Tema : Tiflopedagogikanıń modulınıń predmeti hám metodları Joba

Tema :Tiflopedagogikanıń modulınıń predmeti hám metodları
Joba :
1. Tiflopedagogika modulınıń teoriyalıq tiykarları
2. Tiflopedagogikanıń maqset hám wazıypaları, basqa pánler menen baylanıslılıǵı. Tiflopedagogikanıń úyreniw máseleleri.
3. Kóriwinde kemshiligi bolǵan balalardı oqıtıw hám tárbiyalawdıń nızamlıqların úyrenetuǵın pán
4. Shet el, xalıq hám Rossiya tiflopedogogikasınıń rawajlanıwınıń basqıshları. Ózbekstanda kóriwinde kemshiligi bolǵan balalar tálim - tárbiya procesin rawajlanıwı
Tayansh túsinikler:tiflopedagogika, metod, total, tálim-tárbiya, tiflodidaktika

Respublikamızda fizikalıq rawajlanıwda kemshiligi bolǵan balalardı social qorǵaw, oqıtıw hám tárbiyalaw máseleleri mámleket siyasatı dárejesine kóterilganki, Ózbekstan Respublikasınıń «Tálim haqqında» ǵı Nızamı (23 - statiya ) hám mámleket tárepinen 1992-jıl ratifikaciya etilgen BMSh nıń «Bala huqıqları tuwrısında»gi Konvensiyasi (23 - statiya ) da mayıp balalardı (tárbiyalaw), kútim jasaw, tálimnen paydalanıw, múnásip turmıs keshiriw huqıqlarına iye ekenligi aytılǵan. Sonday eken, kóriwinde mashqalası bolǵan balalardı oqıtıw procesin túrli zamanagóy talaplar menen uyqaslasqan texnologiyalar tiykarında shólkemlestiriw búgingi kún arnawlı pedagogikanıń aktual máselelerinen esaplanıp atır. Bul mashqalanı defektologiya pániniń tariyxı bolǵan tiflopedagogika kórsetip beredi.
Tiflopedagogika (grekshe typlos sózinen alınǵan bolib, kóriw qábiletin joǵaltqan hám pedagogika mánislerin ańlatadı ) kóriw procesi tereń buzılǵan shaxslardı tárbiyalaw hám oqıtıw máselelerin islep shıǵıwshı defektologiyanıń bir bólimi esaplanadı. Ol ulıwma pedagogikanıń hám defektologiyanıń bólimlerinen biri esaplanadı. Ulıwma pedagogikanıń bólimi sıpatında dialektik filosofiya, adamgershilikli principlerı tiykarında kóriwde kemshiligi bolǵan balalar hám úlkenler rawajlanıwınıń ayriqshalıǵın esapqa alǵan halda rawajlanadı. Tiflopedagogikanıń tábiy ilimiy tiykarı I. M. Sechenov hám I. P. Pavlovlardıń joqarı nerv iskerligi haqqındaǵı tálimatı esaplanadı. Zamanagóy tiflopedagogika rawajlanıw kemshilikleri hám anomaliyalarini tamamlaw hám aldın alıw jolların buzılǵan funksiyalardı kompensaciyalaw mexanizmleri hám shártleri túrli jastaǵı kóriwinde kemshiligi bolǵan balalardı úyreniw, olardı oqıtıwdı salıstırǵanda joqarı tekshege kóteriw, bul taypa shaxslami kelesi turmısda óz orınlarındı tabıwlarına muwapıq bolıwları zárúrli. Tiflopedagogika óz izertlew obiektine iye bolıp, izertlew metodları tiflopedagogikanıń rawajlanıp barıwına járdem beredi.
1. Ilimiy ádebiyatlardı úyreniw. Tiflopedagogikanıń mashaqlardan biri ádebiyatlar hám hújjetler menen islew bolıp tabıladı. Tiflopedagogikadan arnawlı ádebiyatlar (sabaqlıqlar, maqalalar toplamları, metodika hám t.b. ), jańalıqlar menen tanısıp barıw (ilimiy jumallardagi maqala ), arnawlı ádebiyatlardaǵı zamanagóy ádebiyatlardı úyreniw, (defektologiya sózligi, pedagogika ensiklopediyasi hám t.b. ), tiflopedagogik shólkemleriniń jumısları (lekciyaları, esabatlar hám t.b. ), tiflopedagoglardıń ádebiyatlar menen islewi, kóriwde kemshiligi bolǵan balalardı oqıtıw, tárbiyalaw rawajlanıw dáwirlerin úyreniwge hám de arnawlı tálim salasındaǵı jańalıqlardı ámeliyatqa qollanıwǵa járdem beredi.
