Tayyorgarligi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY 
TA’LIM FAN VA INOVATSIALAR TA‘LIM 
VAZIRLIGI FARG‘ONA DAVLAT 
UNIVERSITETI 
SIRTQI FAKULTET 
JISMONIY MADANIYAT YO’NALISHI 
S20.94-GURUH TALABASI: 
Shavkatov Axrorjonning 
 
MAVZU: 
BO`LAJAK SPORTCHILARNING JISMONIY 
TAYYORGARLIGI
 
 
 

---

 
 
 
BO`LAJAK SPORTCHILARNING JISMONIY 
TAYYORGARLIGI
Reja: 
1. Sport Metrologiyasi 
2. Sportchilarning jismoniy tayyorgarligi 
3. Maxsus mashqlari 
 
 
 

---

Metrologiya (
yunoncha
: metron 
— oʻlchov va logos — taʼlimot) — 
oʻlchovlar, ularning bir xilligini taʼminlash usullari va vositalari hamda talab 
etilgan aniqlikka erishish yoʻllari haqidagi fan; fizika bulimi. Asosiy 
muammolari: a) oʻlchashlarning umumiy nazariyasi; b) kattaliklar birliklarini 
va u
larning tizimlarini yaratish; v) oʻlchash usullari va vositalari; g) 
oʻlchashlar aniushgi (oʻlchashlar noaniqligi nazariyasi, oʻlchashlar xatoligi 
nazariyasi) ni baholash usullari va ifodalash yoʻllari; d) oʻlchashlar bir xilligini 
taʼminlash; ye) etalonlarni yaratish; j) oʻlchash vositalari va oʻlchash 
uslublarining tavsiflarini aniqlash va birliklar oʻlchamlarini etalonlardan 
qolgan barcha oʻlchash vositalariga oʻtkazish usullari. 
Dastlab, M. turli oʻlchovlar (chiziqli kattaliklar, massa, sigʻim va boshqalar), 
shuningdek, turli mamlakatlarda koʻllaniladigan tangalar va ular orasidagi 
nisbatlarni bayon etuvchi fan sifatida ifodalangan. 1975-yil 20-mayda 
Xalqaro Metrik Konvensiyaning imzolanishi, oʻlchovlar va tarozilar Xalqaro 
byurosi ilmiy institutining hu
kumatlararo darajada taʼsis etilishi M.ning 
rivojlanishida muhim ahamiyatga ega boʻldi. 
M. yuqori aniklikdagi fizik tajribalarga tayanadi, u fizika, kimyo va boshqa 
tabiiy fanlar yutuklaridan foydalanadi, shu bilan birga, moddiy dunyo 
obʼyektlari xossalarining miqdoriy ifodalanishiga imkon beruvchi oʻziga xos 
qonun va kridalarni belgilaydi. Oʻlchashlarning umumiy nazariyasi va 
natijalari (nazariy M.) ning haqqoniyligini baholash uzluksiz rivojlanmoqda; 
unga oʻlchash jarayonlari va bu jarayonlarning elementlari: oʻlchanayotgan 
kattaliklar, ularning birliklari, oʻlchash vositalari va usullari, oʻlchash 
sharoitlari, oʻlchash natijalarini tahlil qilish va oʻrganish natijasida olingan 
maʼlumotlar va umumlashmalar kiradi. 
M.da oʻlchanadigan kattalik obʼyekt (tizim, jarayon) ning xususiyati sifatida 
izohlanadi. U sifat jihatidan ajratilishi va miqdoriy aniqlanishi mumkin, yaʼni 
xususiyat sifatida kator obʼyektlar uchun umumiy va u bir obʼyekt uchun 
boshkasiga Karaganda maʼlum son marta katta yoki kichik boʻlishi mumkin. 
Mas, uzunlik, massa, zichlik, temperatura, kuch va boshqa (obʼyektning fizik 

