Tdtu “tabiiy fanlar” kafedrasi 2020 2-ma’ruza mexaniка

[F]=H
Butun olam tortishish qonuni

Ikkita jismning bir-biriga tortishish kuchi bu jismlarning massalariga to’g’ri to’g’ri proporsional va ularorasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional.

- gravitatsion doimiysi
Og`irlik kuchi va og`irlik
Jismlarning erga tortishishda hosil bo’luvchi kuchga og’irlik kuchi deyiladi.
Jismlarning og’irligi deganda jism tomonidan o’zi osilib turgan ipga yoki o’zi bosib turgan tayanchga ta’sir etadigan kuch tushuniladi.
Jismning og’irligi og’irlik kuchidan katta xam, kichik xam bo’lishi mumkin.
ma=N-mg
Ishqalanish kuchi
Ishqalanish deb, jismlarning yoki jism bo’laklarining bir biriga nisbatan xarakatida ular orasida xosil bo’luvchi xodisaga aytiladi.
Tashqi ishqalanish- qattiq jismlarning bir-biriga nisbatan xarakatida tegib turgan sirtlar orasida xoil bo’ladi.
Ichki ishqalanish- suyuqliklar va gazlar qatlamlar xarakatida ular orasida xosil bo’ladi.
Sirtlar va qatlamlar orasida xarakatda qarama-qarshi yo’naluvchi kuchga ishqalanish kuchi deyiladi.
Tinchlikdagi ishqalanish
Jism nisbiy tenglikda turganda ishqalanish kuchi uni bir joyda ushlab yuradi. Bu kuch jismning joyidan qo’zg’alishiga to’sqinlik qiladi.
- bir-biriga tegib turgan jismlarni normal ravishda siqib turgan bosim kuchi.
- tinchlikdagi ishqalanish koeffitsenti
Sirpanish ishqalanish
Bir jism ikkimchi jism sirti bo’ylab xarakatlanganda sirpanish ishqalanish kuchi vujudga keladi.
- normal bosim kuchi
K - sirpanish ishqalanish koeffitsenti (kElastiklik kuchi
Elastik kuchi deb, jismning deformatsiyalanishida paydo bo’ladigan va zarrachalarining ko’chishi yo’nalishiga qarama-qarshi yo’nalgan kuchga aytiladi.
-absalyut uzayish.
k- prujinaning birligi.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS. Pearson.2014, 1079 page.