2. Pedagogikalıq qadaǵalaw. Pedagogikalıq qadaǵalawdı shólkemlestiriwden qandayda bir maqset názerde tutıladı, pedagogikalıq processleriniń wazıypası, jumıs jobası qadaǵalaw etken process anıq waqıt tolıq etip alıp barıladı. Baqlawdan maqset tájiriybe toplaw hám ilimiy-pedagogikalıq analiz bolıp tabıladı. Gúzetshi sabaqta oqıtıwshı kónlikpesi hám oqıwshılami sabaq teması hám mazmunın qaysı dárejede qabıllawın, kóriwinde kemshiligi bolǵan balalami ózlestiriw dárejelerin analiz etiwge járdem beredi, sonıń menen birge, sabaqtan tısqarı alıp barılatuǵın tárbiyalıq isleming nátiyjesi anıqlanadı. Gúzetiw procesin zamanagóy texnikalıq qurallardan paydalanıp aparıw nátiyjeli nátiyjeler beredi (magnitafon qayısına túsiriw, kino lentasına túsiriw, kontpyuter hám t.b. ).
3. Aldıńǵı pedagogikalıq tájiriybeni úyreniw. Arnawlı pedagogikanıń máselelerin sheshiwde taMim-tárbiya salasında arttırılǵan tájiriybelami úyreniw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Aldıńǵı oqıtıwshılar tájiriybesi menen bir qatarda, qánige oqıtıwshılaming xızmetleri de úyrenip barıladı. Tájiriybelerdi úyreniw processinde mashqala, tabıs hám kemshilikler anıqlanadı. Arnawlı tálim mákemelerinde tálim sapasın asırıw, pedagoglarǵa ámeliy-metidik járdem beriw, endi jumıs baslaǵan oqıtıwshılarǵa jumıs procesin tuwrı shólkemlestiriwge járdem beredi.
4. Sorawnama. Ǵalabalıq túrde material toplaw maqsetinde sorawnama (anketa) tarqatıw jolı menen ámelge asıriladı. Sorawnama jazba (testler) yamasa intervyu (sózli) boMishi múmkin. Bul metod arqalı 0'qituvchi yamasa ata-analar tárepinen úyrenilayot- gan obiekttiń yamasa shaxstıń qızıǵıwshılıqları, qarawları boMishi múmkin.
5. Sáwbet. Gúzetiwde keń qoMlaniladigan metodlardan biri sáwbet metodı bolıp tabıladı. Bul metod soqır hám hálsiz ko'ruvchilar hám ulaming áke- analardıńları, tiflopedagoglardan alınǵan maǵlıwmatlar arqalı alıp barıladı. Tiykarınan dáliller toplaw yamasa baqlaw dawamında tóplanǵan materiallarǵa anıqlıq kirgiziw maqsetlerinde alıp barıladı.
6. Balalar jumısın úyreniw. Balalar jumısın úyreniw metodı balalardıń bilimlerin hám qábiletlerin anıqlawda járdem beredi. Bunda hár túrlı súwretlami analiz qılıw, hár túrlı qaǵazlardan, plastilin, ılay, qamırdan paydalanıladı. Ulaming jumısı analiz etilgende, onıń tez tamamlanılganini emes, bálki basqıshpa-basqısh atqarılıwı, qáteleri hám t.b esapqa alınadı. Olardıń bilimlerin anıqlawda oqıtıwshı yamasa gúzetshi jazba jumıslar, dóretpe, bayanlawlar ótkeriliwi múmkin.