---

xususiyatlarini aks ettiruvchi kattaliklar). Har bir obʼyekt yetarlicha aniqlikdagi 
xususiyatlarga 
— uzunlik, massa, zichlik va boshqa ga ega; obʼyekt uchun 
kattalik tushunch
asi aniq boʻladi (mas, stolning uzunligi, tarozi toshining 
massasi, suyuklikning zichligi va boshqalar). Faqat aniq kattaliklarni oʻlchash 
mumkin. Katallikka obyektiv (miqdoriy) baho berish uchun shu kattalikning 
birligini (ayrim kattaliklar uchun 
— shkalani) tanlab olish kerak. Kattalik birligi 
— sonli qiymati keli-shuv boʻyicha birga teng qilib qabul qilingan (aniq) 
kattalik. Har xil oʻlchamli (mas, temperatura shkalasi, Brinel boʻyicha qattiqlik 
shkalasi) bir nomdagi kattaliklar qiymatlarining ketma-ketligi kattalik shkalasi 
deb ataladi. 
Fanning rivojlanishi bilan ayrim birliklar va ularning kattaliklarini tasodifiy 
tanlashdan birliklar tizimlarini tuzishga oʻtildi. M.da fizik kattaliklar va 
kattaliklar birliklari tizimlarini tuzish prin-
siplari oʻrtasidagi aloqalar, 
shuningdek, anik, birliklar tizimining nazariy tomonlari koʻriladi. Hozirgi 
vaqtda yuzdan ortiq davlat rasman qabul qilgan Xalqaro birliklar tizimi SI 
keng qoʻllaniladi. Nazariy M. oʻlchashlar anikligi (oʻlchashlar xatoligi) ni va 
noaniqligini 
baholash usullariga bagʻishlangan. Bunda ehtimollik nazariyasi 
va matematik statistika, shuningdek, matematikaning boshqa boʻlimlaridan 
keng foydalaniladi. 
Oʻlchashlarning bir xilligiga erishish uchun qoʻllaniladigan barcha oʻlchash 
vositalari toʻgʻri darajalanishi va ularni davriy qiyoslash yoki kalibrlashdan 
oʻtkazish lozim. Buning uchun kattaliklar birliklarining etalonlari — oʻlchash 
vositalari, kattaliklar birliklarini asliday qaytarish va ularning oʻlchamlarini 
boshqa oʻlchash vositalariga oʻtkazish uchun moʻljallangan barqarorligi 
yuqori va aniq maxsus texnik vositalar qoʻllanilgan. M. etalonlar yordamida 
kattaliklar birliklarini qayta tiklash usullarini va ularning aniqligini oshirish 
yoʻllarini, shuningdek, birliklar oʻlchamlarini oʻtkazish usullari (qiyoslash 
uchullari) ni ham oʻrganadi. 
Qonunlashtiruvchi M. 
— davlat tomonidan aniq belgilanishi va tekshirilishi 
talab qilinadigan, oʻlchashlar va oʻlchash vositalarining bir xilligigaerishish 

---

bilan bogʻliq masalalarni koʻradi. Davlatlarda oʻlchashlar bir xilligini talab 
etiladigan darajada taʼminlash va saqlab turish uchun M. boʻyicha milliy 
idoralar tomonidan boshqariladigan metrologik xizmatlar tashkil etiladi. 
Jismoniy mashg’ulotlarning ahamiyati va bolalar bog’chasining kundalik 
rejimida ularning tutgan o’rni. Jismoniy mashg’ulotlar bolalarni jismoniy 
mashqlarga uyushqoqlik bilan, sistemali suratda o’rgatishning asosiy formasidir. 
Bola organizmining ish qobiliyati munosabati bilan jismoniy mashg’ulotlarning 
tuzilish sxemasi.. Jismoniy mashqlarni tanlash va birga qo’shib olib borish. 
Jismoniy qo’llanmalaridan foydalanish. 
Mashg’ulot har bir qismining tuzilishi, mazmuni va ularga doir uslubiy 
ko’rsatmalar. 
Jismoniy mashqlarni bajarishda ehtiyot choralarini ta’minlash va mayib 
bo’lishlikning oldini olish.Yilning turli fasllarida jismoniy mashg’ulotlarni o’tkazish 
uslubi. Ilk yoshdagi bolalar bilan va yosh jihatdan aralash gruppalarda jismoniy 
mashg’ulotlarni o’tkazish uslubi. Tarbiyachining jismoniy mashg’ulotlarini 
baholash. Bilimlarini o’zlashtirib olishi, jismoniy mashqlarni to’g’ri va tez bajarishi 
ustidan nazorat qilish. Bolalarning mashg’ulotgacha va mashg’ulotdan keyingi 
ahvoli va hatti-harakatini kuzatish. Jismoniy mashg’ulotlarini o’tkazishni tahlil 
qilishga doir savollar. 
31. Kichik va o‘rta guruhlardan jismoniy tarbiya mashg’ulotini o’tkazish uslubi 
(Nazariy) 
Yilning turli fasllarida jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini o’tkazish .kichik va 
o‘rta guruhlarda va yosh jihatdan aralash guruhlarda jismoniy tarbiya 
mashg’ulotlarini o’tkazish uslubi. Tarbiyachining jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini 
baholash. Bilimlarni o’zlashtirib olish, jismoniy mashqlarni tez va to’g’ri bajarishi 
ustidan nazorat qilish. 

