifikatsiyasiga tushuncha berish. 

5.

 



Spetsifikatsiyani  tuzish  (xujjatlar:  komplekslar,  yig`ma  birliklar:  detallar,  standart 

buyumlar, boshqa buyumlar, materiallar, komplektlar va xz.) ga tushuncha berish. 

6.

 

Spetsifikatsiya grafaarida (format, zona, pozitsiya belgisi, nomi, soni, yaslatma va b.) 



ga tushuncha berish. 

7.

 



Chizmalarda detal buyumlarning nomlarini ezish haqida tushincha berish.  

8.

 



Chizmalarda detal va buyumlar materialini ezilishi. 

9.

 



Chizmalarda detallar va buyumlarning og`irligini ko`rsatish. 

10.


 

 Yig`ish chizmalariga pozitsiya nomerlarini quyish. 

11.

 

Yig`im  chizmalarida  qirqimlar  va  ulchamlar  quyishni  tushintirish  (gabarit  ulchamlar, 



urnatish ulchamlari, montaj ulchamlar, xarakterli ulchamlar). 

12.

 

Yig`ish  chizmalaridagi  shartliliklar  va  soddalashtirishlarni  ko`rsatmali  plakatlar 



erdamida tushintirish. 

13.


 

Asliga  qarab  yig`ish  chizmalarini  chizish  tartiblari  (taergarlik  ishlari  detallarning 

eskizini chizish). 

14.


 

Yig`ish chizmalarini bajarish. 

15.

 

Salnikli ko`rinmalar va ularni chizishning xususiyatlari. 



16.

 

Yig`ish chizmalarida shartlilik va soddalashtirish. 



O`qituvchi  qurilish  chizmalarining  nomunalari  baln  tanishtirish  lozim.  Didaktik 

materialni  namoish  qilish  jarayonida  grajdan  va  sanoat  inshootlari  turar  joy,  maktab, 

kasalxona, teatr, zavodlar qurish uchun tuzilgan chizmalar qurilish chizmalar deyiladi.  

Binolar  qanday  maqsadlarga  muljallanganligiga  qarab  quyidagilardan  tashkil 

topadi. 

1.

 



Arxitektura-qurilish  chizmachiligi,  bunga  turar  joy,  maktab,  kasalxona,  tsex,  sklad  va 

boshqalar  kiradi.  Qurilish  chizmachiligining  grajdan  va  sanoat  qurilish  chizmalarini 

urgatadigan bo`limi arxitektura qurilish chizmachiligi deyiladi. 

2.

 



Injenerlik-qurilish  chizmalariga  kuprik,  yo`l,  kanal,  tog`ay,  shaxta  va  mudofa 

inshootlari  kiradi.  Topografik-qurilish  chizmachiligida  er  sirtining  tuzilishi 

tasvirlanadi. 

Mavzuni  o`qitishda  qurilishi  chizmalariga  ta`luqli  bulan  o`mumiy  tushinchalarni  berish 

ularning xususiyatlarini mashinasozlik chizmalari bilan taqqoslab tekshirib chiqish kerak. 

 

O`quv  plakatida  qurilish  chizmasining  xususiyatlarini  va  uning  boshqa  texnik 



xujjatlardan  maninasozlik  chizmadlaridan  farqini  xarakterlovchi  asosiy  ma`lumotlarni  uz 

ichiga  olishi  kerak.  O`quvchilarni  bosh  plan  bilan  tanishtirib  binokorlik  chizmalaridagi 

tasvirlarning  xarakteristikasiga,  fasad,  plan,  qirqim,  ularning  vazifasi  xususiyatlari  va 

joylanishi xaqida tushincha berishga utish mumkin. 

 

Sungra  otmetkalar  va  ularning  chizmalarga  quyib  chiqish  qoidalari  haqida 



ma`lumot  berish  qurilish  chizmalarining  mashtablari  haqidagi  chizmalarga  o`lchamlar 

quyish haqidagi masalani taxlil qilish eskplikatsiyani kurib chiqish kerak, bularni darlikda 

keltirilgan chizmalarn uqish jarayonida mustaxkamlanadi. 

 

Aytib  utilgan  ma`lumotlarni  mustaxkamlab  olgandan  keyin  qurilish  chizmalarida 



qullaniladigan  asosiy  shartli  belgilarni  baen  qilishga  utish  mumkin.  Bular  esa 

standartlashtirilgandir. 

 

Bu  mavzuni  urganish  davomida  o`quvchilar  qurilish  chizmasining  quyidagi 



xarakterli belgilarini mustaxkam o`zlashtirishlari kerak.  

A)  binoning  aldan,  orqadan  va  chap  engdan  kurinishlari  (proektsiyalari)    fasadlar,  usdan 

kurinishi  esa  tom  plani  deb  ataladi.  «Plan»  deganda  binoning  gorizontal  qirqimi 

tushiniladi.  

B)  ayrim  xollarda  bino  ko`rinishlari  proektsion  bog`lanishlari  xisobga  olmay  bajariladi, 

chunki ular katta ulchamlarga ega bo`ladi. 

V)  qurilish  chizmalari  mashinasozlik  chizmalariga  qaraganda  juda  kichik  mashtablarda 

bajariladi. 



