Tayyorlandi Samadova Marjona 017-52-guruh Biofizikaning predmeti, vazifalari

3.           Biofizik tadqiqotlarning usullari.

Biofizik tadqiqotlarlarning usullari turli tuman bo‘lib ularga:

Elektron mikroskopiya usuli

Spektrofotometriya usuli 

Rentgen nurlari difraksiyasi usuli

Doiraviy dixroizm usuli 

Yadro magnit rezonans usuli

Va ko‘plab usullarni misol keltirish mumkin. Eng ko‘p hozirgi kunda foydalanadigan usullardan bo‘lgan poligrafiya haqida ma'lumot beraman.

Polarografiya, sifatli tahlilning elektrokimyoviy usuli, miqdoriy tahlil va kimyoviy jarayonlar kinetikasini o'rganish. P. Y. Geyrovskiy tomonidan taklif qilingan va keyinchalik A. N. Frumkin va boshqa olimlar tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu element o'rganilayotgan eritmalarning elektrolizi natijasida olinadigan va oqim kuchining I elektrolitik katakchaga qo'llaniladigan doimiy (shakldagi) Epost kuchlanishiga bog'liqligini ifoda etuvchi oqim kuchlanishining egri chiziqlarini - polarogramlarni (qarang Polarizatsiya elektrokimyoviy) izohlashga asoslangan. Polarogramlarni olish uchun (polarograf yordamida yozib olingan) sinov eritmasi polarizatsiyalanadigan mikroelektrod (PE) va qutblanmaydigan elektrod (NE) bo'lgan kameraga joylashtiriladi. Odatda simob tushadigan elektrod PE sifatida ishlatiladi (uning yuzasi yangilanadi). Elektrodning PE ga bo'lgan reaktsiyasi eritmada sezilarli kimyoviy o'zgarishlarni va sezilarli potentsial farqni keltirib chiqarmaydi, chunki PE har doim ham NE ga nisbatan kamroq bo'ladi. P.da oksidlanish - qaytarilish, adsorbsiya, kataliz jarayonlaridan foydalaning. Agar Epost elektrodining potentsiali salbiy (yoki musbat) tomonga o'zgarsa, u holda ma'lum bir qiymatda (a-rasm), pasayishni (yoki oksidlanishni) boshlash uchun etarli bo'lsa, pe yaqinidagi sinov moddaning (depolarizator) ionlari mikroelektrodda zaryadlana boshlaydi va ularning PE ga yaqin konsentratsiyasi pasayadi. Elektrodga yaqin hududda konsentratsiyalarda farq yuzaga keladi, bu pe yuzasiga ionlarning tarqalishini keltirib chiqaradi. Elektrolitik (diffuziya, rasm. Ya'ni) oqim Ie kontaktlarning zanglashiga olib keladi. Epostda yana bir o'zgarish bilan, hozirgi Ie kuchayadi va vaqt o'tishi bilan (c nuqtasida) depolarizatorning dastlabki kontsentratsiyasiga mutanosib bo'lgan chegara qiymati (chegara oqimi) ga etadi. Cheklovchi tokning o'rtacha qiymatiga mos keladigan potentsial (B nuqtasi) yarim to'lqinli potentsial deb nomlanadi va E1 / 2 depolarizatorning xususiyatini tavsiflaydi (turli xil moddalarning E1 / 2 odatda maxsus jadvallarda keltirilgan). Agar eritmada bir nechta depolarizatorlar mavjud bo'lsa, u holda polarogram bir nechta to'lqinlarni (polarografik spektr) ifodalaydi, ularning har biri sifat jihatidan (E'1 / 2, E''1 / 2, ... ga muvofiq) va miqdoriy jihatdan (Ya'ni, rasmda keltirilgan). I'e, I'e) kontsentratsiyasi maxsus formulalar bo'yicha hisoblanadigan tegishli modda, ya'ni elektrod jarayonining tezligiga bog'liq bo'lib, unga ko'ra qisman qaytariladigan va qaytarib bo'lmaydigan (asta-sekin) jarayonlar ajralib turadi. PE va NE o'rtasidagi elektr maydoni tufayli ion uzatish natijasida yuzaga keladigan joriy tarkibiy qismni istisno qilish uchun (bu oqim depolarizatorning kontsentratsiyasiga mutanosib emas), sinov eritmasiga befarq elektrolitning (fon eritmasi deb ataladigan) 50 barobardan ko'proq oshishi qo'shiladi. Polarizatsiya kuchlanish diapazoni polarografik jihatdan passivdir. Elektrod eritma interfeysida kuchlanish qo'llanilganda, asosiy shovqin - kapasitiv oqim paydo bo'lishiga olib keladigan er-xotin elektr qatlami paydo bo'ladi.







4.          O‘zbekistonda biofizik tadqiqotlarning rivojlanishi.

Biofizikani fan sifatida tan olinishida olimlar Lyob va Shadelarning xizmatlari katta bo‘ldi. Ularning partenogenez, yallig‘lanish va serpushtlilik kabi jarayonlarni fizik kimyoviy nuqtai nazardan o‘rganishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Rossiyada olimlardan P.P.Lazarev, S.I.Vavilov, P.A.Rebinder, N.K.Kolsova, B.N.Tarusov, V.V. Yefimov, S.V.Kravkovlarning fundamental tadqiqotlari natijasida o‘ziga xos biofizika maktabiga asos solindi. O‘tgan asrning o‘rtalarida biofizikaning rivojlanishida sobiq Ittifoq Fanlar akademiyasining Biofizika instituti, M.V.Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti Biofizika kafedrasi ilmiy xodimlarining tadqiqotlari katta ahamiyatga ega  bo‘ldi.

O‘zbekistonda olib borilgan biofizika sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning asosiy yo‘nalishlari: biologik membranalarning tuzilishi va funksiyalarini fizik-kimyoviy asoslarini o‘rganish (B.O.Toshmuhamedov, Z.U.Bekmuxametova, M.M.Raximov, M.U.To‘ychibayev, E.M.Maxmudova), ionlar transportining molekulyar mexanizmlari va ion kanallari xususiyatlarini o‘rganish (O.V.Krasilnikov, R.Z.Sobirov, M.V.Zamarayeva), qo‘zg‘aluvchan membranalarning ion kanallari va neyroretseptorlarini (P.B.Usmanov, J.Kalikulov),  biologik faol moddalarning tuzilishi va ta’sir qilish mexanizmlarini o‘rganish  (T.F.Aripov, U.Z.Mirxo‘jayev, B.X.Saloxutdinov, B.T.Ibragimov) bioenergetika va bog‘lovchi membranalar funksiyasini o‘rganish (A.I.Gagelgans, M.X.Gaynutdinov, M.I.Asrarov), fotobiologik jarayonlar  (YE.YE.Gussakovskiy, I.G‘.Axmadjonov) va o‘simlik membranalari orqali  ionlar tashilishini o‘rganish (A.Q.Qosimov, K.S.Safarov) kabilardan iborat bo‘ldi.