---

32. Katta va tayyorlov guruhlarda jismoniy tarbiya mashg’ulotini o’tkazish 
uslubi (Nazariy) 
Katta va tayyorlov guruhlarda o’qituvchining topshirig’iga binoan 
mashg’ulotni qismlarga bo’lgan holda plan - konspektini tuzish, o’tkazish va tahlil 
qilish. 
O’quvchilarga jismoniy tarbiya mashg’ulotini har bir qismini dastur bo’yicha 
tuza olishga, mashg’ulot plan konspektini tuzish va o’tkazishga o’rgatish. 
33. Kichik va o‘rta guruh bolalari uchun jismoniy tarbiya mashg’ulotini plan – 
konspektini tuzish (Amaliy) 
O’quvchilarga jismoniy tarbiya ish formalaridan jismoniy tarbiya 
mashg’ulotini va kundalik hayotda olib boriladigan jismoniy mashqlarni mustaqil 
olib borishni talab qilish. 
O’quvchilar amaliyotda bajaradigan mashg’ulotlarga ko’rgazmali qurollar 
tayyorlash. 
34. Katta va tayyorlov guruh bolalari uchun jismoniy tarbiya mashg’ulotini 
plan – konspektini tuzish (Amaliy) 
Katta va tayyorlov guruhlarda mashg’ulotning har bir qismini tuzilishi, 
mazmuni va ularga doir uslubiy ko’rsatmalar berish , farqlashga o’rgatish. 
Turli yosh guruhlarda jismoniy tarbiya ish formalaridan jismoniy tarbiya 
mashg’ulotini va kundalik hayotda olib boriladigan jismoniy mashqlarni mustaqil 
olib borishni talab qilish. 
Mustaqil ish. Amaliyotda jismoniy tarbiya mashg’ulotini mustaqil bajarish va 
tahlil qilish. O’quvchilarga dastur bo’yicha turli yosh guruhlarga mashg’ulot 
konspektini berish 
35.Sport elementlari bo’lgan o’yinlarni ahamiyati va o’tkazish uslubi (Amaliy) 
Sport elementi o’yinlari harakatli o’yin turkumiga kirishi, bolalarni har 
tomonlama tarbiyalashdagi ahamiyati. Sport elementi o’yinlari tarkibiga asosiy 

---

harakat mashqlarini kirishi va bu o’yinni o’ynash orqali fazoda mo’ljal olishga,ko’z 
bilan chamalash malakalarini rivojlantirish. 
Katta va tayyorlov guruhlarda sport elementi o’yinlarini mazmun jihatdan 
farqlashga o’rgatib amaliyotga v amaliy darslarda o’tkazishga o’rgatish. Bu o’yinlar 
orqali bolalarni chaqqonlik, epchillik kabi jismoniy sifatlsrni tarbiyalash 
Volleybol. Umumiy xususiyati: Bola rivojida o’yin ahamiyati. Sharoit yaratish: 
joyni tayyorlash, narsalarni, bolalarni tashkillashtirish. O’rgatish uslubi: O’rgatish 
uslubi: O’rgatish yo’li, mos mashqlarni tanlash, bajarish texnikasi, topshiriqni 
murakkablashtirish, o’yin qoidalari, xatolarni to’g’rilash va ogohlantirish, o’yin 
davomiyligi. 
Basketbol. Umumuy xususiyati. Bolaning rivojida o’yin mohiyati. Sharoit 
yaratish: bolalarni uyushtirish, narsa va joylarni tayyorlash. O’qitish uslubi: o’qitish 
yo’li, mos o’yinlarni tanlash, o’yin qoidalari, murakkab mashqlarni bajarish 
texnikasi, xatolarni ogohlantirish va to’grilash, o’yin davomiyligi. 
Futbol. Umumiy xususiyati. O’rgatish uslubi: bolalarni tashkillashtirish, joyni 
tayyorlash, o’rgatish yo’li, mos mashqlar, o’yinga oid topshiriqlar, topshiriqni 
murakkablashtirish, xatolarni to’g’rilash va ogohlantirish, o’yin davomiyligi. 
Badmenton:Umumuy xususiyati. O’rgatish uslubi.: bolalarni uyushtirish, 
o’rgatish yo’li, ikkita teng komandaga bo’lib ,ikkita raketka va valanchik orqali bir-
biriga uzatish orqqali o’ynash usullarini o’rgatish. 
Stol-tennisi: Umumuy xususiyati . O’rgatish uslubi.:Bu o’yinni stol o‘rtasiga 
setka tutilgan bo’lib, kichkina raketka orqali va silindr koptok bilan o’ynash usulini 
o’rgatish. 
Mustaqil ish.Internet orqali sport elementi bo’lgan o’yinlarga referat 
tayyorlash. 