G)  qurilish  chizmalarida  asosiy  kontur  chizmalar  mashinasozlik  chizmalariga  qaraganda 

xamma  vaqt  ingichkaroq  chiziq  bilan  utkaziladi,  shunga  muvofiq  qolgan  chiziqlar  shu 

talabni xisobga olgan xolda bajariladi. 

D)  qurilish  chizmalarida  ulcham  chiziqlarini  chegaralovchi  strelkalar  qisqa  qiya  chiziqlar 

bilan almashtiriladi. 

E) buyumlarning haqiqiy ulchamlarini ifodolovchi ulcham sonlari mm eki sm lar xisobida 

quyiladi: qurilish chizmalarida u eki bu ulchamni ko`rsatuvchi odattagi raqam belgilaridan 

tashqari yana boshqa belgilar quyiladi, ya`ni bino bulagi balandliklari shartli tekislik ustida 

olinadi, bu tekislikning balandligi nol deb qabul qilinadi.  

 

Bu  mavzu  materialini  baen  etishda  o`quvchilar  uzlarini  ish  daftarlarida  ezib  va 



chizib  borishlari  zarur.  Talabalar  mavzuni  ilimiy  va  uslubiy  ishlab  chiqqandan  sung 

burilgan  topshiriqni  bajaradilar  (yasash  joyining  plani,  fasadi,  qirqimi  ayrim  detallarni 

xamda bosh plani bajarish maqsadga muvofiqdir). 

 

Qurilish chizmachiligini urgatishda quyidagilarga e`tiborni qaratish zarur. 



A) qurilish chizmaligi qanday uqitildi. 

B) chizma mashtabi chiziq turlari GOST ga asosan bajarilishini. 

V) o`lchamlar quyish binoning tashqi va ichki ulchamlari qay tarizda quyishlik. 

G) bino elementlarining balandlik buyicha ulchamlari balandlik otmetkalar belgisini ya`ni 

binoning umumiy balandligi to`rt qismdan iboratliligi. 

1.

 



Tsokol` qismi, u yuzasidan 45,50 sm baland va birinchi qavat poli bilan bir tekislikda 

bulishi. 

2.

 

Poldan shipkacha bo`lgan masofaga-binoning ichki balandligi xisoblanadi. 



3.

 

Epmalar qalinligi bu bino materialining turiga qarab belgilanadi. 



4.

 

Chordoq  tomi  bilan  mauerlat  sinchi  ostigacha  bulgan  balandlik  eshik  va  deraza 



urnining  balandligi  GOST  bo`yicha  olinadi.  Deraza  urnining  usti  bilan  shipkacha 

bulgan masofaga 40.. 60 sm qilib olinadi. Tomga dud buronlar urnatiladi.  

5.

 

Asosiy  qurilish  chizmachiligiga-bino  eki  inshoot  chizmada  tasvirlash  ya`ni  planlar, 



qirqimlar va fasadlar bosh planlar kirishini tushintirishi. 

6.

 



Bino  qismlariga  asosan:  poydevorlar,  devor  va  parda,  daverlar,  epmalar,  stropilo, 

tomlar, deraza, eshiklar, zinalar, stropilo va ekspelikatsiya va boshqalarni urgatilishi. 

Qurilish chizmalar quyidagi tartibda urgatiladi. 

1.

 



Chizmada tasvirlangan bino eki inshootning nomi aniqlanadi. 

2.

 



Chizmada berilgan tasvir belgilanadi. 

3.

 



Chizmada berilgan tasvir va eksplikatsiyalar birgalikta taxlil qilinadi. 

4.

 



Bino qismlarining bir-biriga nisbatan qanday joylashganligi ular urtasidagi bog`lanish 

va ularning tuzilish urganiladi. 

5.

 

Xamma  xonalardagi  deraza,  eshik  sanitariya-texnik  jixozlari  va  boshqalarning 



joylashganligi aniqlanadi. 

O`quvchilarda  o`quv  bilish  faoliyatini  faollashtirish  ularda  biror  masala  berilganda  uni 

ijodiy  echa  olish  mustaxil  va  tanqibiy  fikrlash  o`z  nuqtai  nazarini  ishlab  chiqa  olish  va 

ximoya  qila  olish.  Shuningdek  o`z  bilimini  muttasil  tuldirib  borish  va  uni  o`z  faoliyatida 

qullay olish singari shaxsini xususiy terish shonslantirishga erdam beradi. 


Ta`limdagi  faollik  o`quvchilarda  urganilaetgan  mavzuda  yuzaga  kelgen 

maummoga qiziqishi barkoror bo`lishi, butun dikka etibori ularga qaratilgan bo`lishi bilan 

ajralib turadi.  