7. Mektep hújjetlerin úyreniw. Kóriwinde kemshiligi bolǵan oqıwshılaming jeke betalari, oqıtıwshılardıń toplaǵan maǵlıwmatları, klass jurnallari, kúndelikler, jıynalıs hám jıynalıslar protokolı izertlew ushın alıp barılıp atırǵan tálim-tárbiyanıń jaǵdayı, dárejesi haqqında anıq informaciya dáregi esaplanadı. Pedagogikalıq hújjetlami úyreniw (sabaq konspekti, sabaqtan tısqarı oqıw - tárbiyalıq joba, protokol, pedagoglar jıynalısınıń esabatı, oqıtıwshılardıń metodikalıq jıynalısları ) oqıw -tárbiyalıq processni, mekteptegi pedagoglardıń erisken jumıslarına juwmaq qılıw múmkin. Oqıwshılardıń jeke hújjetlerin úyreniw hár bir oqıwshınıń ruwxıyatın, qábiletin anıqlawda járdem beredi.
Kóriw procesi tereń buzılǵan balalar rawajlanıwınıń korrekciyasi ulıwma bilim beriw hám miynet tárbiya processinde hám de arnawlı korreksiya shınıǵıwlarında hám jalǵız shınıǵıwlarda ámelge asıriladı. Tiflopedagogikada qollanılatuǵın metodlar boyınsha oqıwshılar ǵalabalıq orta bilim beriw bilimlerin anaǵurlım artıqlaw waqıt dawamında ózlestirediler. Kózi ázziler mekteplerinde tálim effektivligi relefli jazıwdıń házirgi zaman quralların qollaw arqalı erisiledi. Hár túrlı kórgezbeli qurallar arqalı, kózi ázziler mektepte ulıwma bilim beriw predmetlerin oqıtıw ushın úlken shrifli sabaqlıqlar jaratılǵan bolıp , olarda kórgezbeli illyustraciyalarda súwretlengen obiektlerdıń tiykarǵı belgileri ajralıp turadı. Tálim-sistemasınıń sapasın asırıwda soqırlar mektepler degi tiflografika hám tiflotexnikasining roli úlken bolıp tabıladı. Oqıtıw jumısları barlıq metodlarında oqıwshılaming qaldıq hám ázzi ko'ruvi qorǵawlanadı..
Kózi ázziler ushın arnawlı mekteplerde miynet tálimi tiflotexnik qurallar járdeminde ámelge asıriladı jáne bul mekteplaming oqıwshılarında tekǵana eń ápiwayı ónermentshilik kásiplerin o'rga- nishga, bálki olardan zamanagóy qánigeler tayarlaw imkaniyatın beredi. Sonıń menen birge, kózi ázzi balalar ushın mólsherlengen qánigelikler kólemi de keńeyedi. Tiflopedagogika kózi ázzi balalardıń fizikalıq tayınlıǵın ámelge asırıwda arnawlı metodlarına áhmiyet beredi, sebebi ol differensiyallashgan hám tekǵana umumjismoniy tayarlıq bálki oqıwshılaming háreketlen- tirishini hám átirap dunyada aqıl etiwdi támiyinleydi. Arnawlı mekteplaming baslanǵısh klasslarında oqıtılatuǵın korreksion shınıǵıw - larda kóriw processinde tereń ózgerisler júz bergen balalar átirap dunyada jáne social báǵdarlaw jumısları alıp barıladı hám balalar 0'z- ózine xizmet etiwge uyretiledi, balalarǵa sóylew processindegi kemshiliklami ońlawǵa logopedik járdem kórsetiledi, qaldıq ko'ruvni rawajlandırıw shınıǵıwları ótkeriledi. Kózi ázzi balalar menen korreksion isleme kishi jaslardan baslawdıń bólek paydalılıǵı esapqa alǵan halda tiflopedagogika soqır hám kózi ázzi balalardıń mektepge shekem tárbiyasına úlken áhmiyet beredi.
Tiflopedagogikanıń eń tiykarǵı mashqalalarınan biri - bul kózi ázzi balalardı ulıwma bilim beriw mekteplerde oqıtıw bolıp tabıladı. Ulıwma bilim beriw mekteplerde oqıtıw pedagoglardan arnawlı tayarlıqtı talap etedi, oqıw procesiniń kórgezbeli úskeneler menen úskeneleniwi, oqıtıwshı hám oqıwına qánige tiflopedagoglar tárepinen járdem kórsetiw sistemasın shólkemlestiriw talap etiledi.
