Tdtu “tabiiy fanlar” kafedrasi 2020 2-ma’ruza mexaniка

TDTU
“TABIIY FANLAR” KAFEDRASI
2020
2-ma’ruza
MEXANIКА
Маъруза мавзуси:

Моддий нуқта динамикаси. Динамиканинг асосий вазифаси. Инерциал ва ноинерциал саноқ системалари. Нъютонинг I қонуни (инерция қонуни). Нъютоннинг II қонуни. Куч. Ньютоннинг III қонуни. Табиатдаги ўзаро таъсир турлари. Оғирлик кучи. Оғирлик. Ишқаланиш кучлари.
Маъруза режаси

• Nyutonning birinchi qonuni;
• Nyutonning ikkinchi qonuni;
• Nyutonning uchinchi qonuni;
• Butun olam tortishish qonuni;
• Og`irlik kuchi va og`irlik;
• Tinchlikdagi ishqalanish;
• Sirpanish ishqalanish;
• Dumalash ishqalanish;
• Elastiklik kuchi;

Nyutonning birinchi qonuni
Agar jismga boshqa jismlar ta’sir etmasa yoki ta’sir etuvchi kuchlar o’zaro kompensatsiyalangan b’lsa , u o’zining tinch holatini yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi.
Jismlarning o’zini tinch holatini yoki tog’ri chiziqli tekis harakatini saqlab qolish xususiyati , jismlarning inersiya xususiytI deb ataladi.
Massa – jism inertsiyasining o’lchov birligidir. [m] =kg
Hajm birligidagi massaga jism zichligi deyiladi
Jism o’zining tinch holatini yki to’g’ri chiziqli tekis harakatini tashqaridan boshqa jismlar ta’sir etmaguncha saqlab qoladigan sanoq tizimi inertsiya sanoq tizimi deb ataladi.
Nyutonning ikkinchi qonuni
Moddiy nuqtaning olgan tezlanishi , ta’sir etuvchi kuch yo’nalishiga mos kelib, shu kuchga moddiy nuqta massasining nisbatiga tengdir.
Nyutonning ikkinchi qonunining umumiy ifodasi: Moddiy nuqta xarakat miqdorining vaqt bo’yicha xosilasi jizmga tasir etuvchi kuchga tengdur.
moddiy nuqta impulsi.
Jismga bir vaqtning o’zida bir necha kuch ta’sir etsa:
Nyutonning uchinchi qonuni
Tajribalar asosida quyidagilar aniqlangan:
Ikki jismning o’zaro ta’sirida doimo ikki kuch vujudga keladi, bu kuchlar shu lismlarning ikkalasiga qo’yilgan bo;ladi.
Bu kuchlar bir to’g’ri chiziq bo’ylab, qarama qarshi tomanga yo’’naladi.
Bu kuchlarning absalyut qiymatlari teng bo’ladi.
Ta’tif: Tasirgs teng va qarama qarshi yo’nalgan aks ta’sir doimo mavjud.