Bilish faolligini uch darajaga bo`lish mumkin. Birinchi daraja-qayta tiklash faolligi 

o`quvchi  materialni  ed  olish  va  qayta  aytib  berish  shuningdek  uni  namunaga  oid  tadbiq 

qilishi  bilan  ajraladi.  O`quvchida  bilimni  chuqurlashtirishga  xarakat  sezilmaydi.  Ikkinchi 

daraja-izoqlovchi  faollik  bu  o`quvchining  urganilaetgan  materialni  anglab  etishga,  uni 

ma`lum  tushunchalar  bilan  bog`lashga,  bilimni  yangi  sharoitida  tadbiq  qilishga  xarakat 

namaen  bo`ladi.  Buning  o`ziga  xos  tomoni  shundaki  bunda  o`quvchi  katta  mustaqillik 

kursatib  boshlagan  ishni  oxirigacha  etkazish  va  agar  qiynalib  qolsa  unga  javob  topishga 

xarakat qiladi.  

Uchinchi daraja-ijodiy darajadagi faollik bu o`quvchining masalani yangi echimini 

topishga  qiziqishi  va  xarakat  qilish  bilan  xarakterlanadi.  Maqsadga  erishishda  o`quvchi 

qunt mashqad, qatilik kursatilishi bilan ajralib turadi. 

Demak  ta`limdagi  faollik  deyilganda  o`quvchining  faoliyat  xolati  emas  balki  shu 

faoliyatning sifati tushiniladi. Faollashtirish vositasi sifatida o`quv matkrialining mazmuni, 

ta`lim  metod  va  shakllarigina  emas,  balki  o`quv  jarayonining  ashieviy  bazasi, 

o`qituvchining  shaxsi  sifati  va  b.  ko`p  narsalar  xizmat  qiladi.  Lekin  bari  bir  bilish 

faoliyatini  faollashtirish  asosida  o`quvchining  o`quv  muammosini  anglash  va  xal  qilishga 

qatarilgan  xarakat  etadi.Xosh  shunday  ekan  o`quvchini  faol  fikrlash  faoliyatini  qanday 

o`yg`otish  mumkin.Xis  tuyg`uga  to`lgan  bilim  munosobati  o`quvchida  yuzaga  kelgan 

masalaga  javob  izlashni  tashkil  qilganda  paydo  bo`ladi.  Shunday  qilib  aqliy  faollikning 

qalibi-bu  javob  izlash  ekan.  Lekin  savollarning  xammasi  xam  aqliy  akillikni  ko`zgata 

vermaydi.  Masalan  chizma  qoyidalarini  bilish  bilan  bog`liq  savollar  javob  izlashga 

undaydi. Noeb fikrlashga majbur qila olmaydi.  

Mustaqil  fikrlashni  tarbiyalash  uchun  kitobda  tayer  bir  qiymatli  javobi  bo`lmagan 

savollarni  qushish  zarur.  Lekin  ayni  vaqtda  bunday  savollar  uquvchini  bshiberk  ko`chaga 

olib  kirib  quymasligi  xam  kerak.  Masalan,  «Qanday  qirqimlarni  bilasiz»  qobilidagi  savol 

muayyan  aniq  bo`lmay  keng  noaniq  savoldir.  «Buylama  qirqimni  qanday  belgilari  ajratib 

turadi» singari savolga aniq javob izlandi.  

Savollar  o`quvchilarni  taqqoslashga  taxlil  qilishga  va  umumlashtirishga  majbul 

qiladigan  bulishi  kerak.  O`quv  jarayonida  mustaqil  ishning  roli  kattadir.Chizmachilik 

o`qitishda ularning kuyidagi turlari ishlatiladi.  

1.  O`quv  materialini  darslik  bilan  ishlash  asosiyda  uzlashtiish  masala  tutaga 

aylanani  teng  bulimlarga  bo`lish  singari  mavzulani  mustaqil  urganish  ijobiy  natiyjalar 

beradi. 


 2.    Yangi  materialda  o`qituvchi  tuzgan  savolda  javob  topish.  Bunday  vazifalarda 

o`quvchilar matnlar boshqacha chizishga xarakat qaladi.  

3.  Biror  paragraf  uqib  undan  asosiy  xollarni  ajratish.  O`qilgan  narsaning  planini 

tuzish.  Bunday  ishni  ba`zi  masalalarni  yaxshi  tushiravermaydigan  o`quvchilarg  berish 

maqsadga muvofiq. 


4.  Darslikning  rasmning  materiallari  bilan  ishlash.  Masalan,  berilgan  rasmdagi 

chizmalar bo`yicha qator savollar tuzish mumkin. Qanday geometrik tasvirlar ko`rsatilgan.  

Ular o`zaro qanday munasobatda va x.k. 

Amalga  o`quvchilarga  tuliqligicha  berib  quyiladiga  ishlar  kam  uchraydi.  Oatda 

o`qituvchining  tushintirishi  mustaqil  ishlar  bilan  birgalikda  olib  boriladi  va  bu  yaxshi 

samara  beradi.  Shuningdek  qiziqarli  masalalarni  jarayonining  bir  qismi  sifatida  kiritish 

xam katta naf bo`ladi.  

O`quvchilarning mustaqil faolligi fanga bo`lgan qiziqish bilish faolligini oshirishda 

grafik vazifalar katta rol o`ynaydi. 

Grafik  tasvir  bilan  bog`liq  bo`lgan  masalalarning  xammmasi  grafik  masalalar 

deyiladi. Grafik vazifalar fanlar aro aloqada bog`lovchi bant bo`lib xizmat qiladi.  