Kóriw procesi buzılǵan oqıwshılar mámlekettiń barlıq joqarı tálim mákemelerinde bilim alıwları múmkin. Kózi ázziler saw kóriwshiler menen bir qatarda barlıq joqarı tálim mákemelerine qabıl etilediler.
Tiflopedagogika pániniń tiykarǵı wazıypaları, sonday eken, tómendegilerdi quraydı, kóriwde awır kemshiligi bolǵan shaxslardı psixologiyalıq - pedagogikalıq hám klinikalıq tárepten úyreniw; bul sıyaqlı kemshilikler ámeldegi bolǵanda psixik hám fizikalıq rawajlanıw anomaliyalari hám kóriw funksiyası buzılıwların anıqlaw ; shaxstıń kóriw funksiyaları túrli buzılıwları ámeldegi bolǵan halda ulami hár tárepleme qáliplesiwi hám rawajlanıw qásiyetlerin úyreniw; pán tiykarlarına úyreniw hám de miynet hám kásip tayınlıǵı máselelerin sheshiw; hálsiz ko'ruvchi hám kózi ázzilerdi oqıtıw hám tárbiyalaw ushın arnawlı mákemeleri tipleri hám stmkturasini belgilew; oqıw jobaları, programmaları sabaqlıqlar, jeke metodikaların sistemasınıń ilimiy tiykarların islep shıǵarıw bolıp tabıladı; kóriwde kemshiligi bolǵan shaxslaming biliw processlerin rawajlanıw, ulami 0'qitish hám jámiyetke, miynetke tayarlaw natiyjeliligin asırıw imkaniyatın beretuǵın arnawlı texnikalıq qurallar jaratıw bolıp tabıladı; tolıq túrde bolmaǵan kóriwdi qorǵaw hám rawajlandırıw boyınsha gigienik ilajlar sistemasın islep shıǵarıw ; tálim-tárbiya hám kásip tayınlıǵı ushın ımaratlardı proektlestiriw arnawlı mekteplerdi rawajlandırıwdı jolǵa qoyıw ; kóriwinde kemshiligi bolǵan balalami reabilitatsiya hám integraciyalawdı yoMga qoyıw quraydı ; tiflopedagogika moynına qoyılǵan wazıypalami sheshiwde ulıwma, pedagogika, psixologiya, fiziologiya, oftalmolo- giya, mektep gigiyenasi, balalar nevralogiyasi menen sheriklikte atqarıladı.
1. 1. Tiflopedagogika pániniń rawajlanıw tariyxı
Tiflopedagogika pániniń rawajlanıwı XvII ásirlerge Batıs Evropa mámleketlerine tuwrı keledi. Kózi ázziler ushın dáslepki oqıw shólkemi tiflopedagogika páni tiykarlawshisi fransuz pedagogı v. Gayui tárepinen 1784-jılda Parij qalasında shólkemlestirilgen. XvIII-XIX UNrda kózi ázziler ushın bunday. mektepler Ullı Britaniyada, Avstraliyada, Germaniyada hám AQSHda tashkil etilgen. Kózi ázziler ushın tashkil etilgen bunday mekteplerde oqıwshılar jazıw, oqıw, esap -kitap, eń ápiwayı ónermadchilik hám muzıkaǵa oqıtılǵan. XIX Mr ortalarında soqırlar ushın oqıw hám jazıwda L. Brayl tárepinen IK29 -jılda islep shıǵılǵan relyefli, noqatlıq shrift variantı tarqaldı.
Kóriwde kemshiligi bolǵan shaxslar ushın jaratılǵan. Kóp sanlı relyefli hám relyefli - noqatlıq álippeden L. Brayl shrifti oqıw hám jazıw ushın sonlami belgilew hám nota belgileri ushın eń nátiyjeli boMib shıqtı.
Házirde ol kózi ázziler ushın kompyuter texnikası hám kalkula- tarlar ushın tiykarǵı kod esaplanadı. Kópshilik shet el mámleketlerde onıń jayinde tez oqıw jumısların alıp beriw shólkemlestirilip atır, sebebi L. Brayl shrifti boyınsha jazıw hám oqıw sogMom insanlaming oqıw hám jazıwdan anaǵurlım astelew bolıp tabıladı.
