Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat

O‘ziga 
o‘xshash 
trafik 
to‘g‘risida 
tushuncha. 
Turli 
mamlakatlarning olimlari tomonidan keyingi 10 yilliklar mobaynida 
o‘tkazilgan juda ko‘p tadqiqotlar shuni izohlaydiki, paketlar 
kommmutatsiyasi 
asosidagi 
zamonaviy 
telekommunikatsiya 
tarmoqlarining trafigi, telefon tarmoqlarini kanallar kommutatsiyasida 
o‘zini yaxshi namoyon etgan Markov modellari va Erlang formulalariga 
asoslangan odatdagi usullardan foydalanishga imkon bermaydigan alohida 
tuzilmaga ega. Teletrafikaning bu xususiyatlariga e’tibor qilmaslik, 
yuklanishni to‘g‘ri baholamaslikka va o‘zini oqlamaydigan qarorlar 
chiqarishga olib keladi. 
Bu xususiyat teletrafikaning o‘ziga o‘xshashlik effektini namoyon 
bo‘lishi bilan bog‘liq. O‘ziga o‘xshash trafikda nisbatan past, o‘rta daraja 
sharoitida ma’lum miqdordagi yetarlicha kuchli chiqarib tashlashlar 
bo‘ladi, bu esa xatto trafikning o‘rtacha intensivligi mazkur kanalda 
uzatish mumkin bo‘lgan darajadan ancha past bo‘lganida ham o‘ziga 
o‘xshash trafikni tarmoq orqali o‘tishidagi kechikishlari va djitterlari ancha 
ortadi. 
1.6-jadval
Multimediali xizmatlar trafigining parametrlari 
(umumiy qiymatlar) 
Multimediali 
xizmatlar turi 
Multimediali trafiklarning parametrlari 
J, 
Mbit/s 
, 
Mbit/
s 
K 
, 
seans/su
t 
IP-telefoniya 
0.064 
0.064 
1 
100 
100 
5 
Yuqori 
sifatli 
tovush 
1 
1 
1 
53 
53 
3 
Videotelefoniya 
10 
2 
5 
1 
10 
6 
Videokonferensiya 
10 
2 
5 
1 
1000 
6 

---

205 
Masofadan 
tibbiy 
xizmat ko‘rsatish 
10 
2 
5 
1 
1000 
3 
Videomonitoring 
10 
2 
5 
- 
- 
6 
Radio va televizion 
dasturlarni 
olib 
ko‘rsatish 
34 
34 
1 
- 
- 
6 
Raqamli 
televideniya 
34 
34 
1 
- 
5400 
6 
O‘ziga o‘xshash jarayonlar uzun xotirali jarayonga kiradi, bu esa 
ularning nisbatan yaqindagi o‘tishini bilgan holda ularning kelajagini 
bashorat qilish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash kerakki, teletrafikani 
bashorat qilish xizmat ko‘rsatish sifatini (QoS) oshirishni ta’minlovchi 
tarmoqlarning ishlash algoritmini ishlab chiqishda nihoyatda muhim. 
Xizmatlar provayderlari uchun tarmoqlarning yuklanishini bashorat qilish, 
ularni o‘z vaqtida rivojlanishini rejalashtirishga imkon beradi. 
Hozirgi vaqtga kelib, Ethernet, SS7, VoIP, TCP va boshqa keng 
tarqalgan protokollardan foydalanishda o‘tkazuvchi tarmoqlarda trafik 
o‘ziga o‘xshash tuzilmaga ega bo‘lishi keltirilgan. Xuddi shunga o‘xshash 
omillar paketlar kommutatsiyali uyali telefon tarmoqlarida ham 
aniqlangan. Bundan keyin o‘ziga o‘xshash jarayonlarning xususiyatlarini 
tasvirlab beruvchi ayrim holatlarni ko‘rib chiqamiz. 
Faraz qilaylik, X =([X1, X2,…) – diskret argument (vaqt) 


...
2
,
1

 N
t
ning keng ma’nodagi barqaror tasodifiy jarayonning yarim 
cheksiz kesmasi. 
X jarayonning o‘rtacha va dispersiyani mos holda µ<∞ va σ
2
<∞ 
orqali, X jarayonning avtokorrelyatsion funksiyasi esa quyidagicha, 
2
)
)(
(
)
(







t
k
t
X
X
k
r
,
)
(
)
(
2
k
r
k
b


,


...
2
,
1
,
0



Z
k
. (1.9) 
X jarayon keng ma’noda barqaror bo‘lgani uchun o‘rtacha µ, 
dispersiya 
D{x}=σ
2
=b(0), 
korrelyatsiya 
koeffitsienti 
r(k) 
va 
avtokorrelyatsiya b(k) t vaqtga bog‘liq emas va r(k)=r(k), b(k)=b(-k). 
Quyida keng ma’noda qat’iy o‘ziga o‘xshash jarayonning ta’rifini 
keltiramiz. 
Ta’rif. Agar 
)
(
)
(
k
r
k
r
m

, 

 Z
k
, 


,...
3
,
2

m

---

206 
bo‘lsa, N=1-(β/2), 0<β<1 parametr bilan X jarayon keng ma’noda qat’iy 
o‘ziga o‘xshash (KMQO‘O‘) deyiladi, ya’ni KMQO‘O‘ jarayon o‘zining 
korrelyatsiya 
koeffitsientini 
m 
uzunlik 
bloklari 
bo‘yicha 
o‘rtachalashtirilgandan so‘ng o‘zgartirmaydi. 
Boshqacha aytganda, agar ulanish X
(m)
jarayon ikkinchi tartibli 
statistik tavsiflarga nisbatan kamida dastlabki X jarayondan farq qilmasa, u 
holda X – KMQO‘O‘ bo‘ladi. 
Ta’rif. Agar
)
(
)
(
lim
k
g
k
r
m
m



,
N
k 
bo‘lsa, u holda N=1-(β/2), 0<β<1 parametri bilan X jarayon keng ma’noda 
asimptotik o‘ziga o‘xshash (KMAO‘O‘) (second-order asymtotical self-
similarity) deyiladi. Bu ta’rifning ma’nosi shundan iboratki, agar m 
uzunlikdagi bloklar bo‘yicha o‘rtachalashtirilgandan so‘ng va m→∞ 
bo‘lganida, u KMQO‘O‘ jarayonga yaqinlashsa, u holda X jarayon 
KMAO‘O‘ jarayon bo‘lib hisoblanadi. 
KMQO‘O‘ tushunchasi bilan birga oddiy o‘ziga o‘xshash jarayon 
tushunchasi mavjud bo‘lib, uni atamada ko‘proq farqlash uchun tor 
ma’noda o‘ziga o‘xshash (TMShO‘) jarayon deb ataymiz. 
Ta’rif. Agar
X
X
m
m
H


)
(
1
,
N
m 
ifoda o‘rinli bo‘lsa, H=1(β/2), 0<β<1 parametrli X jarayon tor ma’nodagi 
o‘ziga o‘xshash deyiladi.