Grafik vazifalar mavzular buyiga optimal darajada ishlab chiqilgan sistema bo`lishi 

zarur.  O`quv  dasturidan  ko`rsatilagan  umumiy  xarakterdagi  grafik  vazifalarni 

murakkabliligiga qarab aniqlashtirish lozim.  

Grafik  vazifalarni  tuzishda  kuyidagi  ba`zi  metodik  va  didaktik  talablarga  amal 

qilish zarur. Grafik vazifalar uqitishning xamma bosqichlarida qullanishi zarur. Oddiydan 

murakkabga qarab qat`i kerma-ketlikka ega bo`lishi zarur. 

Xar  bir  masala  darsning  ta`lim  tarbiyaviy  vazifalariga  javob  berib  o`quv  materiali 

o`zlashtirish  va  mustaxkamlashga  yunaltirilgan  bo`lishi  shart.  Masalalarni  bajarish 

jarayonida  uqituvchi  zarur  erdamini  maslaxatlarini  berib  uning  borishini  nazorat  ostida 

ushlashi shart.  

O`quvchilar  tomonidan  bajarilgan  xamma  vazifalar  tekshirilishi  va  baxolanishi 

zarur. U eki bu vazifani bajarishda yo`l quyilgan xatolar o`qituvchi tomonidan o`quvchilar 

bilan birgalikda taxlil qilinishi shart. 

Proektsiyalash asoslari buyiga grafik faoliyatning xarakteriga qarab ularni kuyidagi 

guruxlarga ajratish mumkin.  

Tasvirning etishmovchi qismlarini chizib tuldirish. 

Berilgan turli malumotlar bo`yicha tasvirlab yasash masalalari. 

Chizmani o`qishga doir masalalar.  

Tasvirlar  miqdori  o`zgartirishga  doir  masalalar.  Biz  grafik  vazifalarning  ba`zi 

turlarini  tekshirdik  xalos,  lekin  bu  o`qituvchi  oldida  keng  imkoniyatlardan  foydalanishga 

asos bo`lib izmat qiladi davomiy orqasida. 



Savollar: 

1.

 



Qanday chizmalar yig`ish chyaizmalari deyiladi. 

2.

 



Yig`ish chizmasining spetsifikatsiyasida nimalar eziladi. 

3.

 



Yig`ish chizmalarida pozitsiya nomerlarni quyish qoidalarini aytib bering. 

4.

 



Yig`ish chizmasini qanday tartibda tuziladi. 

5.

 



Yig`ish chizmalarida qanday ulchamlar quyiladi. 

6.

 



Yig`ish chizmalaridagi shartliliklar va soddalashtirishlar nima maqsadda ishlatiladi. 

7.

 



Qurilish chizmachiligining turlarini aytib bering. 

8.

 



Qurilish chizmachiligining mashinasozlik chizmachiligidan qanday. 

9.

 



Qurilish chizmachiligida o`lchamlar qanday quyiladi. 

10.


 

Qanday tasvir fasad deb ataladi. 

11.

 

Qanday tasvir plan deb ataladi. 



12.

 

Tomlar qanday vazifani bajaradi. 



iiii----ÌÀÚÐÓÇÀ. 

ÌÀÚÐÓÇÀ. 

ÌÀÚÐÓÇÀ. 

ÌÀÚÐÓÇÀ. ÓÊÈÒÈØÍÈÍàÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ

ÓÊÈÒÈØÍÈÍàÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ

ÓÊÈÒÈØÍÈÍàÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ

ÓÊÈÒÈØÍÈÍàÇÀÌÎÍÀÂÈÉ ÌÅÒÎÄËÀÐÈ    

 

Reja:  

1.O`quvchilarning grafik taergarligini takomillashtirishi 

2.O`quvchilarda fazoviy tasavvurni shakllantirish 

3.×èçìà÷èëèêíèíã ðèâîæëàíèø òàðèõè õàêèäà êèñêà÷à øàðõ 

4.Óêóâ÷èëàðíèíã áèëèø ôàîëèÿòèíè ôàîëëàøòèðèø ìåòîäëàðè  

 

 



Xozirgi zamon darsidan kuzlagan asosiy maqsadlardan bir uquvchilarni ijodiy fikr 

yuritishiga  urgatishdan  iboratdur.  Uqitish  metodikasini  takomillashtirishi  muammolari 

uqitishning  eng  samarali  ish  metodlari  va  usullarini  sinchiklab  tanlash  uquvchilarning 

fikrlash  faoliyatini  takomillashtirish  va  uquvchilarda  chizmalarni  uqish  va  bajarish 

jarayonida  fazoviy  tasavvurlar  xosil  qilish  bilan  bog`liqdur.  O`quvchilarning  grafikaviy 

taergarligining takomillashuvi sungi yillarida olga surilgan ilg`or g`oyalar asosida ta`limni 

qayta qurilishning qanchalik tez va muvaffaqiyatli omalga oshirilishiga bog`luqdir. 

 

Maktablarimizda  xozir  yangi  dastur  yaratildi,  darsning  yaratish  ustida  olimlar  ish 



olib barmoqtalar. Endi esa o`qitish metodini takomillashtirish asosiy masalalardan biridur. 