Rossiyada kózi ázziler ushın birinshi mektep 1807-jılda Peterburg qalasında ashılǵan. Tiflopedagogikaning rawajlanıwı hám kózi ázziler taMimi sistemasınıń Rossiyada tarqalıwı K. K. Gór tıshqan,
A. I. Skrebitskiy va basqalaming atları menen baylanıslı. Kózi ázziler mektepleriniń pitkeriwshileri ulıwma orta taMim mákemeleriniń 3- 4-klassları hám ónermentshilik tayınlıǵı kóleminde taMim alınǵan. Atap aytqanda, A. v. Birilev, A. M. Herbinalar bolıp tabıladı. Buǵan Rossiya Pánler Akademiyasınıń xabarshı aǵzası, pedagogika pánleri doktorı professor
B. I. Kovalenko múnásip ibrat bola aladı. Defektologiya tariyxına B. I. Kovalenko jaqtı uqıp iyesi retinde kirgen. Ol Smolensk qalasındaǵı soqırlar mektepte oqıtıwshılıqtan Leningrad pedagogika institutınıń tiflopedagogika kafedrası basqarıwshıı wazıypasınasha bolǵan quramalı yoMni basıp ótti. Olkáraınan soqır balalar ushın aldın baslanǵısh, segiz jıllıq, keyininen orta mekteplami shólkemlestiriw jobaları islep shıǵıldı. Onıń pikirleri hám ideyaları matematikadan orıs tili, fizikalıq tálim, soqırlar ushın qısqartirilgan jazıw ushın metodikalıq qollanbalar sáwlelendirilgen jáne bular mińlaǵan kózi ázzi balalardıń oqıtıwshıları hám tárbiyashileri ushın kúndelik qoMlanma retinde paydalanılıp atır. Tiflopedagogika tariyxına pedagogika pánleri doktorı v. S. Sverlov da kiritilgen. Ol 8 jasda kóriw qábiletin joǵatdı, soqırlar mektepte o'qidi. Keyininen Leningrada LDOnıń geograflya fakultetine oqıwǵa kirdi. Gúzetiwshenlik, logikalıq pikirlew, ámeliy qábilet sıyaqlı páziyletlaming kompleksi v. S. Sverlov tárepinen kózi ázzilaming átirap dunyada aqıl etiw máselelerin islep shıǵıwǵa kómek berdi, tiflotexnika, kórmeslik artınan mayıplıq pensiyasına shıqqan kisilami jumıs menen támiyinlew, kózi ázziler mektepleri ushın globus hám relyef kartalar islep shıǵıwǵa járdem berdi.
Joqarıda atları atap ótilgen orıs ilimpazları yamasa shet el mámleket tiflopedagogika tariyxına salmaqlı úles qosqan shaxslar ádewirgi- na bolıp tabıladı. Ulaming pán salasın rawajlanıwı ushın miyraslar retinde qaldırǵan o'lmas dóretpeleri házirde tiflopedagoglar, defektologlar ushın altın i qóllanbalar jol menende paydalanıp kelinip atır. watanımızda tiflopedagogika tariyxı 1922-jılǵa tuwrı keledi. Daslep rawajlanıwda kemshiligi bolǵanlar ushın arnalǵan bul mektep, 1929 -jılda Joldas Oxunboboyevning tikkeley qatnasıwında mektep degi kózi ázzi balalami ajıratıp oqıtıw shólkemlestiriledi. Búgingi kúnde mamlaka- timizda 10 bul tipdagi mektep intematlari xızmet kórsetip atır.
Soraw hám tapsırmalar
1. Tiflopedagogika fanining umumpedagogik hám arnawlı wazıypaları nelerden ibarat?
2. Tiflopedagogika fanining tema bahsi neden ibarat?
3. Tiflopedagogikaning tiykarǵı wazıypaların kórsetiń.
4. Tiflopedagogika fani qaysı pánler menen jaqın baylanısda?

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. P.M. Pulatova va boshqalar “Maxsus pedagogika” T.: Fan va texnologiyalari, 2014
2. L.R.Mo‘minova, Sh.M.Amirsaidova, Z.N.Mamarajabova, M.X.Xamidova, D.B.Yakubjanova, N.Z.Abidova “Maxsus psixologiya”. O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti Toshkent-2013
3. M.Yu.Ayupova “Logopediya” O’zbekiston faylasuflar Milliy jamiyati.
T.: 2007 y.