Tebranma jarayonlar to’g’risida tushuncha, erkin va majburiy tebranishlar

50. Van-Der-Vaals kuchlari.
Istalgan atom va molekula orasida paydo bo`luvchi umumiyroq ko`rinishda bo`lgan bog`lanish kuchlari Van-Der-Vaals kuchlaridir, umumiy xolda Van-der-Vaals kuchlari uziga dispersiyaviy,orientirasiyaviy va induksiyaviy ta`sir kuchlari qamrab oladi. Van-Der-Vaals kuchlari birinchi bo`lib qattiq fazo xolatida bo`lgan real gazlar xolat tenglamasi kiritilgan edi.

Bu yerda a va b –qoshimcha xadlar,qattiq xolatdagi real gaz molekulalari orasidagi tortishish va itarish kuchlari xisobga olish uchun kiritilgan
B - molekulalarning uzi erishgan xajmi
a – molekulalar orasidagi tortishish kuchi
51. Dispersiyaviy ta’sir kuchlari
V aqtning ayrim onlarida elektronlar fazoning malum nuqtalarida joylashib birdan tez o`zgarib turgan elektr dipollarini xosil qiladilar.
Ikkita geliy atomlari yaqinlashganda bu atomlar elektronlar xarakatida korrelatsiya muvofiq ornatiladi, natijada atomlar o`rtasida o`rtacha ta`sir kuchlari xosil boladi. Bunday kuchlar ikki xil xarakterga ega bo`ladilar.
-agarda elektronlar atomlarning teskari tomonlariga toplanishi muvofiqlashga ,tortishish kuchlari xosil boladi.
-agarda elektronlar atomlarning bir tomonlariga toplanishi muvofiqlashsa itarish kuchlari paydo bo`ladi.
Elektronlarning muvofiqlashgan xarakati natijasida paydo bo`ladigan bog`lanish kuchlari dispersiyaviy kuchlar deb ataladi va quyidagicha ifodalanadi.

Bu yerda a-zarraning qutblanishi,I-zarrachalarning qozg`atilish energiyasi,r-dipollar orasidagi masofa
52. Kovalent bog’lanishlar.
Olmos – Uglerodning neytral atomlari,electron bulutlarning tutashishi xisobiga,olmas kristalni xosil qiladilar.
Y adrolar orasidagi fazoda electron bulutlar zichligining ortishi tizim energiyasining kamayishiga va atomlar orasida tortishish kuchlarini vujudga keltiradi va kovalent bog`lanish xosil boladi.

53. Sof yarim o’tkazgichlar va ularning xususiy o’tkazuvchanligi.
Xattoki yetarlicha toza bo’lgan yarimo’tkazgichlarda o’zining xususiy energetic satxlari xosil qiluvchi kirishma atomlari mavjuddir.Bu energetik sathlar taqiqlangan soxasida tubidan har xil masofada joylashishi mumkin. Ayrim xollarda, yarimo’tkazgichga kerakli elektrofizik xususiyagtlarni berish uchun, ataylab, kirishma atomlari kiritadilar.
“ Soxalar” nazariyasi tili bilan bu jaroynni shunday tassavur qilish mumkin: valent va utkazuvchanlik soxalari orasidagi taqiqlangan soxada mishak atomi beshinchi elektronning energetic satxlarida paydo boladi. Bu energetik satx o`tkazuvchanlik soxasi tubining yaqinida Ed = 0,001 эB energetic masofada joylashadi.