Bu 


yunalishdagi 

izlanishlarning 

zarurligi 

birinchidan 

zamonaviy 

darsiga 


o`qutuvchilarning  ilimiy  metodik  taergarligiga  bulgan  talablarning  ortib  borganligidan 

bo`lsa,  ikkinchidagi  sungi  yillarda  metodiga  erishgan  yangiliklarni  didaktik  nuqtani 

nazardan o`qituvchilarning baxolay olishiga bo`lgan talabning ortib borishidir. 

 

Xozirgi  kunda  chizmachilikning  yangi  dasturning  yaratilishi  bilan  bir  qatorda 



o`quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish yullarini izlash soxasida ham tinimsiz ilmiy 

va  uslubiy  ishlar  qilinmoqda.  O`qitish  metodlarini  takomillashtirish  va  pedagogik 

jarayonning  samaradorligini  oshirish,  o`quvchilarning  bilish  faoliyatini  takomillashtirish 

yullarini  anaqlash  bilan  bog`liq.  Bu  vazifa  amalga  oshirishda  o`quvchilarning  o`quv 

faoliyatini  tug`ri  tashkil  etish,  ularda  grafikaviy  faoliyatning  ratsional  usullarini  tarkib 

topshirish  muxim  rol  uynaydi.  Bu  es  o`qituvchilarning  pedagogik  maxoratini  ularning 

yangi  ish  formalariga  jalb  qilish  orqali,  ta`limning  eng  samarali  metodik  usullarini 

aniqlash va ularni amalda sinab ko`rish orqali oshirish mumkin. 

 

Keyingi  yillarda  o`qituvchilar  o`quvchilarning  tarqatma  topshiriqlar  bo`yicha 



mustaqil ishlarini tashqil qilish. O`quvchilarning o`quv faoliyatini aktivlashtirish va ularni 

ijodiy masalalarni xal qilishga jalb etish sohasida juda boy taxushga erishdilar. 

 

O`qitish  jarayonida  o`quvchilarning  tafakkurini  rivojlantirish  sohasida  qilinadgan 



ishlarni yanada takomillashtirishda o`quvchilarning o`quv ishlarini ratsional tashqil qilish 

bilan  bog`liqdir.  Bu  o`quvchilarni  faqat  bilimlar  sistemasi  bilan  ta`minlab  qolmay,  balki 

ulardafikirlash faoliyatining turli grafik masalalarni echish bilan bog`liq bo`lgan ratsional 

usullarni shakllantirish kerak. 

 

Metodika  va  pedagogik  psixologiyada  o`quv  ishlarining  eng  asosiy  usullarini 



tanlashga  katta  ahamiyat  berilmoqda,  o`quvchilar  bu  usullar  erdamida  keng  tarqalgan 

topshiriqlarni  echish,  chizmani  tahlil  qilish  va  o`qish  kabi  usullardan  foydalanmoqdalar. 



O`quchilarning  aqliy  faoliyatini  aktivlashtiishga    grafik  ishlar  ikki  tomodan  ta`sir  qiladi. 

Bir tomondan, u o`quvchilarning tasviriy tafakkurining rivojlanishiga, ikkinchi tomondan 

esa mantikiy tafakkurning rivojlanishiga bog`liqdir. 

 

Chizmachilikni o`qitish jarayonida o`quvchilaring tasviriy tafakkurining va fazoviy 



tasavvurlarining rivojlanishiga ahamiyat berilmoqda.  

 

Mantiqiy  tafakkurni  rivojlantirish,  tasovurlarning  turli  xil  kurinishlarini,  xar  hil 



buyumlarni,  buyumlar  bilan  tasvirlarni  va  xakozalarni,  ularning  muhim  va  muhim 

bo`lmagan  belgilarini  ajratish  va  qarama-qarshi  asosida  taqqoslash  usullari,  yangi 

materialni  baen  qilishda  induktsiya  bilan  deduktsiya  birlashtirish  masalalari  stida  holi 

ko`p ishlashga tug`ri keladi.  

 

O`rta umumiy ta`lim maktablarida chizmachilikni uqitishning asosiy masalalaridan 



biri,  o`quvchilarda  fazoviy  tasavvurlarini  rivojlantirishdir,  u  siz  fazoviy  shakllarni 

tasavvur qilishning etarli darajada rivojlanmaganligi tufayli oliy texnika o`quv  yurtlariga 

kirgan o`quvchilarni o`qitish va ularni urgatish anyaa murakkabdir.  

 

Chizmachilik  darslarida  fazoviy  tasavvurlarini  rivojlantirish  quyidagi  mazmunda 



bo`lishi  mumkin:  birinchidan,  biror  buyumning  chizmasini  yasashga  doir  va  uning 

berilgan chizmasini uqishga doir topshirishni bajarishda ularga tanish bo`lgan buyumning 

geometrik shaklini fikran aniq tasavvur qila bilash qobiliyatini rivojlantirish; 

 

Ikkinchidan  fazoviy  tasavvurlar  zapasini  kengaytirish,  ularni  mustaxkam  va 



sistemaga keltirish. 