---

36. Sport mashqlarining ahamiyati va o’rgatish uslubi. 
Qishki va yozgi sport mashqlarini (Amaliy) 
Velosipedda yurish. Velosiped turlari. Velisipedda yurish uchun joy tanlash. 
Velosipeddan foydalanish qoidalari va unga qarash. Ikki va uch g’ildirakli 
velosipedlarda yurish xususiyatlari. Velosipedda yurish uslubini o’rgatishYo’l 
harakati qoidalariga rioya qilish. 
Samakatda yurish. samakat turlari, samakatda yurish hususiyati, samakatdan 
foydalanish qoidalari.Yo’l harakati qoidalarini egallash mashqlari va o’yinlari. 
Bolalarni yo’lga olib chiqish. 
G’ildirakli kon’kilarda yurish. Sharoitni yaratish, joyni tanlash, mos oyoq 
kiyimlarini tanlash, kon’kilarni saqlash. O’rgatish uslubi. Chapga , o’nga burilishni 
bir joyda bajarish. 
Suzish. suvdagi harakatni o’ziga xosligi. Suzish mohiyati. Suzish usullari va 
ular texnikasining xususiyati . Joyni tanlash va tayyorlash. Maktabgacha yoshdagi 
bolalarning cho’milishi uchun basseyn turlari.Cho’milish buyumlariga gigiyenik 
talablar. Suvda turish qoidalari.Bolalarni tashkillashtirish. O’rgatish uslubi. 
Sport mashqlariga bolalarni uyushtirish, tayyorlov mashqlari, o’rgatish usullari, 
xatolarni oldini olish va tuzatish, jarohatlanish va sovuq olishini oldini olish. 
Sport mashqlariga bolalarni uyushtirish, tayyorlov mashqlari, o’rgatish usullari, 
xatolarni oldini olish va tuzatish, jarohatlanish va issiq olishini oldini olish. 
Mustaqil ish. Internet orqali sport mashqlariga referat tayyorlash. 
37. MTMda jismoniy sog’lomlashtiruvchi tadbirlar. Ertalabki badantarbiya 
(Nazariy) 

---

Ertalabki gimnastika.Ertalabki badantarbiya ahamiyati hamda ularning bolalar 
bag’chasining kundalik rejimidagi o’rni. 
Ertalabki badantarbiya tuzilishi. Jismoniy mashqlarni tanlash . jismoniy 
qo’llanmalari (bayram, tayoqcha, halqacha boshqalar…)dan foydalanish. 
Komplekslar tuzish . komplekslar o’tkazish davomiyligi va ularni almashtirib turish. 
O’quvchilarni ertalabki badan-tarbiyani to’g’ri tashkil qilishini, uning tuzilishi, 
jismoniy mashqlarni to’g’ri tanlash, jismoniy qo’llanmalardan foydalanish. 
Komplekslar o’kazish davomiyligi ularni almashtirib turish. 
Bolalarni charchash holatini yo’qotish va ularning ishchanlik qobiliyatini 
oshirish maqsadida rasm , loy va plastilindan buyumlar yasash, sanoq, nutqni 
o’stirish va boshqa mashg’ulotlar prosessida jismoniy daqiqalarni o’tkazish 
zarurligi. 
38. Kichik va o‘rta guruhlarda ertalabki badantarbiyani ahamiyati va o’tkazish 
uslubi (Amaliy) 
Bolalar organizmiga ertalabki badan-tarbiyani ahamiyati. Bolalar bog’chasida 
ertalabki badan-tarbiyani o’rni va o’tkazish uslubi. 
Kichik va o‘rta guruhlarda adabiyotlar va dasturdan foydalanib, ertalabki 
badantarbiya plan-konspektini tuzish va o’tkazish yo’llarini tahlil qilish. 
Bolalar organizmiga ertalabki badan-tarbiyani ahamiyati. Bolalar bog’chasida 
ertalabki badan-tarbiyani o’rni va o’tkazish uslubi. 
Kichik va o‘rta guruhlarda adabiyotlar va dasturdan foydalanib, ertalabki 
badantarbiya plan-konspektini tuzish va o’tkazish yo’llarini tahlil qilish. 
Mustaqil ish. Kichik va o‘rta guruhlarda ertalabki badan tarbiyani dastur 
asosida plan konspektini tuzish va o’tkazishga o’rgatish. O’quvchilar o’tkazgan 
ertalabki badan tarbiyani kuzatish va tahlil qilish. 
Asosiy mashg’ulot-Jismoniy tarbiya uslubiyati fani bo’yicha tuzilgan 
dasturdagi o’tiladigan nazariy mashg’ulotlar dars formasida olib borilib o’qituvchi 

