Tema №1. Klimat ózgeriwin keltirip shıǵarıwshı derekler hám faktorlar. Reje

Okean agımı xám klimat. Okeanlar agımı teniz juze boleginde xám atmosfera sirkulyasiyası bolistiriliuine tasir otkerip, teniz usti turli keskin temperatura tartibin jaratadı. Okean agımları barkararlıgı atmosferaga klimat mazmunın beredi. Golfstrim Arka Atlanitkanın shıgıs bolimi xám Batıs evropanın klimatına jıllı tasir otkeredi. Suuık agımı rayonlar ozara tumanlar tusiui, maselen, Nyufaundlend aralı jakınınan Golfstrim nin jıllı suulı Labrador agımının suuık suuına kosılıp ketiui kusheyedi. Passatli zonadagı suuık suularda konveksiyalarga barxám beriledi xám bultlılık keskin kemeyedi. Bul oz naubetinde kırgak boylarındagı shollerdin payda bolıuı faktorlardan biri bolıp esaplanadı.
Klimatka kar xám osimlikler kaplamınıntasiri. Karlı katlam (muzlık) topıraktınjıllılıgın jogaltıuın kemeytiredi xám onın temperaturasın terbeltedi. Jokarı katlamı kundizi kuyash radiatsiyasın payda ettiredi xám keshtenurlanıu sebepli suuıtıladı. Sol sebepli ol jer katlamı xauası darjesin tusiredi. Baxarde kar katlamı eriuine atmosfera menen guresetugın jıllı xaua kop sarplanadı. Sol sebepli xaua temperaturası erip atırgan kar katlamı 0 darejege jakın boladı. Kar katlamının eriui topıraktı ıgallık menentoyındıradı xám jıldın jıllı mausimleri klimat tartibine ulken tasir korsetedi. Koyıu ot kaplamı sutkalık topırak temperatura amplitudasın kemeytiredi xám onın ortasha temperaturasın tusiredi. Natiyjede ol xauanın sutkalık temperatura amplitudasın kemeytiredi. Togaylar jauıngershilikti kobeytedi, juze boliminin gedir-budırlıgı akıbetinde klimatka kuramalı tasir korsetedi.
Jerdin klimat sisteması atmosfera, okeanlar, kurgaklık kriosfera (muz xám kar katlamı) xám biosferanı oz ishine aladı. Bul ierarxik bolimlerden ibarat sistema bir katarkorsetkishleri menen anıklanadı., sonday-ak xaua temperaturası, atmosfera jauınları,topırak xám xaua ıgallıgı, kar xám muzlar kaplamasının jagdayı, teniz juzesi xám basqalar. Sol menen birge klimat sistemasın kuramalı xarakteristikalau mumkin:atmosfera xauası xám okeandagı global sirkulyasiyalık ozgeriui, ekstremal meteorologiyalık jagdaylardın kaytarılıuı xám kushi, osimlik xám xayuanat dunyasının arealları. Meteorologiyalık olshemlerdi kenlik boyınsha xám uakıt dauamında bolistiriliuin jer juzesinde lokal (jergilikli) klimatı belgileydi. Kobinshe «apiuayı» korsetkishdegi kishkene ozgerisler «kuramalı» ozgerislerge alıp keledi, bull oz gezeginde klimat ozgeriuin bildiredi.
Klimat ozgeriuine antropogen tasirler. Antropogen faktorlar katarına atirap-ortalıktı ozgertiriushi xám klimatka tasir kılıushı insan iskerligi xám kiritiledi. Ayrım jagdaylarda sebep akıbet baylanısları tuurıdan turı juz beredi xám eki turli manige iye emes, maselen, suugarıudın temperaturaga xám ıgallıkka tasirinde bunı anık guzetiu mumkin bolsa, baska jagdaylarda bul onsha kozge taslanbaydı.
Jerden paydalanıu, azon kabatının jemiriliui, sharuashılık xám togaylardın kesiliuine usagan baska faktorlarxám klimatka tasir kıladı.