Fazoviy  tasavvurlarni  rivojlantirish  bilan  chizmalik  o`qitishning  yana  bir  muxim 

masalasi  o`quvchilarning  fazoviy  tasavvurlarini  rivojlantirish  masalasi.  Ya`ni 

chizmachiliktan  o`quv  topshiriqlarini  bajarish  davomida  fazoviy  tasavvurlarning 

tuplangan  zapaslari  asosida  yangi  fazoviy  obrazlarni  tasavvur  obrazlarini 

konstruktsiyalash va fikran yaratish bilan uzviy bog`liqdir.  

 

Fazoviy  tasavvur  qilish  qobiliyatini  etarli  rivojlanmagan  taqdirda  biror  narsani 



grafik  ravishda  to`liq  tasvirlash  mumkin  emas,  chizmachilik  texnikasiga  o`qitish  ishga 

xech  qanday  erdam  berolmaydi.  Shakllarni  tasavvur  qilish  va  ifodalash  vositasi  bulgan 

grafik  tasvir  va  aql  faoliyati  bir-yuiri  bilan  nutq  fikriga  qanday  munosobatta  bulsa 

shunday  munosabatta  buladi,  ya`ni  agar  fikr  bulmasa,  xech  qanday  notiqliq  erdam 

bermaydi. Chizmalarni o`qitish jarayonida ikkita masala qo`yilishi mumkin.  

 

1) tasvirlangan buyumning shaklini aniqlash va 



 

2) texnik va texnologik xarakterdagi ma`lumotlarni ochish. 

 

O`rta  maktablarda  fazoviy  tushunga  va  fazoviy  tasavvurlarni  rivojlantirish  bilan 



bog`liq bo`lgan ishning ketma-ketligini taqlil qilish zarur.  

 

Chizmachilikning  rivojlanish  tarixiga  qisqacha  sharx.  Chizmachilik  fanining 



o`qitilishiga  XVII  asrda  asos  solgan,  lekin  VII-IX  asrlarda  Turkiston  dierida  qurilish 

inshootlarning  yuksalishi  jixatdan  Sharq  mamlakatlari  ichida  yagona  edi,  Abd  Rayxon 

Beruni  «turarjoylar  orasidagi  oraliqni  belgilash  joylarning  chegaralarini  aniqlash»,  ya`ni 

geodaziya degan  yirik kitobni 1000  yilda ezib tugatganlar va boshqalardir, shundan xam 

ko`rinib turibdini chizmachilik fani o`rta Osieda VII-asrdan boshlab rivoj topgan. 


 

1930-yilda  chizmachilik  bo`yicha  yangi  dastur  ishlab  chiqildi,  bunda 

o`quvchilarning grafik taergarligini yaxshilash yo`lida quyilgan muxim qadam bo`ldi. 

 

1932 yilda boshlab chizmachilik mustaqil fon sifatida ajralib chiqdi.  



 

Ishlab  chiqarishning  usishi  munosobati  bilan  1945-53  yillardagi  dasturlar  o`z 

mazmuni va yo`nalishi bo`yicha oldingi yillardagi dasturlardan tubdan farq qildi.  

 

1954  yilda  tasdiqlangan  chizmachilik  bo`yicha  tasdiqlangan  dastur,  chizmachilik 



fanini  amalda  o`rganishga  imkoniyatlar  yaratildi,  shu  yildan  boshlab  chizmalik  fani 

mustaqil fan bo`lib, uning o`rni etuklik atestatda kamol topdi, (ya`ni uning bahosi etuklik 

atestatda  qo`yiladigan  bo`ldi).  Unga  yillarda  chizmachilik  fani  o`rta  maktabda  7,  8,  9  va 

10 sinflarda mustaqil fan sifatida uqitila boshladi.  

 

Chizmalarni rivojlanish tarixini plakatlar orqali qiziqarli qilib bajarib berish lozim 



chizma  eng  zarur  tasvirlar  xisoblanadi:  bizning  zomonimizda  chizmalarsiz  binolar, 

gidrotexnikaviy  inshootlar,  mashina  eki  mexanizmlarning  xatto  kichik  detallarni  xam 

taerlab bulmaydi, shuning uchun xam chizma texniki tili «deb bejiz aytmagan».  

O`quvchilarda  o`quv  bilish  faoliyatini  faollashtirish  ularda  biror  masala  berilganda  uni 

ijodiy  echa  olish  mustaxil  va  tanqibiy  fikrlash  o`z  nuqtai  nazarini  ishlab  chiqa  olish  va 

ximoya  qila  olish.  Shuningdek  o`z  bilimini  muttasil  tuldirib  borish  va  uni  o`z  faoliyatida 

qullay olish singari shaxsini xususiy terish shonslantirishga erdam beradi. 

Ta`limdagi  faollik  o`quvchilarda  urganilaetgan  mavzuda  yuzaga  kelgen 

maummoga qiziqishi barkoror bo`lishi, butun dikka etibori ularga qaratilgan bo`lishi bilan 

ajralib turadi.  