---

dasturni asosiy mavzularni bayon qiladi, o’quvchilarni mustaqil ishlari uchun 
ko’rsatmalar beradi. O’quvchilarni bayon qilayotgan mavzuni to’la idrok qilishlari 
maqsadida uni tushuntirish bilan birga mashqlarni qilib ko’rsatish, ko’rsatma 
qurollarni (jadval, sxema, rasm, fotosur’at, slaydlar, videoglaz, kodoskop, 
magnitofon yozuvlari) shuningdek o’qitishning boshqa texnik vositalaridan 
foydalanish tavsiya etiladi. Prezidentimizning I.A.Karimovning “Sog’lom avlod 
dasturi”, “O’zbekiston iftixorlari” kitobi bilan tanishtirib, “Ta’lim haqidagi qonun” 
asosida dars o’tish tavsiya etiladi. 
Amaliy mashg’ulotlarda o’quvchilar maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni 
jismoniy mashqlarga o’rgatish metodikasini o’rganadilar. Bolalar bog’chasida 
jismoniy tarbiya vazifalarini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan bilim va amaliy 
ko’nikmalar hosil qiladilar. Amaliy mashg’ulotlar o’quv uslubiy xarakterdagi 
mashg’ulotlar, namunali mashg’ulotlar va o’quv gruppalaridagi o’quv amaliyoti 
tarzida o’tkaziladi. O’quv uslubiyati mashg’ulotlarida o’quvchilar maktabgacha 
ta’lim yoshidagi bolalarni jismoniy mashqlarga o’rgatishning usul va uslublarini 
ertalabki badan tarbiya, jismoniy tarbiya mashg’ulotlari, harakatli o’yinlarni 
o’tkazish yo’llarini o’rganadilar. Hamda jismoniy qo’llanmalar tayyorlash usullari 
bilan tanishadilar. Bu mashg’ulotlar nazariy qoidalarini bayon qilish bilan birga 
jismoniy mashqlarga o’rgatishning usullarini amalda ko’rsatish, o’quvchilarni 
o’qituvchi topshiriqlarini bajarish yo’li bilan o’tiladi. 
Namunali mashg’ulotlar bog’chada o’tkazilib pedagogik amaliyotning tarkibiy 
qismi bo’lib, kursni o’qish bilan parallel olib boriladi. O’quv amaliyoti 
o’quvchilarni quyidagi malaka va ko’nikmalar hosil qilishga qaratgan bo’lishi 
kerak. 
•
Farmoish va buyruq berish; 
•
Mashqlarni ko’rsatish, tushuntirish uchun to’g’ri joy tanlash. 
•
Terminalogiyani bilish; 
•

---

Jismoniy mashqlarga o’rgatishda xilma-xil va uslublardan foydalanish; 
•
Mashqlarni tushuntirishni, ularni bajarib ko’rsatish bilan birga qo’shib olib 
boorish; 
•
Jismoniy mashqlarni bajarish sifatini baholash, xatolarni aniqlash ularni 
bartaraf qilish usullarini topish; 
•
Ertalabki badan tarbiya, harakatli o’yinlar, jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini 
plan-konspektlarini tuzish, kuzatishlarni yozib borish.