Telekommunikatsiya tarmoqlariga texnik xizmat

HDSL texnologiyasi va uning ishlash prinsipi 
 
Raqamli abonent liniyasini qurish texnologiyasi xDSL ning keyingi 
rivojlanishi, abonent liniyalarining yuqori tezlikli texnologiyasi HDSL 
(High-bit-rate Digital Subscriber Loop) ni paydo bo‘lishiga olib keldi. 
Bunday qurilma kabelning bir juftligi orqali 768/1024 Kbit/s tezlikda 
axborotni tuliq dupleks xolatda almashish imkonini beradi va oddiy 
kabelning ikki yoki uch juftligi orqali, parametrlarni tanlamasdan 
simmetrik bo‘lmagan xolda xam 2048 Kbit/s tezlikda axborotlarni uzatishi 
mumkin. Tizim bir kabeli xisoblanadi ya’ni bitta kabel orqali axborotlarni 
uzatish va qabul qilish mumkin. Shuningdek SAR modulyasiyasi 
yordamida HDSL tizimi uchun bir kabelning 50-80% juftligini qo‘llash 
mumkin. 
HDSL texnologiyasining keyingi rivojlanishi, kabelning bir juftligi 
orqali ishlovchi, simmetrik raqamli abonent liniyalariga mo‘ljallangan 
SDSL texnologiyasidir. HDSL qurilmalarining ish sifatiga ta’sir qiluvchi 
asosiy omillardan biri bu liniyalarining parametrlaridir. Shulardan eng 
asosiylarini karab chiqamiz: 
 
signalning zaiflashishi. Kabelli liniyalardagi signalning so‘nishi 
kabelning turiga, uning uzunligiga va signal chastotasiga boglik; 
 
liniya qanchalik uzun bo‘lsa va uning chastotasi qanchalik yuqori 
bo‘lsa uning so‘nishi shunchalik yuqori bo‘ladi; 
 
amplituda chastotaviy tavsifning notekisliligi. Umuman olganda 
aloqa liniyalarining kabellarini past chastotali filtr deb faraz qilish 
mumkin; 
 
radiochastotali interferensiya; 
 
guruxli o‘tish vaqtining kechiqishi, signalning kabelda tarqalish 
tezligi uning chastotasiga bog‘lik, shu tarzda agar AChT bir xil bo‘lsa xam 
impuls shakli uzatishda buziladi. 
HDSL qurilmalarining asosini liniya trakti tashkil etadi, ya’ni mis 
liniyalari buyicha raqamli oqimlarni uzatish uchun kodlash usuli 
qo‘llaniladi. 
HDSL 
texnologiyasi 
liniyaviy 
kodlashning 
ikki 
texnologiyasini: 2B1Q(2 binary1 quartenaiy) va CAP (Carrierless 
Amplitudeand Phase Modulation) ishlatishni qarab chiqadi. Ikkala 
texnologiya xam uzatiladigan va qabul qilinadigan signallarni, signal 

---

122 
jarayonlari deb ataladigan raqamli kayta ishlashga va bir kator umumiy 
prinsiplarga asoslangan. 
HDSL qurilmasini ishlab chiqarish bilan bir necha chetel 
kompaniyalari shug‘ullanadi. HDSL qurilmasiniig asosiy parametri 
uning ishlash masofasidir. Bu parametr 100% amalda qo‘llaniladngan 
liniya kodining turi orqali aniqlanadi. Bunday parametr (2B1Q kodi) 
qo‘llaniladigan barcha qurilmalar uchun bir xildir, ya’ni bir xil masofa 
va shovqinbardoshlik bilan ta’minlaydi. Parametrlari bo‘yicha SAR 
modulyasiyasi qo‘llaniladigan qurilmalar, 2B1Q kodi qo‘llaniladigan 
qurilmalarga mos tushadi. HDSL qurilmalari turli qo‘shimcha 
funksiyalarning mavjudligi/yuqligi, energiyaga bo‘lgan turli talablar, 
zaxira rejimlarining mavjudligi bilan boshqa qurilmalardan farq qiladi. 
Bu turli mikrosxemalar majmuasini qo‘llash, dasturiy ta’minotdagi farq 
va konstruktorlik qayta ishlashlar bilan bog‘liq. 
HDSL tizimlarining turli liniyaviy kodlash texnologiyalari, ishlash 
masofasining asosiy qiymatlari quyidagi 2.1-jadvalda ko‘rsatilgan. 
Bu 
jadvalda 
HDSL 
WATSON 
(Schmid 
Telecom 
AG, 
Shveytsariya) qurilmalarining turli seriyalari ko‘rsatilgan.
WATSON 2 kurilmasida 2B1Q kodi qo‘llaniladi va kabelning ikki 
juftligi orqali ishlaydi, WATSON 3 da SAR-64 modulyasiyasi 
qo‘llaniladi va kabelning ikki juftligi orqali ishlaydi, WATSON 4 da 
SAR-128 modulyasiyasi qo‘llaniladi va kabelning bir juftligi orqali 
ishlaydi. 
4.1-javal.
HDSL tizimlarining parametrlari 
O‘tk
azgich 
diametri 
Regenerat
orlarsiz 
liniya 
uzunligi 
Regenerat
orlarsiz 
liniya 
uzunligi 
Regenerat
orlarsiz 
liniya 
uzunligi 
0,4 
4 
km 
gacha 
4-5 km 
3-4 km 
0,6 
6 km gacha 
6-7 km 
4-5 km 
0,8 
9 km gacha 
10-12 km 
6-7 km 
1,2 
18 km gacha 
14-18 km 
10-13 km 
HDSL apparaturasining liniya traktini tashkil qilish uchun yuqorida 
aytib o‘tganimizdek kodlashning ikki texnologiyasi 2B1Q va SAR 

---

123 
qo‘llaniladi. Qo‘llaniladigan liniya kodlari texnologiyalariga boglik xolda, 
signallarni regeneratorsiz uzatish masofasi tanlanadi. 
HDSL tizimlarini amalda qo‘llash tajribasi shuni ko‘rsatdiki, 2B1Q 
texnologiyalariga 
asoslangan 
apparaturalarning 
sifat 
parametrlari 
(masofasi, shovqindan ximoyalaganligi va boshqalar) va narx ko‘rsatkichi 
buyicha nisbatan qimmat, chunki 2B1Q texnologiyasi keng tarqalgan va 
ishlab chiqarishga arzonga tushadi. HDSL texnologiyalarining tuzilishiga 
misol 2.7-rasmda ko‘rsatilgan. 
2.7-rasm. HDSL texnologiyasi asosidagi abonent ulanish 
liniyasi 
Yuqorida takidlanganidek xDSL oilasining HDSL vakili 
nisbatan yuqori tezlikli, simmetrik raqamli abonent ulanish 
liniyalarini qurishda ham qo‘llanilishi mumkin.