Bilish faolligini uch darajaga bo`lish mumkin. Birinchi daraja-qayta tiklash faolligi 

o`quvchi  materialni  ed  olish  va  qayta  aytib  berish  shuningdek  uni  namunaga  oid  tadbiq 

qilishi  bilan  ajraladi.  O`quvchida  bilimni  chuqurlashtirishga  xarakat  sezilmaydi.  Ikkinchi 

daraja-izoqlovchi  faollik  bu  o`quvchining  urganilaetgan  materialni  anglab  etishga,  uni 

ma`lum  tushunchalar  bilan  bog`lashga,  bilimni  yangi  sharoitida  tadbiq  qilishga  xarakat 

namaen  bo`ladi.  Buning  o`ziga  xos  tomoni  shundaki  bunda  o`quvchi  katta  mustaqillik 

kursatib  boshlagan  ishni  oxirigacha  etkazish  va  agar  qiynalib  qolsa  unga  javob  topishga 

xarakat qiladi.  

Uchinchi daraja-ijodiy darajadagi faollik bu o`quvchining masalani yangi echimini 

topishga  qiziqishi  va  xarakat  qilish  bilan  xarakterlanadi.  Maqsadga  erishishda  o`quvchi 

qunt mashqad, qatilik kursatilishi bilan ajralib turadi. 

Demak  ta`limdagi  faollik  deyilganda  o`quvchining  faoliyat  xolati  emas  balki  shu 

faoliyatning sifati tushiniladi. Faollashtirish vositasi sifatida o`quv matkrialining mazmuni, 

ta`lim  metod  va  shakllarigina  emas,  balki  o`quv  jarayonining  ashieviy  bazasi, 

o`qituvchining  shaxsi  sifati  va  b.  ko`p  narsalar  xizmat  qiladi.  Lekin  bari  bir  bilish 

faoliyatini  faollashtirish  asosida  o`quvchining  o`quv  muammosini  anglash  va  xal  qilishga 

qatarilgan xarakat etadi.  

Xosh shunday ekan o`quvchini faol fikrlash faoliyatini qanday o`yg`otish mumkin.  

Xis  tuyg`uga  to`lgan  bilim  munosobati  o`quvchida  yuzaga  kelgan  masalaga  javob 

izlashni  tashkil  qilganda  paydo  bo`ladi.  Shunday  qilib  aqliy  faollikning  qalibi-bu  javob 

izlash ekan.  Lekin savollarning xammasi xam aqliy  akillikni ko`zgata vermaydi. Masalan 


chizma  qoyidalarini  bilish  bilan  bog`liq  savollar  javob  izlashga  undaydi.  Noeb  fikrlashga 

majbur qila olmaydi.  

Mustaqil  fikrlashni  tarbiyalash  uchun  kitobda  tayer  bir  qiymatli  javobi  bo`lmagan 

savollarni  qushish  zarur.  Lekin  ayni  vaqtda  bunday  savollar  uquvchini  bshiberk  ko`chaga 

olib  kirib  quymasligi  xam  kerak.  Masalan,  «Qanday  qirqimlarni  bilasiz»  qobilidagi  savol 

muayyan  aniq  bo`lmay  keng  noaniq  savoldir.  «Buylama  qirqimni  qanday  belgilari  ajratib 

turadi» singari savolga aniq javob izlandi.  

Savollar  o`quvchilarni  taqqoslashga  taxlil  qilishga  va  umumlashtirishga  majbul 

qiladigan  bulishi  kerak.  O`quv  jarayonida  mustaqil  ishning  roli  kattadir.Chizmachilik 

o`qitishda ularning kuyidagi turlari ishlatiladi.  

1.  O`quv  materialini  darslik  bilan  ishlash  asosiyda  uzlashtiish  masala  tutaga 

aylanani  teng  bulimlarga  bo`lish  singari  mavzulani  mustaqil  urganish  ijobiy  natiyjalar 

beradi. 

 2.    Yangi  materialda  o`qituvchi  tuzgan  savolda  javob  topish.  Bunday  vazifalarda 

o`quvchilar matnlar boshqacha chizishga xarakat qaladi.  

3.  Biror  paragraf  uqib  undan  asosiy  xollarni  ajratish.  O`qilgan  narsaning  planini 

tuzish.  Bunday  ishni  ba`zi  masalalarni  yaxshi  tushiravermaydigan  o`quvchilarg  berish 

maqsadga muvofiq. 

4.  Darslikning  rasmning  materiallari  bilan  ishlash.  Masalan,  berilgan  rasmdagi 

chizmalar bo`yicha qator savollar tuzish mumkin. Qanday geometrik tasvirlar ko`rsatilgan.  

Ular o`zaro qanday munasobatda va x.k. 

Amalga  o`quvchilarga  tuliqligicha  berib  quyiladiga  ishlar  kam  uchraydi.  Oatda 

o`qituvchining  tushintirishi  mustaqil  ishlar  bilan  birgalikda  olib  boriladi  va  bu  yaxshi 

samara  beradi.  Shuningdek  qiziqarli  masalalarni  jarayonining  bir  qismi  sifatida  kiritish 

xam katta naf bo`ladi.  

O`quvchilarning mustaqil faolligi fanga bo`lgan qiziqish bilish faolligini oshirishda 

grafik  vazifalar  katta  rol  o`ynaydi.  Grafik  tasvir  bilan  bog`liq  bo`lgan  masalalarning 

xammmasi  grafik  masalalar  deyiladi.  Grafik  vazifalar  fanlar  aro  aloqada  bog`lovchi  bant 

bo`lib xizmat qiladi.  

Grafik vazifalar mavzular buyiga optimal darajada ishlab chiqilgan sistema bo`lishi 

zarur.  O`quv  dasturidan  ko`rsatilagan  umumiy  xarakterdagi  grafik  vazifalarni 

murakkabliligiga qarab aniqlashtirish lozim.  

Grafik  vazifalarni  tuzishda  kuyidagi  ba`zi  metodik  va  didaktik  talablarga  amal 

qilish zarur. Grafik vazifalar uqitishning xamma bosqichlarida qullanishi zarur. Oddiydan 

murakkabga qarab qat`i kerma-ketlikka ega bo`lishi zarur. 

Xar  bir  masala  darsning  ta`lim  tarbiyaviy  vazifalariga  javob  berib  o`quv  materiali 

o`zlashtirish  va  mustaxkamlashga  yunaltirilgan  bo`lishi  shart.  Masalalarni  bajarish 

jarayonida  uqituvchi  zarur  erdamini  maslaxatlarini  berib  uning  borishini  nazorat  ostida 

ushlashi shart.  

O`quvchilar  tomonidan  bajarilgan  xamma  vazifalar  tekshirilishi  va  baxolanishi 

zarur. U eki bu vazifani bajarishda yo`l quyilgan xatolar o`qituvchi tomonidan o`quvchilar 

bilan birgalikda taxlil qilinishi shart. 



Proektsiyalash asoslari buyiga grafik faoliyatning xarakteriga qarab ularni kuyidagi 

guruxlarga ajratish mumkin.  

Tasvirning etishmovchi qismlarini chizib tuldirish. 

Berilgan turli malumotlar bo`yicha tasvirlab yasash masalalari.  

Chizmani o`qishga doir masalalar.  

Tasvirlar  miqdori  o`zgartirishga  doir  masalalar.  Biz  grafik  vazifalarning  ba`zi 

turlarini  tekshirdik  xalos,  lekin  bu  o`qituvchi  oldida  keng  imkoniyatlardan  foydalanishga 

asos bo`lib izmat qiladi davomiy orqasida. 



Savollar: 

1.

 



Chizmachilik darslarida fazoviy tasvirlarni rivojlantirishning mazmuni nimadan iborat? 

2.

 



Turkistonda chizmachilik qachondan boshlab rivojlangan? 

3.

 



1954 yildagi chizmachilik dasturining mazmuni nimadan iborat? 

4.

 



1999  yildagi  chizmachilik  dasturini  mazmuni  nimadan  iborat  va  oldingi  dasturlardan  qanday  farqlari 

bor? 


5. Bilish faoliyatini faollashtirish deb nimaga aytiladi. 

6. Faollik deb nimaga aytiladi. 

7. Bilish faolligi qanday darajaga ajratilgan. 

8. Faollashtirish vositalari deyilganda nimalar tushiniladi. 

9. Mustaqil ishlashning muximligi nimada. 

10. Grafik vaziflarning axamiyati nimada. 

 

ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀР



ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀР

ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀР

ÔÎÉÄÀËÀÍÈËÃÀÍ ÀÄÀÁÈÉÎÒËÀР

:

    


 

1.

 



Botvinnikov A. D. Lmov B. F. «Nauchnie osnovi formirovaniya graficheskix znaniy i 

navikov» M-1979yu 

2.

 

Botvinnikov A. D. Va boshqalar «Chizmachilik» T-«O`qituvchi» 1989. 



3.

 

Dembinskiy S. I. Kuz`menko B.I. «O`rta maktab chizmalikni o`qitish metodikasi» T-



»O`qituvchi» 1973. 

4.

 



Qobiljonov  K.  M.  va  boshqalar  «Chizmachilik  va  chizma  geometriya  asoslari»  T-

»O`qituvchi» 1983. 

5.

 

Isaeva M. Sh. «Chizmachilikdan topshiriqlar».T-«O`qituvchi» 1993. 



6.

 

Urta maktab dasturlari. Chizmachilik. 



7.

 

Umronxujaev A. «Proektsiyalash asoslari» T-»O`qituvchi» 1992. 



8.

 

Osnovi metodiki obucheniya chercheniyu po redakts. T-«O`qituvchi» M-1966. 



9.

 

M. I. Maxmudov «Problemnie obucheniya» M-1975. 



10.

 

V.  I.  Kuz`menko,  M.  A.  Kosalamov  «Metodika  prepodovaniya  chercheniya»    M-



1981. 

11.


 

S.I.  Dembinskiy,  N.O.  Sevastopol`skiy  «O`rta  maktab  chizmachilik  darslari»        T-

«O`qituvchi» 1978. 

12.


 

O`rta maktab. Chizmachilik (A.D. Botvinnikov taxriri ostida) [12] 7-18.  



 

 

Download 340.28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling